Pàul Castlin-a/A l’era nen pròpi parèj
A l’era nen pròpi coma ch'as dis[modifiché]
La rica tradission ch’a parla dla nassensa ‘d Gesù an dà d’idèje ch’i pijoma për ëscontà ma ch’a son nen pròpi giuste s’is tnoma a lòn ch’a diso ij vangèj ‘d Maté e ‘d Luca (ch’a son j’ùnich ch’a në parlo). D’ideje sbalià che ‘d sòlit ’i l’oma a son, për esempi, che, dla neuit che Gesù a l’é nassù: (1) a-i era na comëtta (na stèila granda) an cel; (2) a-i ero tre rè vnù da l’Orient; (3) a-i era nen pòst për lor ant l’obergi; (4) Gesù a l’è nassù ant na stala; (5) che col di-lì a l’era ‘l 25 dë dzèmber. La chestion a l’é nen che i voroma arneghé la tradission (che për carità i l’oma da preservela) ma mach ëd tense a lòn ch’a diso le Scriture Sante - ch’a l’é lòn ch’a pì conta për tut lòn ch’a riguarda Nosgnor Gesù Crist, soa përson-a e euvra.
1. A-i era na comëtta an cel ëd la neuit ch’a l’é nassù Gesù[modifiché]
A l'é malfé 'd trové 'n presepi (o na rapresentassion dël Natal) sensa na stèila dzora dla grupia. An efet, cost-sì a podrìa esse 'l simbol për ecelensa dla nassensa 'd Gesù. Ël problema a l'é che a-i è gnun-a indicassion che na stèila 'd chèica sòrt as vëdèissa pròpi dzora dël leugh anté che Gesù a l'era nassù. Al contrari, cora che j'àngej a l'avìo nunsià la nassensa 'd Gesù ai bërgé ch'a cudìo ij sò strop (Luca 2:8-11) a l’han pa dije ‘d sërché na stèila. A l’avìo dije ‘d sërché cheicòs d’àutr: “Sossì av sarà 'd marca: i trovereve 'n cit fassà e cogià 'nt na grupia” (Luca 2:12). La marca ‘d na stèila granda a l’era stàita dàita coma indicassion ai Mago ch’a studiavo ij moviment ëd le stèile e ch’a disìo che na certa combinassion a fussa la marca ‘d cheicòsa ‘d fondamental ch’a sarìa surtì an sla tèra: “A ciamavo daspërtut: ‘Andoa a l’é ‘l Rè dij Giudé ch’a l’é nassù? Përché soa stèila i l’oma vëddula seurte al Levant e i soma vnù për rendje nòstra adorassion’” (Maté 2:2). A smija ciàir che lor a fusso rivà mach vàire temp dòp ëd la nassensa ‘d Gesù. Vàire ch’a sia a l’é nen ciàir. Ma ‘l fàit che Eròd a l’avìa ordinà ‘d massé tute le masnà “ch’a-i ero a Betlem e an tut sò teritòri ancaminand da l’età ‘d sota doi agn, l’età ch’a calcolava da lòn ch’a l’avìo dije ij Mago” (Luca 2:16), an sugeriss che Gesù con soa famija a podrìa esse restà a Betlem për vàire.
2. A-i ero tre rè[modifiché]
Ël vangel a dis ch’a j’ero vnù për rendje l’adorassion a Gesù ëd Mago (o d’òm savant, djë “stròlogh reaj”, “dij savi”) da l’Orient. A dis pa ch’a j’ero tre, e tre rè, e ‘d lolì as fa gnun-a mension ant ij vangej. La conta an dis mach: “Apress ëd la nassensa ‘d Gesù a Betlem, sità dla Giudèa, al temp dël rè Eròd, a l’è vëddusse rivé a Gerusalem ëd Mago ch’a vnisìo dal Levant” (Maté 2:1). L’idèja ch’a fusso tre, a l’é probabil ch’a sia surtìa dal fàit ch’a l’avìo portà tre cadò: dl'òr, dl’incens e dla mira, cadò simbòlich ëd la funsion ch’a l’avrìa avù Gesù ant l’avnì. Ant ël vangel a-i é gnanca gnun-a mension dij sò nòm o rassa.
