Milo Julini/Bastian Contrario

Artorn

La stòria 'd Bastian Contrario

Bastian Contrari a l’é un përsonagi ch’a l’é esistù për dabon, nobilisà dal curt romanz ëstòrich scrit da Luigi Gramegna (1846-1928). A l’ha operà ’nt ij teritòri al confin fra Piemont e Repùblica ’d Génoa ’nt ël cors ëd la guèra dël 1672 (an realtà) e ’nt j’anviron ëd Turin e Castelvej press d’Oneglia (ant ël lìber) durant ël règn dël duca ’d Savòja Carlo Emanuel II, an particolar ant ël cors ëd la guèra contra la Repùblica ’d Génoa. Andrea Viglongo a l’ha definilo coma: «… un bandito piemontese del Seicento, ribelle alle prepotenze ed ai soprusi dei nobili che mortificavano e umiliavano il popolo e dal popolo guardato con simpatia».

Biografìa

Sebastiano Contrario a l’é, coma s’é disse piror, un përsonagi vivù ’nt la realtà, bele se ’d chiel as sà motobin pòch. A l’é nominà mach na vira ’nt ël Memoriale o Diario autografo dël duca Carlo Emanuel II (1668-1672). Ël duca a na parla coma d’un «suddito bandito catalogato» dël Piemont, autor d’un ravagi ’nt ij teritòri genoèis, coma n’argoment ëd polémica ’nt un «Manifesto» diret a la popolassion dij pais ocupà dai soldà piemontèis (15 giugn 1672). Ant ël tentativ d’ampadronisse dla Repùblica ’d Génoa, Carlo Emanuel II a l’avìa nen tramblà a arcore a ’d machinassion e d’antrigh. Ant ël 1672, favorì da la cospirassion dël genoèis Raffaele Torre o Della Torre, a l’avìa anandià d’operassion ëd guèra ch’a j’ero arsultà motobin pòch bonurà për ël Piemont, dzortut për la greva derota militar subìa a Castelvej ant j’anviron d’Oneglia. La pas ëvnuita apress, imponùa dal rè Luis XIV ëd Fransa, a l’avìa nen cambià për gnente la disposission dij confin fra Piemont e Génoa. Vist ël travaj soterani d’antrigh ch’a l’avìa compagnà le operassion militar ëd costa guèra, a l’é ’dcò possìbil fé l’ipòtesi che la scorerìa dël bandì «catalogà» piemontèis Sebastiano Contrario a vorèissa esse na provocassion opura ch’a quatèissa na quàich maneuvra militar.

