Neuv Sermon Subalpin/La mòrt

La mòrt conform a l’arvelassion biblica

Ëd sòlit la mòrt an fà tëmma, ma an diso ch’i l’oma da acetela përchè ch’a l’é ‘n fàit dla natura e ch’i l’oma da butesse ‘l cheur an pas e trovene ‘n motiv për considerela na ròba bon-a. An efet, ancheuj, për quaidun, la mòrt a l’é fin-a, an certe situassion, quaicòsa da avèjne d’anvìa përchè an darìa d’arlass. La vita an ësto mond a l’é considerà ‘l tut ch’i l’oma e an diso ch’i l’oma da fene ‘l mej ch’i podoma. Cola-lì, contut, a l’é la prospetiva dë sto mond. A corespond-la a la vrità? Nò, la prospetiva dla fej cristian-a biblica a dis pitòst che la prospetiva dël mond a l’é n’angann motobin arzigos.

Scond la Bibia, an efet, i l’oma tëmma dla mòrt përché, al contrari ‘d lòn ch’an fan chërde, la mòrt l’é nen quaicòsa ‘d natural. Nosgnor a l’ha fàit la creatura uman-a a soa imàgine e smijansa e a l’ha daje n’ànima ch’a meuir nen. Le creature uman-e a l’han l’aspirassion a vive për sèmper, ma la mòrt a fà terminé ‘d brut nòstra esistensa fìsica. Ël Salm 6 as lamenta con ëste paròle: “An tra ij mòrt a-i é gnun ch’at arcòrda. Chi podrìa mai laudete ant la tèra dij mòrt?”. Pì ‘d lòn, la Bibia a mostra che la mòrt a men-a a na separassion ch’a l’é nen natural an tra l’ànima e ‘l còrp. Lë scritor dël Coèlet a fa na descrission ëd lòn ch’a càpita quand ch’i meuiroma: “Antlora la póer a tornërà a la tèra, com a l’era anans, e lë spirit a tornërà a Nosgnor ch’a l’ha dalo” (Coèlet 12:7). A l’é peui vera ch’i l’oma tëmma dla mòrt përchè, a nòstra cossiensa, la mòrt a parla dël Giudissi ch’i l’oma da passeje e che gnun a podrà schivié. Lë scritor dla litra a j’ebreo a dis: “A j'uman a toca 'd meuire na vòta sola, e apress la mòrt a l'han da passé pr' ël giudissi” (Ebreo 9:27).

Dzortut, la Bibia a mostra che la mòrt a l’é ‘n castigh për motiv dël pëccà. Pàul a dis an Roman 5:12: “Ël pecà a l’é intrà ant ël mond për un sol òm, Adam, e da col pecà a l’é vnuje la mòrt, ch’a l’é peui spantiasse a tùit j’uman, përchè tuti a l’han pecà con chiel”. Quand Nosgnor a l’ha creà Adam, a l’avìa fàit con chiel un pat. Ës pat a butava a la preuva l’amor e l’ubidiensa d’Adam ant la proibission ëd mangé ‘l frut dl’erbo dla conossènsa dël bin e dël mal. Le conseguense dla trasgression ëd col comand a l’ero ‘dcò bin ciàire: “coma ch’ it na mange, bin sicur it meuireras” (Génesi 2:17). Adam e Eva, contut a l’han nen ëscotà Nosgnor; a son arvirassje e a l’han mangià ‘d col frut. An col moment-lì a l’han comensà a meuire, e tuti coj ch’a son dla sëppa ‘d lor, për generassion ordinària, a patisso ‘dcò l’istessa pen-a.

Lòn ch’a l’é, antlora la mòrt? La Bibia a deuvra ‘s tèrmin an manere diverse. Ël Catechìsm Ëscursà ‘d Westminster a definiss la mòrt ant la question 19:

“Cola ch’a l’é la misèria ‘d cola condission ch’a l’é cascaje l’òm? Tuta l’umanità, për motiv ëd soa croa, a l’ha përdù la comunion ch’a l’avìa con Nosgnor, a l’é sogetà a Soa ira e maledission e a l’é rendusse meritèivol për sèmper ëd tute le miserie’d costa vita, a la mòrt medésima e al castigh dl’infern”.