3. A-i era pa pòst për lor ant l’obergi[modifiché]
N’àutra ròba ch’as pija për ëscontà a l’é la sen-a dl’obergi. As dis che Giusèp e Marìa, ch’a l’era lì lì për buté al mond Gesù, a sio stàit crudelment ëslontanà da l’obergista ch’a l’avìa avù gnun-a compassion për lor. As trata d’un malantendù. La Bibia a mension-a gnun obergista. An efet, a l’é dël tut possibil ch’a-i sìa gnanca stàit “n’obergi” Në studi ‘d chèich temp fa a fortiss che la paròla greca che ‘d sòlit as volta coma “obergi” (καταλύματι) an Luca 2:7 a l’è mej virela con “leu da steje”, e pa nen “obergi”. Sossì a veul pa dì ch’a-i fussa pa pì ‘d pòst për lor ant n’obergi, ma ch’a-i era pa ‘d pòst për la masnà Gesù ant ël leugh anté che lor a logiavo. A l’é probàbil che lor as trovèisso ant la ca dla famija ‘d Giusèp a Betlem, forsi ant na stansia për j’òspite lì davzin, ch’a l’era pcita.
4. Gesù a l’é nassù ant na stala[modifiché]
Përchè Giusèp a l’era nen riussì a trové ‘d pòst ant l’obergi, scond ël rasonament, lor a j’ero stàit forsà a resté ant na stala, o stabi. An efet, tùit ij presepi a buto Gesù ant na sòrt ëd fnera o travà. Ël test, contut, a dis pa che Gesù a sìa nassù ant na stala. A dis mach che Marìa “a l'ha cogialo ant na grupia” (Luca 2:7). Bele se lolì a podrìa fene pensé a na stala, a l’era sòlit, an col perìod, che le grupie a fusso tnùe ant la stansia prinsipal ëd le ca ant le borgià. Përchè? Përchè soens le bestie a l’ero logià a pòca distansa, ant na stansia lì tacà, coma ch’as fasìa fin-a an Piemont temp fa. Për lòn a smija probàbil che Marìa a l’àbia butà al mond Gesù antant che lor as trovavo ant la ca ‘d parent ëd Giusèp a Betlem. Ma la stansia anté ch’a logiavo, forse na pcita stansia për j’òspite o na stansa prontà an pressa, a l’era pa ‘l pòst pì adat për un part. Për lòn Marìa a l’era forsà a partorì ant la stansia pì granda dla ca e posé Gesù ant la grupia lì davzin-a.
5. Gesù a l’é nassù dël 25 dë Dzèmber[modifiché]
La tradission ëd le cese dl’ocident a fan la selebrassion ëd la nassensa ‘d Gesù dël 25 dë Dzèmber e a smija lògich pensé che col-lì a sia ‘l di che Gesù a l’é nassù. La data precisa dla nassensa ‘d Gesù, tutun, a l’é nen sicura. Ant ël cors ëd la stòria dla Cesa, vàire opsion a son ëstàite sugerìe, coma ‘l 21 ëd Mars, ël 15 d’Avril e ‘l 20 ëd Magg. A l’é motobin probàbil che ij cristian a l’àbio pijà costa data për “cristianisé” la celebrassion ëd la divinità pagan-a dël Sol Invictus, ch’a cadìa pròpi ‘l 25 dë Dzèmber. Ma a-i è pòche preuve ch’a lo sostnisso. A smija pitòst che ij prim cristian a podrìo avèj rasonà an sla base dla presunta data dla concession ëd Marìa, ch’as pensava a fussa ‘l 25 ëd Mars, ël di midem ch’as pensava fussa col ëd la crosifission ëd Gesù. S’i contoma neuv mèis da lì, i rivoma pròpi al 25 dë Dzèmber.
Costi sinch malantendù an fan arcordé che chèich vòte nòstra imàgine dle conte bìbliche a l’é modlà da le përcession dël pòpol e dai rasonament modern pì che da le Scriture Sante. Cand ch’i doma në sguard pì atent, contut, a j’indissi bìblich, a ven fòra cheicòsa ‘d na cura pì granda ‘d lòn ch’a l’era ancapitaje apopré dòi mila agn fa. Lòn ch’a l’é capità cola neuit a l’é ancora un dij aveniment ij pì monumentaj dla stòria uman-a. Nosgnor Dé a l’é fasse n’òm e a l’é intra ant nòstr mond sombr e frèid për la redension d’un pòpol pecator.
A l’é pròpi costa conta-sì ch’a l’é ‘l sens ùltim cand che nojàutri ij cristian i disoma a la gent un caloros “Bon Natal”!