Luigi Vaira/Tavio 'l pëscador
Tavio 'l pëscador[modifiché]
Costa-sì a l’é na stòria ch’a l’ha già ’n pòch d’ani, ma a l’é tant atuala ch’a podrìa esse ambientà pròpi adess ant ij nòstri pais. Saré donca j’euj e scoté da bin la dròla aventura ’d Tavio ’l pëscador. Tavio a l’era ’n fiolin coma tanti àutri ’d sò pais, quaidun a disìa ch’a fussa na frisinin-a servaj, ma a l’era mach për ël fàit che chiel, ëd ca, a stasìa ’nt na cassin-a bastansa ’n fòra e për col motiv, nen avend la possibilità ’d gieughe con ij cambrada dla scòla, a l’era costumasse a sté da sol. Soa mama a l’avìa daje col nòm curios përchè, dòp d’avèj butà al mond set masnà e arnomà tuti ij parent, tant da soa part che da cola ’d sò òm, a savìa pa pì che nòm buteje e alora la levatris a l’era vnije ’n agiut an disend che, da già che chiel a l’era col ch’a fasìa eut, a sarìa stàit pì che giust ciamelo Tavio. A j’euj ëd la gent col fiolin a smijava ’n pòch dròlo përchè, coma ch’i l’oma già dit, an mancansa d’amis ëd sò temp, minca tant a parlava da sol o magara con ël can, d’àutre vòlte nopà a l’era chiel a sté ciuto për ëscoté le bestie, coma s’a podèisso pròpi fé ’n dëscors an tra ’d lor. Tavio a l’avìa doe gròsse passion: un-a, i l’oma già dilo, a j’ero le bestie, tute le bestie che Nosgnor a l’era anmaginasse ’d creé, l’àutra a l’era cola d’andé a pësché, coma ch’a fasìa sò nòno Bilin che ’n gioventù a l’era stàit un dij mejpëscador dël sircondari.
Sì, i lo sai che coste doe ròbe a smijo ch’a peusso nen ’ndé d’acorde an tra ’d lor, ma Tavio, për nen arzighé ’d fé dël mal ai pèss, a ’ndasìa sempe a pësché sensa buté ’l lamon a la fin dël fil, tant a chiel ëd porté a ca ’l cavagnin pien a-j na fasìa gnente, da già che la carn a la mangiava pròpi nen. Për Tavio sté lì an brova a la rian-a a vardé l’eva a score, a scoté le canson subià dai passaròt con l’acompagnament dël bërboté dle ran-e, a l’era na ròba ch’a-j dasìa na pas ch’a l’é mal fé spieghela con le paròle. Lì, arlongh a la bialera, Tavio as sentìa pròpi un rè, ma an efet, a coj ch’a lo conossìo nen da bin, col fiolin a smijava nen pròpi tut finì. Soa mama a fasìa për chiel tut lòn ch’a savìa, ma con tante masnà da cudì a l’era n’imprèisa tut àutr che sempia. La gent dël pais parland ëd chiel a disìa: «Dròlo a l’é dròlo ëd sicur, speroma mach che ’n chërsend a taca peui nen a fé quàiche marminela gròssa».
Ëd le vòlte cand che ’l fiolin a passava dnans a l’òsto coj ch’a-i ero setà lì fòra a tacavo a cojonelo con la sòlita canson: «Tavio ’l pëscador a seurt con soe tre cane, ma nì dij pèss e nì dle ran-e a pòrta manch a ca l’odor» e giù na bela rijada tuti ’nsema, ma Tavio a seguitava tranquil për soa stra sensa deje da ment a gnun, sicur coma ch’a l’era che ij ver sagrin a fusso nen coj-lì. An efet, pròpi chiel a l’era stàit un dij prim a arcorzisse che quaicòs ant l’ambient a ’ndasìa nen për sò vers: da ’n pòch ëd temp arlongh a la rian-a dël mulin, andoa che na vòlta a-i era minca rassa ’d bestie: dai trapon a jë schërieuj, da le laserde ai lajeuj, a smijava ch’a fussa passaje Catlin-a a portesse via tute le creature nostran-e, an lassand ël pòst a dij giariass gròss coma ’d can che, da cole part, gnun l’avìa mai vistje prima. Coj bej pèss che na vòlta as vëddìo da ’nsima a la pianca dle saraje, a j’ero sparì squasi tuti e cand che l’eva a l’era pì sclinta e a përmëttìa ’d vardé fin-a ’n sël fond dij tampon pì përfond, andoa che na vòlta a spassigiavo nìvole d’anlevam, a së s-ciairava mach pì dla rumenta campà ’nt la rian-a da quàich dësgrassià. Fin-a le ran-e, che na volta a sautavo ’nt l’eva a dosen-e, cand che it passave arlongh a coj senté, a-i ero pì nen. An compens, se ij pèss a smijavo mach pì la metà dla metà, ij pëscador a j’ero pì che rindobiasse për via dla convinsion che pròpi ambelelì, ant ël gòrgh dël mulin, a-i fussa ’n pèss mostruos, gròss coma ’n caval e ch’a fussa chiel ël responsàbil ëd tuta cola carestìa. Ëd che rassa ch’a fussa col pèss ch’as mangiava tute j’àutre bestie gnun a lo savìa, ma riesse a ciapé na creatura parèj e portela ’n piassa a l’era lòn ch’ a-j dasìa la caria a tuti, bele ch’a l’avèisso na frisa ’d tëmma ’nt l’avzinesse al gòrgh.