An ësto somari dle miserie ch’a calo dal pëccà, i trovoma le tre sòrt ëd mòrt mensionà da la Scritura: la mòrt ëspiritual, la mòrt fìsica e la mòrt giudissiaria.

La mòrt ëspiritual

An prim leu, Adam a l’é mòrt da la mira spiritual. Adam a l’é mort ant lë spirit, e tuti coj ch’a na son ij dissendent naturaj për generassion ordinaria, a patisso dl’istessa mòrt. Ël Catechìsim as arferiss a costa mòrt coma: “a l’ha përdù la comunion ch’a l’avìa con Nosgnor”. Mosè a pitura na figura dë st’alienassion-si an Génesi 3:8-10, andova ch’a dis che ij nostri Grand Antich a son ëstermasse da Nosgnor. Pàul a fà d’armarche an sla realità ‘d còsta perdita quand ch’a dis ai cristian d’Éfeso: “Ant coj dì là i vivìe separà dal Crist. I j'ere fòra dai privilegi dla sitadinansa dël pòpol d'Israel e i conossìe nen le promësse dl'Aleansa che Nosgnor a l'ha fàit con lor. I vivìe ant cost mond sensa Dé e sensa speransa” (Efesin 2:12).

La mòrt ëspiritual a l’é na spiegassion dla corussion dla natura uman-a e dla pèrdita ‘d soa conossensa përfeta, giustissia, e santità. Tuti nojàutri i soma nassù ant la servitù e corussion dël pëccà. A n’arzulta che nojàutri i podrìo disse “ij mòrt ch’a vivo”. Pàul a fà la descrission ëd nojàutri quand ch’a dis: “Tuti nojàutri na vòlta i vivìo 'dcò parèj: i seguitavo mach j'anvìe passionaj e j'inclinassion ëd nòstra natura 'd pecator. I j'ero 'd natura l'oget ëd l'ira 'd Nosgnor, tanme tuti j'àutri” (Efesin 2:3). A l’é për motiv ëd costa corussion, ch’i soma ‘d bòrgno da la mira spiritual e ch’i comprendoma nen l’Evangeli an manera ch’an salverìa (1 Corint 2:14; Gioann 3:3); ch’i l’oma Nosgnor an ghignon (Roman 8:6-7); ch’i l’oma gnun-a veuja ‘d dì che ‘d sì a Nosgnor con pentiment e fej, e i soma gnanca bon a felo (Roman 8:8; Gioann 5:40).

L’afrosa realità dla mòrt ëspiritual a l’é compendià ant ël Catechìsim Ëscursà parèj: “An còs consist-la la condission ëd pëccà anté che l’òm a l’é cascaje? La condission ëd pëccà che l’òm a l’é cascaje a consist ant la colpa dël prim pëccà d’Adam, ël manch dla giustissia originària, e la corussion ëd soa natura antrega. Sossì a l’é ciamà ‘d sòlit ël Pëccà dl’Origin; e a va ansema a tute le trasgression fative ch’a seurto da col-lì” (Question 18).

La separassion da Nosgnor a men-a ‘dcò a ‘n dëschilibri e n’alienassion da j’àutri. Nosgnor a l’avìa creane për esse an comunion con Chiel. Sensa costa relassion, i soma coma dësblà an nojàutri. Ël fàit dla mòrt ëspiritual a l’é la ciav për comprende ‘l gran bolversament psicològich e emossional ch’a crussia csì tanta gent. Costa separassion a càusa ‘dcò nòstra alienassion da j’àutri. Armarché coma, apress ël pëccà, Adam a sercava nen mach ëd stërmesse da Nosgnor, ma ‘dcò a -j dava la colpa a Eva për ël problema ch’a l’avìa chiel: "La fomna ch'it l'has dame, chila a l'ha dame 'l frut ëd col erbo e mi i l'hai mangiane" (Génesi 3:12). A càusa dël pëccà, coj che Nosgnor a l’avia creà për esse “na sola carn” a son alienasse, dividusse, l’un da l’àutra.

