Maria Antonietta Valenza/Arcòrd dë scòla

APRESS UN TEMP A-I NA VEN SEMPE N’ÀUTR - ARCÒRD DË SCÒLA

Dzora a na colin-a a-i era un paisòt pien ëd sol: tut d’antorn pra, camp ëd melia, vigne e boschèt, e scasi quatsent ànime. A-i era la gesia parochial con ël sacrista e la përpetua; un cit salon për fé ’d feste, la comun-a e la scòla. Ij pare ’d famija a travajavo mesa giornà an fàbrica e l’àutra mesa ’nt ij sò camp. Mach tre o quatr a fasìo ij cassiné. Le fomne ant ëcà e dapress le masnà, ij vej le bestie.

La prima ca dël pais, dzora al truch, a l’era la Comun-a con j’ufissi al prim pian e la scòla mignin a pian tèra. Mach na stansia për j’óndes ëscolé ch’a studiavo tuti ’nsema da la prima mignin a la quinta classe. L’àula a l’era luminosa e ben mobilià con banch neuv, la lavagna, ël cansel e na cita librarìa. Ant la ca dla Comun-a a-i era sempe ’l cìvich; doe vòte a la sman-a a-i rivava na segretaria e minca tant ël Sìndich ch’a mancava pa d’andé a trové jë scolé. La magistra a vënìa da quàich pais ëd j’anviron e a cambiava tuti j’agn përchè a l’era malfé e stracant mostré ’nt l’istess temp a sinch classe; për sòn a la fin ëd l’ann scolàstich a ciamava ’l trasferiment pì davzin a ca. Un-a ’d cole magistre i son mi. An col paisòt i l’hai passà doi agn seren e pien ëd sodisfassion. Jë scolé a j’ero simpàtich, s-cèt, dësvijà a la mira giusta e con la veuja ’d savèj. A parlavo ’l piemontèis e pòch l’italian; ij sò pensé a j’ero fantasios e a contavo dla campagna, dij bòsch, ëd j’arianòt frèsch, dij pra, ëd la stala, ëd le bestie e dij sò cambrada ’d dësmore.

Ëd coj agn lì a-i sarìa motoben ëd faribolade da conté, quajcun-a pì alegra, àutre amusante, àutre triste. Cola che ’d pì a l’é restame ’nt la memòria i veuj contevla. Na matin Tersilla (neuv agn) a riva a scòla con n’aria sagrinà, a l’avìa na domanda ’nt ël còl da tiré fòra, ma a savìa nen coma fé. Mi i l’hai cissala a parlé e chila am fërfoja: «Magistra, i capisso nen përchè na sman-a fa ’l veterinari a l’ha faje na pontura a la vaca Rosina; ancheuj mè pare a l’ha dit: «Bòja fàuss a l’ha nin tacà!. E peui a l’ha gropà Rosina con na còrda e a l’ha portala ’nt la cassin-a ’d Gemma përchè ’nt soa stala a-i é doi tòr ». Mi i son stàita ambajà, giovna con pòca esperiensa i savìa nen còs dì, a l’era malfé a deje na rispòsta, ciàira con paròle sèmpie, a ’d masnà d’età diferente. I j’era stravirà e genà, i savìa pròpe nen coma dësbrojeme, an mia ment i sërcava na spiegassion da deje. I j’era ’dcò ben ben fastudià combin che drinta ’d mi i grignèissa dla gròssa.

Jë scolé pì cit, për boneur, a capìo pa gnente, ma coj ëd le tre classe pì àute a mostravo motoben d’anteresse për l’argoment. Ma quajcun a l’ha pregà për mi; ël cel a l’é vnù a giuteme ’nt la përson-a ’d Gioanin (eut agn) ch’a-j dis: «Ti it ses pròpe fòla! Për fela monté!» Da l’ùltim banch as àussa Gemma (óndes agn) a taca a conté: «Tute le vòte che un campagnin a pòrta soe vache a mia ca, mè papà am fà core via. Mi i fas mach finta e i vado a stërmeme ’nt la travà a da lì i s-ciàro tut. La vaca a riva pasia, nopà ’l tòr coma ch’a la ved as agita, a sbufa, a brugia fòrt, a aussa le piòte dë ’dnans e a sauta sla gropa dla vaca ch’as lamenta e a fà Muh! Muh!». Mi i ciapo la bala al sàut e i propon-o d’andé a vëdde ij tòr ëd Gemma. Jë scolé a son content e i partoma con gòj anvers la ca ’d Gemma. Ij campagnin an dan ël bin ëvnù con afession e an mostro, con orgheuj, ij sò tòr: Tito e Livio, doe gròsse bestie longhe doi méter e con tre quintaj ëd pèis.

Për sta vira a l’é ’ndame bin, le masnà a l’han dësgavigname la marela. I son tornà an costi di an col paisòt dzora la colin-a: tut cambià. Ant ij pra a son spontà le ca, ij boschèt a son ulivé, a l’é restaje ’ncora chèich camp ëd melia. Ant la piassa a-i é la gesia ma sensa ’l prevòst, dzora al truch a-i é la Comun-a e la scòla… veuida.