Tute le vòlte che quaidun a disìa d’avèj vist ël mostro dël mulin, coma ch’a j’ero costumasse a ciamelo, col pèss a dventava sempe pì gròss e pì terìbil. A deje da ment a coj racont, col pèss a sarìa dovù esse pì o meno gròss coma ’n cocodrilo, con na boca strasordinaria, pien-a ’d dent aùss pronta a travonde ij pëscador ant un bocon sol. A chi ch’a l’era stàit bon a feje mangé sò lamon, ël mostro a l’avìa portaje via nen mach ël fil e ’l galegiant ma ’dcò fin-a la cana.
L’ùnich ch’a l’avìa nen pàu dël mostro a l’era Tavio che, nen avend mai fàit dël mal a gnun manch a l’avìa ëdcò nen ël sagrin che quaidun a podèissa fejne a chiel. Na sèira donca, ambrancand la cana con la man drita e la bërsaca da pëscador con la mancin-a, Tavio a l’era partì, con destinassion la rian-a dël mulin, bin decis a dëscheurve col misteri. Rivà an sël pòst lë spetàcol ch’a l’era presentasse dnans a j’euj dël fiolin a l’avià gavaje ’l fià dal dëspiasì: ij paisan a l’avìo sarà l’eva për bagné ij camp e dëdsà dle saraje la rian-a a l’era squasi sùita. Ant ël gòrgh a-i restava mach pì ’n pòch d’eva spòrca e spussolenta ’nt la tampa pì përfonda e ambelelì, mes mòrt, con la schin-a fòra da l’eva, catlo-là ’l mostro dël mulin a l’era ’ncamin a mërcandé ij pat glorios. Pòvra bestia, a l’avìa sùbit pensà Tavio, avzinand-se për capì che rassa ’d pèss ch’a fussa.
Sensa penseje manch na mesa minuta Tavio a l’era intrà ’nt l’eva fin-a a jë snoj e a l’avìa vist da bin che ’l mostro dël mulin a l’era peui mach un pì che normal luss, gròss des vòlte tant pì dël normal, ma sempe mach un pèss nostran, donca gnente dë special. Cola bestia a l’era pròpi ’n fin ëd vita, la pel ëd la schin-a, giumai sëccà dal sol, a l’era pien-a piaghe e ij tavan a fasìo marenda con ël sangh ch’a surtìa.
La boca dël luss as durbìa e as sarava ’mpressa coma për cheuje n’ùltim buf ëd fià e ’n sij sò euj, mes duvert e mes sarà, a l’era già calaje ël vel ëd la mòrt. Tavio a l’era subit campasse a ambrassé col pèss coma për deje ’d protession, a l’avìa taparaje via ij tavan e bagnaje la schin-a për rinfrëschelo. Pen-a che l’eva frësca a l’avìa tacà a deje na frisa ’d soliev, ël luss a l’avìa virà lë sguard anver sò socoritor e con un fil ëd vos a l’avià dije: «Grassie Tavio, cand ch’ i l’heu sentì ij tò pass i chërdìa ch’a fussa rivà mia ùltima ora, ma adess i son tranquil përchè gnun d’àutri a l’avrìa giutame».
A sente cole paròle ’l fieul a l’era stàit con la boca duverta da lë stupor: «Ma coma ch’a rest-la sta stòria? Un luss ch’a parla?». «Tute le bestie a parlo» a l’avìa rësponduje ’l pèss «ma scasi gnun òm a l’é bon a scoteje. Mi a l’é tant temp ch’it conòss, tante volte i l’heu vardate pësché sì arlongh, se i riesso a salveme i veuj pròpi contete mia stòria e magara dete quàich consèj».