Ancora pì ‘d lòn, Giaco an dis che le guere a seurto da nòstra natura ‘d pëccà e da anvìe grame: “Da 'ndoa ch'a ven-o ij ciacòt e le polémiche ch'a-i son an tra 'd vojàutri? L'é-lo nen da j'anvìe grame ch'a combato ant ij mèmber ëd vòst corp? I veule lòn ch'i l'eve nen e, pur d'otnilo, i feve d'antrigh e i rive fin-a a massé. I seve invidios ëd lòn che d'àutri a l'han, ma a peude nen otnilo: parèj i combate e feve la guèra për portejlo vìa. I l'eve nen lòn ch'i veule përchè ch'i ciame nen” (4:1-2).

La mòrt fìsica

La mòrt ëspiritual a l’é la rèis, la càusa dla sconda conseguenza dla Croa, la mòrt fìsica. Sàtana a l’avìa dit a Adam e Eva: “A l’é nen vera ch’i meuirereve” apress d’avèj mangià dël frut proibì. É-lo ch’a l’avìa rason? Nò. Nosgnor, an soa misericòrdia a l’ha nen colpì a mòrt Adam e Eva an sl’istant, ma lor a l’han comensà a meuire. Ël process dël decadiment dël còrp a l’é comensà an sl’àtim ëd soa arvira.

Nosgnor a l’ha fortì a Adam: “Per ch'it l'has ëscotà toa fomna e 't l'has mangià 'l frut dl'erbo ch'i l'avìa comandate 'd nen mangene, për càusa toa la tèra a sarà sogetà a na maledission; ti 't na mangeras ij frut con motobin ëd pen-a tùit ij dì 'd toa vita. At porterà dë spin-e e ‘d ronze, e ti't mangëras ël forment dij camp. Con ël sudor dla front it mangëras tò pan fin-a a tant ch' it artornëras ant la tèra d'anté ch'it ses stàit ciapà, dàit che ti't ses póer e ti 't artornëras ant la póer" (Génesi 3:17-18).

Nosgnor a rend na ciàira testimoniansa dla realità dla mòrt an Génesi 5. Lì Mosè a anregistra l’afrosa realità dla mòrt fìsica con l’arpetission nojsa “...e peui a l’é mòrt” Gen. 5:5, 8, 11, 14, 17, 20, 27, 31). Ël Salmista a rend testimoniansa greva dla realità dla mòrt fìsica ant ël Salm 49:12-13: “Le tombe a saran soa ca për sèmper. A peudrà bin deje sò nòm a soe proprietà, ma soa fama a durerà bin pòch. A meuirerà, pròpi tanme le bestie”.

Pì ‘d lòn, la mòrt fìsica as dà a conòsse ant lòn che ‘l Catechìsim Ëscursà a ciama “le miserie dë sta vita”. Nosgnor a mension-a bin d’àutri sagrin ch’a-j càpiteran a la gent e al rest dla creassion. Ste miserie a comprendo: ij dolor ëd la grossessa; la stufìa e maledission dël travaj, e la corussion dël mond fìsich (Génesi 3:16-19). Nosgnor a fortiss a Adam: “për càusa toa la tèra a sarà sogetà a na maledission” (Génesi 3:17). An sossì Pàul a armarca: “La creassion a l'é stàita sugetà a la futilità, nen ëd soa volontà, ma a càusa 'd Nosgnor ch'a l'ha sugetajla” (Roman 8:20). Ëd taramòt, d’inondassion, dj’orissi, e la mòrt violenta dle bestie a son dj’esempi dla maledission fìsica an sla creassion.