Legenda

Luigi Gramegna a scriv ël Bastian Contrario. Romanzo storico. 1665-72. Un bandito piemontese del XVII secolo antorn al 1925. A ven publicà a la fin ëd Cuor d’oro, arvista për ij giovo dirigiùa da Onorato Castellino, bele se a l’é nen un romanz për ij giovo ma un curt romanz impostà second lë schema dla rievocassion ëstòrica tìpich dël Gramegna. Bastian Contrario as buta ’nt ël cicl ëd j’aveniment ëd la stòria sabàuda considerà da Gramegna tra Corte Gioconda (1663) e Epidemia d’amore (1683-84). Gramegna, tutun ch’a sia un monàrchich convint ch’a fà arvive con passion le memòrie sabàude, a smija assè crìtich ant ij confront ëd Carlo Emanuel II e dla guèra tut àutr che gloriosa contra Génoa. Bastian Contrario a l’é publicà për la prima vira an volum ant ël 1945 da Viglongo con le figure a color dissegnà da Ugo Garcia. Gramegna a inseriss cost përsonagi ’nt ël contest ëstòrich ëd la disastrosa campagna militar dël 1672 contra Génoa. Dël tut ëd pura fantasìa a l’é l’achit ch’a ved, ant ël 1665, Sebastiano Contrario, dit ël bel Bastian, a vintequatr ani e maressial d’alògg dij corassié ducaj ch’a promët bin, massé apress ëd na greva provocassion Ugo ’d Valgemma. Ugo a l’é ’l frel ëd Lidia ’d Valgemma, fija nòbil che ’l borghèis Bastian, combin ch’a-i sia un gròss divari social, a-j veul bin e a l’é contracambià dël sentiment. A serv nen dì che Ugo, nòbil ma libertin, as opon con tute soe fòrse a costa relassion. Dòp dël delit, Bastian a dventa ’l cap ëd na bondosa geneuria ’d bandì-gentilòm e a fà d’imprèise ch’a-j tiro la simpatìa popolar. Pì che na vira as deghisa e a buta an at ëd robarissi clamoros (fin-a ’nt la Reggia ’d Venarìa) opura a pija an gir ël cap ëd la polissìa. A assist da travestì a la mòrt ëd soa mare, cudìa ’nt la maladìa da Lidia ’d Valgemma, ch’a l’era fasse monia. Bastian a promët a la mare ch’a meuir ëd costituisse andasend parèj ancontra a mòrt sicura an sël patìbol. Su consèj ëd Lidia, për saldé sò débit ant ij confront ëd la società ’nt na manera pì ùtil, Bastian a eufr ij sò servissi, e coj ëd soa crica, për la guèra contra Génoa, che a va anans ant na manera motobin grama për ël Piemont. Soa oferta a l’é acetà, Bastian e ij sò somà - con d’àutri baraba fàit seurte da le përzon mersì a n’indult dël duca - a formo un còrp dë spedission mandà al front. Ëd provediment ëd costa sòrt a j’ero ’dcò già stàit pijà da la Repùblica ’d Génoa, che për fé chërse sò esèrcit a l’avìa sveuidà le përzon, anrolà ’d bandì e reclutà an Corsica, sensa vardé tant për ël sutil, un bel nùmer ëd volontari. Malgré ’l valor dij soldà regolar piemontèis e dj’ex bandì, malgré diversi at encomiàbij d’eròism individual e ’d fin-e malissie ’d Bastian, a l’era rivasse a la greva derota militar ëd Castelvej. A sta mira Bastian a spariss. Tante a son le ciaciàre popolar an sla soa fin, bele se cola a la qual l’autor a dà na magior chërdibilità a l’é cola che sò cadàver a sia stàit artrovà ’nt un rivass, con un brus-cio dij cavèj ëd Lidia strèit an mes ai dij. Ël romanz ëd Gramegna, storicament assè coret, a arconòss vàire sorziss për le neuve. Ij romanz ëd Robin Hood për lòn ch’a rësguarda ’l comportament ëd Bastian e dla soa còca anans ëd partessipé a la guèra (robarissi clamoros con ëd deghisagi taj da fé vërgogné soe superbe vitime). As uniss a sòn la protession dij déboj mnassà da prepotent, realisà manu militari, an arcòrd ëd l’Innominato ’d Manzoni ch’a bogia contra ij Lanzichenecchi. N’arson ëd la legenda dël brigant ëd l’Eutsent Francesco Delpero as arfà a la mare, che l’autor a arpròcia d’esse tròp indulgenta con Bastian, sò ùnich fieul, tant che chiel-sì a s’ambibiss d’orgheuj a la mira d’ancaplinesse ’d na fija nòbil. Ël final a arcòrda Notre Dame de Paris ëd Victor Hugo, con ij cadàver che a peulo esse andvinà da part dël letor. An pì che n’ocasion Gramegna a tenta n’anàlisi dël fenòmen dël banditism piemontèis. A arpòrta con stil mansonian le vàire crije ducaj adressà contra ai bandì, sensa fé economìa d’osservassion critiche e iròniche. Costa as fà vëdde coma la part pì interessanta dël lìber nen për la përfondità dj’osservassion esponùe ma për la posission dël Gramegna, monàrchich convint, ma motobin crìtich ant ij confront ëd la nobiltà piemontèisa. Për esempi, quand che Bastian ch’a scapa a conòss ij brigant ch’a dventeran sò somà, a-j ven ëspiegà che soa sernia ’d vita a l’é dovùa a l’«ingiustissia dla lej» : a son donca dventà bandì përchè incolpà d’andé a cassa dë sfròs opura d’ambrojé an sla taja dla sal. Alora l’ùnica orìgin ëd la deviassion a stà «nella miseria del popolo e nella iniquità dei nobili che fanno le leggi». Pì anans as dis ëdcò che: «Il brigantaggio era una conseguenza naturale del quasi mai interrotto stato di guerra, nel quale, da un secolo, o poco meno, si trovava il ducato». Giudissi che mach an aparensa a son sever përchè a ven-o nen portà a la lògica conseguensa d’angagg crìtich vers la società ’d col temp-là, ma a resto ambrojà dal sostansial concet dël bin fàit dël Gramegna. A basta dì che ’l riscat ëd Bastian a dovrìa ven-e da la partessipassion a na guèra nen giusta e che soa aventura a sara con na mòrt rivà tròp prest. La manera ’d dì piemontèisa, dovrà ’dcò an italian, esse un «Bastian Contrario», dovrà për indiché ch’i ch’a fà ’l contrari ’d lòn ch’a dis, coma prinsipi general, a riva nen da cost lìber nì dal përsonagi stòrich, ma da comedia ’d sucess dël teatro an lenga piemontèisa scrita da Vittorio Bersezio, «Bastian contrari» (1882).

(Ij Brandé, 2015).

Bibliografìa

• Luigi Gramegna, Bastian Contrario. Romanzo storico. 1665-72. Un bandito piemontese del XVII secolo, Viglongo, Turin, sensa data.