Michel dij Bonavé/Un seugn

Un seugn

28 agost 1963, a Washington, Stat Unì 'd Mérica. Iv n'arcòrde? A l'era staje un dëscors memoràbil ëd Martin Luther King Jr. L'argoment a l'era la giustissia e la libertà 'd coj con la pel nèira. "I have a dream", mi i l'hai un seugn a l'é coma ch'a ven arcordà ancora ancheuj. Mi i l'hai pensà ch'i l'hai 'dcò mi un seugn e, con na libera ispirassion e antërpretassion ëd col dëscors, i l'hai prontane na version piemontèisa e italian-a për cola ch'a l'é la situassion ant ij confront ëd le minoranse lenghìstiche. Pijelo pròpi për lòn ch'a l'é: un seugn!

I L’HAI UN SEUGN

I son content ancheuj d’esse con vojàutri an cola che ’nt la stòria a sarà arcordà coma la pì granda manifestassion për la libertà ’nt la stòria ’d nòstr Piemont.
Pì che un sécol e mes fa, ëd përsonagi, che ancheuj a campo ansima a noi soa ombra simbòlica, a l’avìo firmà ij proclama dlë stat unì.
As tratava ’d na còsa épocal, ch’a l’avìa anviscà un gròss farò ch’a brusava la speransa për milion ëd përson-e, fin-a a ’ntlora grevà da ’d padron forësté.
Ma ancheuj a son passaje pì che sentesinquanta ani e coste gent a son ancor nen libere.
A son passà pì che sentesinquanta ani e la vita dj’Italian a l’é ancor anreidìa da le caden-e ’d n’unità vorsùa da pòchi e da tanti subìa.
A son passà pì che sentesinquanta ani e j’Italian a vivo ancora gropà da coste caden-e ch’a van contra soa coltura.
A son passà pì che sentesinquanta ani e ij Piemontèis as treuvo a langhì sota un comand lògn e as treuvo a esse përzoné an soa tèra. E coma lor ëdcò tanti d’àutri pòpoj unì da costa condission meprisanta.
Donca ancheuj i soma vnuit ambelessì për pituré con ëd tinte fòrte na situassion vërgognosa.
Ant na quàich manera, i soma vnuit ant la capital ëd nòstr pais për ancassé n’assegn.
Quand che j’architet ëd costa repùblica a l’han ëscrivù le magnìfiche paròle dla Costitussion e dla formassion ëd la Repùblica, a l’han firmà na sòrt ëd cambial ëd la qual minca Italian a l’era destinà a arditene la titolarità.
Costa cambial a l’avìa andrinta la promëssa che a tuti j’òmini, sì a tuti, ai Piemontèis coma ai Sicilian o ai Sardegneuj e a tuti j’àutri, a sarìo staje garantì costi drit nen modificàbij: «vita, libertà e arserca dla gòj për mojen ëd soa coltura».
Ancheuj a l’é sota a j’euj ëd tuti che, për lòn ch’a rësguarda le gent ëd coste region, l’Italia, coma stat, a l’ha mancà ’d manten-e sò angagg ëd débit.
Nopà ’d ten-e fé a cost dover sacrà, l’Italia a l’ha dàit ai pòpoj ëd la penìsola n’assegn a veuid, n’assegn ch’a l’é tornà andarera, con la scrita «Nen coatà».
Ma noi i s’arfudoma ’d chërde che la banca dla giustissia a sia an boleta.
I s’arfudoma ’d chërde che ’nt le cròte creuse ’d lòn ch’as peul fesse an cost pais a-i sia nen a basta d’arsorse.
Donca noi i soma vnuit a ancasselo, cost assegn, l’assegn ch’a smon, a chi a lo ciama, la richëssa dla libertà e la garansia dla giustissia.
I soma vnuit an cost leugh për arcordé ’dcò a l’Italia lòn ch’a pressa ancheuj.
Costa ora a l’é nen fàita për lassesse andé a lë spatuss ëd pijess-la con calma o ’d ciucé la dròga tranquilanta dël pòch a la vòlta.
Adess a l’é ’l moment ëd traduve an realtà le promësse dla democrassìa.
Adess a l’é ’l moment ëd tiresse feura da la comba sombra e desolà dla separassion fin-a al senté solì dla giustissia colturala.
Adess a l’é ’l moment ëd tiré su nòstra nassion dai rantan ëd l’ingiustissia colturala për postela an bela vista sla ròca satìa dla fradlansa.
Adess a l’é ’l moment ëd traduve la giustissia ’nt na realtà për tuti ij fieuj ëd Dé.
Se la nassion a capièissa nen la pressa ’d sòn, le conseguense a sarìo pien-e ’d deul.
L’istà tufosa ’d nòstra dëscontenta a finirà mai, fin-a a che i saroma nen intrà ’nt ël mossant otogn ëd la libertà e dl’ugualiansa.
Cost moment a l’é nen na fin, a l’é n’inissi.
Se la nassion a tornèissa a masenté le còse coma se gnente a fussa, chi a l’avìa fiusa che ij Piemontèis e j’àutri pòpoj ëd costa nassion a l’avèisso mach dabzògn dë sfoghesse na frisa e peui a sarìo stass-ne tranquij, a arziga d’avèj na bruta sorprèisa.
