Michel dij Bonavé/Pensand a la festa dl'Assieta

Pensand a la festa dl'Assieta

Ël mèis ëd luj a l’é për tradission col pì càud coma temperadura, ma për noi Piemontèis a l’é ’dcò col ch’an pòrta a la memòria un ëd j’aveniment pì important e avosà ’d nòstra stòria: ai 19 ëd luj dël 1747 a l’era svolgiusse la sagnosa bataja dl’Assieta, an sle montagne fra la Val ëd Susa e la Val Chison, con le conseguense che bin as conòsso për nòstra stòria.

Su costa bataja e ij sò anviron, già tant a l’é disse e scrivusse ’nt j’ani, fin-a da le pàgine modeste ’d cost giornal, a la mira ch’a ven mal fé ’l trové ancora d’argoment interessant da dësvlupé. La còsa pì anciarmanta a l’é stàita, fin-a al 2017, la festa/rievocassion ëstòrica, che minca ann, da pì che 50 ani, as fasìa lassù su cole piarde basà dal sol e soens ëdcò da la pieuva dj’orissi. Coma che tanti a savran, ant ël 2018 la festa a l’é nen fasse, për tuta na serie ’d motiv ch’i l’hai nen gòj d’arcordé da già ch’a fan ven-e ’l fot. Miraco a l’é l’arsultà, sensa vorèj fé gnun process, ëd la mancansa sèmper pì bondosa ’d figure piemontèise an gré ’d fé sente soa vos e porté sò pèis andrinta a l’Associassion ch’a masenta la festa.

Comsìa st’ann quaicòs a-i sarà. I savoma nen còsa e coma, ma la tëmma a l’é cola che chi a monterà su a l’Assieta a troverà sèmper meno ’d còse piemontèise (la mëssa a l’é an programa, ma sensa Davide Damilano a tiré ij cordin coma ch’a sarà? Mah!) e sèmper ëd pì ’d tricolor, ëd militar nen sabàud o fransèis o valdèis o alman. An pòche paròle sèmper meno, se pa gnente, moment central ëd la Festa dël Piemont e sèmper ëd pì rievocassion ëstòrica robà e basta. Për resté gropà a la Stòria, cola con la majùscola, i l’hai trovà quàich neuva d’un përsonagi che a cola bataja a l’ha partessipà e che, tutun ch’a sia nen dij nòstri, le neuve an dijo ch’a deuv esse stàit vreman n’element degn ëd nòta.

Louis-Joseph de Montcalm-Gozon (1712-1759), marchèis ëd Saint Veran, a l’é pì conossù ant la stòria coma ’l marchèis ëd Montcalm e a l’era fieul ëd Louis-Daniel e ’d Marie-Thérèse de Pierre, a l’é gropà a nòstra stòria për n’episòdi particolar ch’i andrai a conteve.

Dasend dapress a un destin ch’a lo vorìa fé soldà a tuti ij cost, a neuv ani a arseivìa già ’l gré d’ansëgna dël regiment Hainaut. Mersì ai sòld dont a disponìa, mach eut ani apress, a 17 ani a l’era già capitani ’nt ël midem regi- ment. Con la mòrt dël pare, ant ël 1735, a arditava ’l tìtol ëd marchèis con tuti ij drit an conseguensa. Për gionté quàich dné a soa richëssa a mariava Angelica Talon de Boullay.

Comsìa la guèra a l’era sò mësté e l’época ’nt la qual a vivìa a mancava nen ’d deje l’ocasion ëd combate. Prima la guèra ’d sucession ëd la Polònia e peui cola ’d sucession àustriaca. A lë s-ciopé ’d costa ùltima a l’era nominà agiutant ëd camp dël luchtenent general Philippe Charles de La Fare e a vnisìa ferì ’nt l’assedi ’d Praga. Ant ël 1743 a arseivìa ij gré da coronel e l’ann apress a lo insignìo dël tìtol ëd Cavajer ëd San Luis.