Col pèss a l’era talment gròss che Tavio a sarìa mai stàit bon a tramuvelo e donca, bin antensionà a nen lasselo meuri, ël pëscador a l’era montà an sla pianca për aussé ’n pòch la saraja e campé d’eva polida ’nt ël gòrgh. Për ël fiolin la saraja a l’era tròp pèisa, ma chiel, bele ch’a fussa mach quaranta chilo bagnà, an ciamand-je agiut a tuti ij sant dël Paradis a l’era riussì a tirela su ’d na mesa branca. Col ësbrincc d’eva ch’a surtìa, pissand fin-a a metà dël gòrgh, pòch për vòlta a l’avìa daje neuva fòrsa al luss ch’a finìa pì nen ëd ringrassié sò salvator.
I savrìa nen chi dij doi a fussa pì content: se ’l mostro dël mulin, ch’a l’avìa portà a ca la pel o Tavio ch’a l’avìa giutalo. Për tant che ’l livel ëd l’eva ’nt ël gòrgh a rivèissa a la mzura sòlita asarìa passaje scasi tuta la neuit, ma a-i era gnun-a pressa, talment tante a j’ero le ròbe che ij doi a l’avìo da disse: «Adess i son pròpi curios ëd conòsse toa stòria» a l’avìa dit Tavio e l’àutr: «Bin i të spiegh: mi i son un luss na frisa dròlo përchè, a diferensa dj’àutri pèss ëd mia rassa, a mi am pias nen mangé la carn». «Ammi un luss vegetarian a l’é peui mai sentisse». «Sta brav e scota: coma ch’it disìa, a mi la carn am va pròpi nen giù, dël rest a-i na son tanti pèss ch’a mangio fruta e vërdura, ij quajastr a ven-o mat për le cerese e për ël sambù e le carpe da sempe as pasturo con la melia, donca i son peui nen tròp dròlo».
«Beh... tut finì i dirìa nen...». «Ij pëscador a son sempe vnù mat a serché ’d ciapeme butand an sël lamon verm, sansùe, camolon dël bòsch e dla sira, ma a mi tute cole ròbe a l’han mai fame gòj, a diferensa dij me cambrada che, un apress a l’àutr, pròpi për col motiv, a son finì ’nt la cassaròla. Mi quàich vòlta i son pro forame ij làver an mangiand ij bocon destinà a dj’àutri pèss, ma për boneur ël fil da pësca a l’era fin e i son sempe stàit bon a s-cianchelo. Ant j’ani i son chërsù fin-a dventé gròss coma ch’it im vëdde e ij tò colega a l’han ancaminà ciameme “ël mostro dël mulin”».
«Che tulipan...».
«Già, comsëssìa a l’é n’àutra la ròba amportanta ch’i vrava dite: a l’han dame a mi la colpa se ambelessì a-i son pì nen le bestie ’d na vòlta, ma ij responsàbij a son coj-là ch’a l’han acusame. Varda arlongh a la riva, che strì: a smija na dëscaria, tuti coj ch’a l’han dlë mnis da campé via a lo pòrto sì e donca a-i é pa da stupisse se tuti j’animaj a son ëscapà. Fin-a ij pèss a son andàit via, chi armontand la corent, chi an caland-la. Mi i son restà përchè i j’era tròp gròss e podìa nen viagé ant j’eve basse e ancheuj a sarìa stàit mè ùltim di s’it fusse nen rivà ti a salveme».
Tavio a l’era stàit tuta la neuit a scoté le paròle dël luss e cand che a la primalba a l’era artornà an pais, nopà d’andé a ca, a l’era fërmasse an piassa a conté soa aventura. La pì granda part ëd la gent a l’era convinta che Tavio a fussa ’nventasse la stòria dël mostro, ma ’nt l’istess temp col racont a l’avìa faje capì a tuti che ij responsàbij ëd col disastr, a la rian-a dël mulin, a j’ero gnun d’àutri se nen pròpi lor. Pì Tavio a parlava pì ij sò amis e avzin ëd ca as convincìo ’d dovèj cambié stil ëd vita, an rispetand la natura coma ch’is dev. Da col di, pòch për vòlta la rian-a dël mulin a l’é torna animasse con ij cant dij passaròt e j’arciam ëd le ran-e, ij pèss a son artornà ’nt ël gòrgh sicur coma ch’a j’ero ’d podèj vive tranquij sota a la protession dël luss vegetarian. Tavio për tuta la vita a l’avìa seguità a fé soe drolarìe e da ’ntlora, cand ch’a passava dnans a l’òsto për andé a pësché, la gent a-j cantava la sòlita canson, ma con na stròfa ’d pì:
«Tavio ’l pëscador
a seurt con soe tre cane,
nì dij pèss e nì dle ran-e
a pòrta manch a ca l’odor,
ma noi i soma bin content
che da chiel, con sò bel deuit,i
l’oma amprendù, ant na sola neuit,
a rispeté ij pèss e l’ambient»