An Italia a-i sarà nen nì arpòs nì pas fin-a a quand che ij pòpoj a vëdran nen garantì ij sò drit a la lenga e a la coltura.
Ij vòrti dl’arvira a seguiteran a sopaté ij plinto ’d costa nassion fin-a a quand ch’a spontrà nen ël di lusent ëd la giustissia.
Ma a-i é quaicòs da dì ai nòstri pòpoj, ferm an sla seuja d’un uss arzigos, a l’uss dël palass ëd la giustissia: durant ël process ch’an porterà a oten-e lòn ch’a në speta për drit, i dovroma nen fé dë sbalio.
Sercoma nen ëd pasié la sèj ëd libertà an beivend a la doja dël rancor e dl’òdi.
I dovoma sèmper porté anans nòstra lòta su un pian ëd dignità, bel deuit e dissiplin-a.
I dovoma nen përmëtte che nòstre proteste creative a finisso ’d dventé s-ciave dla violensa.
Sèmper, e ancora e ancora ’d pì, i dovoma aussesse fin-a a le sime maestose andoa che la fòrsa fìsica as mës-cia a la fòrsa dl’ànima.
Ël neuv e maravijos temp d’esse batajer dël qual ancheuj a l’é ambibìa l’antrega comunità piemontèisa a deuv nen cissene a esse difident ëd tuti j’Italian, përchè tanti nòstri frej, coma ch’a testimònia soa presensa, a l’han capì che sò destin a l’é gropà al nòstr.
A l’han capì che soa libertà as gropa a la nòstra con un grop ch’as dësbela nen.
I podoma nen caminé da soj.
E tramentre ch’i caminoma, i dovoma angagesse ’nt un giurament: d’andè sèmper anans.
I podoma nen viresse a l’andarera.
A-i é chi ch’a ciama a j’anlev dij drit civij: «Quand ch’i sareve content?».
I podroma mai esse sodisfàit, fin-a a quand che ij Piemontèis e j’àutri pòpoj a seguitran a subì j’indescrivìbij oror ëd la përsecussion lenghìstica.
I podroma mai esse sodisfàit, fin-a a quand ch’i troveroma na ca o sosta ’nt j’obergi ’d nòstre sità, për dé arpòs a nòstr còrp ëstrach da la lòta.
I podroma mai esse sodisfàit, fin-a a quand che tuta nòstra possibilità d’esprimse e ’d vive a nòstra mòda a saran limità a ’d teritòri limità e strèit, se pa cintà da ’d cioende o sertì da ’d frà d’assel.
I podroma mai esse sodisfàit, fin-a a quand che ij nòstri fieuj a seguitran a esse dëspeujà ’d soa identità coltural e derobà dla dignità ’d parlé soe lenghe da dë scòle andoa ch’as dis: «Parlé mach italian».
I podroma mai esse sodisfàit, fin-a a quand ij Piemontèis a podran nen parlé soe lenghe e j’àutri frej d’àutre realtà ’d lenga e coltura a chërderan d’avèj pì gnente për combate.
Nò, nò, i soma nen sodisfàit e i lo saroma mai, fin-a a quand che la giustissia e la democrassìa a scoreran nen coma l’aqua e l’identità coma un fium an buria.
Im dësmentio nen che quaidun fra vojàutri a l’é vnuit fin-a sì con granda pen-a e tribulassion.
Quaidun ëd vojàutri a l’é pen-a surtì da la përzon ëd na coltura nen soa.
Quaidun ëd vojàutri a riva da ’d pais o da ’d realtà andoa ch’a son stàit patlà dal vent ëd parlade e costume nen soe e forëstere, amponùe con la fòrsa.
I seve arvivù da la soferenza dla creassion inteletoal.
Continué vòstr travaj d’arsistensa, ant la fé che ’l seufre a pòrta a na redension.
Torné a la provinsa Granda, torné a le risere, torné a le valade dle montagne bele, torné a le colin-e dle Langhe e dël Monfrà, torné a le vigne o a le bòite, torné a le sità ratòire, bin savend che an quàich manera costa situassion a peul cambié e a cambierà.
Bëstantoma nen ant la val ëd la disperassion e dël magon.
Ancheuj, òh mè amis, iv diso che bele s’i dovroma afronté j’antrap ëd l’ancheuj e dël doman, mi i continuo a avèj un seugn.
A l’é un seugn ch’a l’ha le rèis fongà e creuse ’nt ël seugn piemontèis.
I l’hai un seugn che un di costa region a tornerà a alvesse e a vivrà torna ’l ver significà ’d sò esse: noi i chërdoma che coste vrità evidente già daspërlor, che tuti j’òmini a son stàit fàit l’istess ma divers an soe costume ’d vita.
I l’hai un seugn, che un di sle montagne coatà ’d fiòca e sle pian-e travajeuse, coma an sle rivere dij mar o ’nt le piarde dj’ìsole ij fieuj ëd milanta colture e identità diverse a peusso setesse ansema dantorn a la tàula dla fradlansa dij pòpoj.