La mòrt giudissiaria

Ël ters géner ëd mòrt a l’é la mòrt giudissiària. Coma ‘d pecator colpèivol (i soma colpèivol dël prim pëccà d’Adam e ‘d tuti ij nòstri pëccà përsonaj) i meritoma ‘l castigh ch’a l’é stàit stabilì për ël pëccà. Nòstra colpa an rend soget a la giusta ira e maledission ëd Nosgnor. Pàul a parla ‘d nostra colpevolëssa quand ch’a dis: “I j'ero 'd natura l'oget ëd l'ira 'd Nosgnor” (Efesin 2:3), o “fieuj d’ira”. L’apòstol Gioann a dis che tuti coj ch’a chërdo nen an Christ a resto soget a na condan-a (Gioann 3:18) e “Coj ch'a chërdo ant ël Fieul a l'han vita eterna, contut, coj ch'a j'ubidisso nen al Fieul a vëdran nen la vita ma l’ira 'd Nosgnor a-j sta adòss" (Gioann 3:36). Pàul an fà tuti n’acùsa quand ch’a dis: “...përchè tùit a l'han pecà e a son pì nen an condission ëd podèj conformesse ai glorios criteri 'd giustissia stabilì da Nosgnor” (Roman 3:23). Nòstra colpa an rende soget ai giudissi ‘d Nosgnor an ësta vita. Për tute le Scriture e ant la stòria, Nosgnor a l’ha manifestà ij sò giudissi contra dij pecator. Consideré la dëstrussion dël mond ai dì ‘d Noè, la dëstrussion ëd Sòdoma e Gomòrra, la dëstrussion dj’abitant ëd Canaan; l’anunsi che ij profeta a fan d’un giudissi temporal an sle nassion.

A l’é da comprendse naturalment l’at ùltim ëd mòrt giudissiaria che Nosgnor a ciama “la sconda mòrt” in Revelassion 20: “Peui i l’hai vëddù un gran tròno bianch, e un ch’a l’era astà ansima. Dëdnans a chiel la tèra e ‘l cél a son scapane, e a son pì nen fase vëdde, ma a l’han pì nen trovà ‘n leugh da stërmesse. I l’hai vëddù ij mòrt, grand e pcit, a sté dëdnans a Nosgnor, e a son deurbisse ij liber, comprèis ël Liber dla Vita; e ij mòrt a son ëstàit giudicà conform a lòn ch’a l’era scrit ant ij liber, second soe euvre ‘d lor. Ël mar a l’ha restituì ij mòrt ch’a tnisìa an chiel, e la mòrt e l’infern a l’han restituì ij mòrt ch’a l’avìo; e a l’é fasse ‘l giudissii ëd ciaschëdun conform soe euvre ‘d lor. E la mòrt e l’infern a son ëstàit campà ant na tampa ‘d feu: ch’a l’é la sconda mort. E chi ch’a l’é nen trovasse scrit ant ël lìber dla vita, a l’é stàit campà ant la tampa ‘d feu” (20:11-15).

Costi vers a fal la descrission dël Giudissi Final e dla realità dl’Infern. L’Infern a l’é ‘l leugh anté che Nosgnor, për l’eternità, a puniss tuti coj ch’a l’ha nen aplicaje la grassia dla redension an Crist. La Bibia a deuvra vèire nòm divers për descrive l’afror dla dannassion eterna: “ël lagh ëd feu ch'a brusa 'd sorfo” (Revelassion 19:20), “ël castigh dël feugh etern” (Giuda 7), “lë scur dël top për sèmper” (Giuda 13), “ël torment dël leugh dij mòrt” (Luca 16:23); “la përdission eterna, campà fòra da la presensa ‘d Nosgnor e da soa gloriosa majestà” (2 Tessalonian 1;23), “fòra ant ël top, anté ch'a-i sarà da pioré e d'argrigné ij dent” (Maté 22:13). Tut ël pèis dla giustissia ‘d Nosgnor a anzulta bin quand ch’is rendoma cont che coste sì a son motobin ëd pì che ‘d figure, d’anlustrassion, ma na realità ch’a l’é bin pes che cola-lì.

La Bibia, antlora, a l’é bin onesta e completa quand ch’a fà la descrission dla mòrt. A l’é nen che tut a-i sìa arvelà, ma lòn ch’a l’é arvelà a l’é bin ciàir, e pròpi nen csì stërmà coma che nòstra coltura agnostica a vorìa ch’i pensèisso.

Arlegromse che ‘l Salvator Gesù Crist a l’ha afrontà tuti j’oror dla mòrt përchè ch’i na fusso liberà. A l’é për costa rason ch’i l’oma da fidessje e andeje dapress!

Artorn a la tàula prinsipal [[Category:Neuv sermon subalpin]