Ël boneur a lo compagnava nen ant la campagna d’Italia e parèj a Piacensa, an combatend, ant ël 1746 a vnisìa anans ferì e peui fàit përzoné. La cariera militar ëd le vire as fà ’dcò con le ferìe e parèj l’ann apress ël rè Luigi XV la lo nominava brigadié general. A l’é adess ch’a ven ël bel, da già che nòstr marchèis ëd Montcalm a partessipava con ël Cavajer ëd Belle-Isle a l’afé dl’Assieta. L’esèrcit fransèis, coma ch’as sà, a l’era stàit dividù an tre colòne. Un-a, al comand dël luchtenent general de Villemur, a dovìa passé dal Còl dël Sestriere e da lì, tenendse dal versant ëd la Val Chison, andé a ataché le difèise dël Grand Serin. N’àutra colòna, al comand dël maressial D’Arnault, a përcorìa la crësta fra le valade e la tersa, al comand dël maressial de Mailly, a rivava pì da bass sël versant setentrional ëd la Val ëd Susa.

La colòna central, cola dël D’Arnault, a vnisìa lansà a l’atach ëd le difèise dantorn a la testa dl’Assieta, a cola ch’a l’era dita la «Buta», e ch’a l’era fortificà con ëd murajon an pere e tante fassin-e. Costi trincerament a formavo na tnaja ch’a consentìa dë sparé sij nemis da tute le diression e a j’ero bin difendù dai sabàud, con ël prim batajon ëd le Guardie, comandà dal magior Paolo Novarina ’d San Sebastian, con ëd rinfòrs dël regiment Casal. La colòna dël de Mailly a restava pì bassa, sël versant ëd la Val ëd Susa, e a atacava da la part mancin-a dle difèise. Le condission dël teren an fòrta pendensa, pien ëd ròch e pere, a consentìo nen n’avansada regolar e agévola e parèj ij difensor a l’avìo bon gieugh a sparé sij fransèis.

Un dij prim a tombé massà con ij sò tropié a l’era pròpi stàit ël D’Arnault e, tramentre che ij mòrt a s’ambaronavo sota a le trincere, con chiel a restava ferì ’dcò ’l Montcalm, ch’a vnisìa bin lest sotrà dai còrp dij soldà mòrt e ferì. An conseguensa chiel a podìa nen rendse cont ëd coma ch’a së svolgìa la bataja, con la mòrt dël comandant Belle-Isle e la derota dl’esèrcit fransèis. A j’era mach a la fin ëd tut che ël marchèis a vnisìa tirà fòra con j’àutri ferì e trasportà torna an patria. Comsìa, la contingensa ch’a l’avìo salvà la vita al Montcalm a l’era pròpi stàita cola ’d ven-e sotrà dai còrp dij soldà fransèis. Sensa podèj bogesse, coma ch’a l’ha scrivù lë stòrich merican Robert T. Pell ant ël 1951, a l’avìa butà a frut soa condission për osservé e studié con precision, durant a cola neuit longa e sensa fin apress ëd la bataja, le fortificassion piemontèise dzortut dal ponto ’d vista técnich. Ëd coste informassion a l’avrìa fane bon tesòr, a la mira che des ani apress a sarìo vnuje a taj.

Dòp ëd costa esperiensa nen tròp gloriosa a-i ero d’àutre guère ch’a lo spetavo. Neuv ani apress i lo artrovoma, an efet, a fé part ëd la spedission militar fransèisa ’nt la Mérica dël Nòrd, coma comandant an cola ch’a sarà definìa la «guèra dij set ani». Ant la Prima dël 1756 a l’era stàit nominà maressial ëd camp për j’operassion an Neuva Fransa. Le prime campagne contra j’Inglèis a j’ero stàit ëd sucess. Con la brilanta vitòria, ant ël 1758, a Fòrt Carillon ch’a l’era valuje l’avansament a tenent general, scond an gré ’nt la gerarchìa militar fransèisa. L’esèrcit inglèis a l’era quatr vòlte superior an nùmer, ma chiel a l’era arcordasse dl’Assieta e a l’avìa dovrà le mideme difèise prontà dal general Cacherano ’d Bricheras e dal capitani Vedani. Për bin tre mèis a l’avìa arzistù ’nt l’assedi ’d Quebec, anans ëd meuire tomband combatend contra j’Inglèis dël general James Wolfe.

A finìa parèj l’aventura ’d cost soldà e ufissial fransèis che tant a l’a vìa dàit e combatù për sò pais.