I l’hai un seugn, che un di fin-a ’nt ij ghèt pì scros ëd cost mond falabrach, ant ij palass dij goernant pì stop e ciòrgn a le vos ëd la gent, tut a dventerà un giardin fiorì ‘d lenghe diverse, ma unìe ’nt la blëssa dla libertà e dla giustissia.
I l’hai un seugn, che ij mè fieuj e ij fieuj ëd tuti vojàutri a vivran un di ’nt na nassion, ant un pais andoa ch’a saran pì nen giudicà për sò acsan, a saran pì nen oget dë sghergne mach përchè ch’a parlo e a vivo coma ij sò Cé.
Ancheuj i l’hai un seugn.
I l’hai un seugn, che un di, lagiù andoa ch’a l’ha l’han robane onor e stòria e la capital, andoa che ij nemis ëd nòstra esistensa ch’as vërgògno che noi i sio j’ardité ’d coj che costa Italia a l’han fala e dësfendula an guèra, andoa ch’a fan le lej ch’an craso e ch’a veulo fé scomparì nòstra identità, pròpi là, andoa che ij monument ëd n’antica rassa ’d dominator e conquistator dël mond a parlo con le pere dla stòria andàita, ambelelà a s’ancamin-a a pensé a un pais andoa che le lenghe cite a sio lòn ch’a deuvo esse: la vos dij pòpoj che cost ëstat a formo, an pas e an armonìa.
Ancheuj i l’hai un seugn.
I l’hai un seugn, che un di minca comba a vnirà aussà, minca montagna o brich o colin-a a sarà sbassà, le rive a dventeran pian-e, e ij torniché a dventeran leje drite, e la glòria ’d Nosgnor, che coste identità a l’ha faje, a s’arvelerà e tute le creature vivente a la vëdran ansema.
Costa a l’é nòstra fiusa.
Costa a l’é la fé ch’im pòrto andrinta tornand a ca mia. E tuti as la podran porté apress, coma un siri ch’a anlumina la carzà.
Con costa fé i podroma gavé feura da la montagna dla disperassione e dl’opression na pera pressiosa dë speransa.
Con costa fé i podroma trasformé le schërzinante diferense ’d costa nassion giajolà ’d realtà ’nt na maravijosa sinfonìa ’d fradlansa.
Con costa fé i podroma travajé ansema, preghé ansema, minca un a soa mòda e con sò lengagi, batse ansema, andé miraco an përzon, alignesse ansema për la libertà, coma già a l’é stàit fàit da nòstri pare, e savend che parèj un di i saroma lìber d’esse lòn ch’i voroma esse.
Col di a vnirà, col di a vnirà, quand che su costa Tèra tuti ij fieuj ëd Nosgnor a podran canté con soe vos diverse, ma con un sens comun: «Patria cita mia, dossa tèra ’d libertà a l’é ’d ti e për ti ch’i cantoma».
Tèra andoa ch’a son mòrt ij nòstri Cé, tèra dl’orgheuj ëd j’òmini pelegrin sël mond, an nòm ëd la libertà.
E se l’Italia a veul esse na granda nassion, a bzògna che sòn a dventa vera.
E donca, che la libertà dla coltura, dij parlé, ëd le costume ’d vita a arson-a dal garèt ëd lë stival.
Che la libertà a arson-a da le grande montagne dij giassè e dle combe andoa ch’a nasso ij fium e le dòire.
Che la libertà a arson-a sle giàre lassà dal mar fin-a a j’Apenin, ch’a fan da rësca a tère mës-ce ’d camp e ’d vigne.
Ma nen mach.
Che la libertà, costa libertà, a arson-a da le siminere dle fàbriche coma da j’oficine e da j’atelié ch’a fan lòn ch’a serv a nòstr mond travajeur.
Che la libertà a arson-a fra ij bòsch ës-ciass, fra j’arbrere tërmolin-e, fra ij filagn dij mej vin e ch’a dësboca da j’adoss ëd milanta sorgiss d’aqua pura.
Che la libertà d’espression a pija fòrsa ’nt j’espression ëd j’artista genit, sensa chinesse an ginojon a j’imposission ëd na crica malpensanta e disonesta.
E quand che tut son a sarà realtà, quand i faroma arsoné dabon costa libertà e la lasseroma ch’a së spantia coma n’onda ’d pas e vita, da minca borgià, da minca pais, da minca borgh, da minca quarté e da tute le sità, alora i saroma riessù a avsiné col dissègn divin ant ël qual tuti ij fieuj ëd Nosgnor, con qualsëssìa color ëd la pel, chërdent an qualsëssìa religion, bautià da qualsëssìa ideal, tuti ansema a podran finalment pijesse për man ant un virariond e canté le paròle dl’imn antich: «Lìber finalment, finalment lìber... mersì a Dé Tutpotent, i soma lìber finalment, lìber ëd parlé nòstre lenghe e ’d vive an pas!».

Virà an Piemontèis con libera interpretassion dal famos dëscors ëd Martin Luther King Jr. dij 28 d’agost a 1963 a Washington