Luigi Vaira/Ël quart regn ëd la natura

Artorn

---

Ël quart regn ëd la natura

Quand che mi i j’era na masnà, a scòla a l’avìo mostrane che ’nt la natura a-i son tre règn: col ëd le bestie, col ëd le piante e col ëd le pere. Mè magìster a disìa: règn animal, vegetal e mineral. Tut lòn ch’a surtìa da la boca dël magìster për mi a l’era na vrità assolùa, ma për cost argoment i l’avìa fàit n’osservassion che tuti ij mè cambrada a l’han dovrà ’nt j’ani apress për pijeme ’n gir: «Ma le màchine, tute le màchine ’nt qual ëd costi regna a toca buteje ?» La dëscussion a l’era ’ncaminà con mie motivassion curiose: j’animaj a son le bestie ch’a nasso, a chërso e apress a meuiro, coma ch’a fan le piante dël rest, ma ij vegetaj a peulo nen tramudesse da anté ch’a son nassù e a son nen fàit ëd carn. Ij mineraj a fan part dël règn pì vej, nì a parlo nì a nego, coma ch’a disìa sèmper mia mare, a peulo nen nasse e donca manch meuire, tutun a son motobin amportant, tant a l’é ver che ’nt na lession dë siensa ’l magìster a l’avìa spiegane che le përson-e, coma ’dcò le bestie e le piante, a son fàite con dij mineraj: a-i é ’l calcio, ël fer, ël potass, ël sorfo e tanti d’àutri bin mës-cià ’nt tra ëd lor. fin-a ’nt la Bibia, quand ch’as parla dla creassion ëd l’òm as dis che Nosgnor a l’é partì da na brancà ’d pàuta.

La dëscussion a l’era peui finìa quand ch’i l’avìa dit che ’n bon-a sostansa, da viv tuti nojàutri i foma part dël règn ëd le bestie, ma da mòrt i ’ndoma a piassesse ’nt col ëd le pere. Póer it j’ere e póer it saras peui torna a disìo na vòlta, che an pràtica a veul dì che ’dcò për noi a na bruta mira a riverà ’l moment ëd la rotamassion.

Për pì ’d sinquant’ani l’arcòrd ëd cola lession a l’é stàit ficà ’nt quàich cassiòt ëd mia memòria, bin ës-ciassà, peui un bel di mè nevod a l’ha dime che sò pare a l’avìa portalo a vëdde un ëd coj ëspetàcoj cinematogràfich anté ch’a fan chërde ’d savèj l’avnì. An particolar col racont a parlava d’un mond anté che le màchine a j’ero arvirasse a j’òm. Bin, cola pelìcola a l’ha fame artorné a la ment mia osservassion a riguard dël règn ëd le màchine che adess, dòp tant ani, a smija peui pì nen tant dròla.

Al temp ëd mia infansia, s’i l’avèissa dit che le màchine a peulo nasse, meuire e fin-a vnì malavie a l’avrìo sùbit ciamà ij familio^[1] për feme artiré pì lest che ’mpressa, ma adess sossì a l’é già na mesa vrità. J’ordinator a son ëd màchine, ma pròpi coma le përson-e as anfeto, a ciapo ij “viros” tant coma noi, e vàire volte i l’oma sentì a dì che a l’é nassuje na neuva generassion ëd coste màchine, motobin pì ardìa ’d cola ch’a-i era prima? Donca lòn-lì a nasso, a ven-o malavi e con le giuste cure a peulo varì, peui a na bela mira a van al canton, an pràtica j’ordinator a meuiro ’dcò lor. Eben se j’ordinator a nasso e a meuiro coma noi e se i soma tuti d’acòrde ch’a sio dle màchine a sarìa nen ël cas ëd pijé ’n considerassion ch’a-i sia për dabon un quart règn? Quaidun a podrìa tiré fòra l’argoment che j’àutri tre règn a son sèmper esistù, ma gnanca cola-lì a l’é na vrità assolùa da già che, prima dle piante a-i ero mach le pere e j’animaj a son ëvnù apress ëd le piante përchè për esiste a l’avìo bzògn ëd mangé ij vegetaj. Cost-sì ch’i soma ’ncamin a vive a podrìa pròpi esse l’inissi dël règn ëd le màchine.

Tanti ani fa, pì che tranta për esse pì precis, mi i j’era ’ndàit ant un gròss ëstabiliment davzin a Milan anté ch’a butavo ansem ij tòch ëd le viture fIAT; sùbit dòp d’avèj passà ’l cancel i j’era intrà ’nt un mond ch’a smijava nen real. Na màchina dròla a dëscariava da sola ij vagon feroviari e sèmper chila a na cariava d’àutre con lòn ch’a l’avìa pijà ’n sël treno. Da lì an anans tut lë stabiliment a montava ’nsem coj tòch sensa l’agiut ëd quàich òm. A-i ero ’d màchine ch’a tramudavo, màchine ch’a fasìo ’d saldadure, d’àutre ch’a ’mbolonavo, ch’a ’nvërnisavo e via fòrt... tut da sole. Ant un leu, anté che na vòlta a travajavo tremila pare ’d famija, a-i ero ’ncora restaje tranta përson-e për fé la manutension. Sossì a capitava ’nt ël 1987. I m’ancal manch a pensé vàire pòst ëd travaj al di d’ancheuj i l’abio përdù për via dle màchine che sèmper pì soens a pijo ’l pòst a j’òm. A l’é na notissia ëd pòchi di fa che, an America, a l’é stàita ’nventà na màchina ch’a fà j’operassion mej che ël pì ardì dij médich: a smija ch’a sia pì lesta e pì precisa e che ’l malavi a patissa motobin ëd meno. Neuve coma costa-sì a dovrìo fene sté tuti tranquij për via dle grande conquiste ch’i stoma fasend, ma mi nopà i son pròpi tant sagrinà.

Le màchine, coma tute j’anvension, a dovrìo giuté j’òm a fé ij travaj pì brut, pì fatigos, ma mai e peui mai pijé sò pòst. ël fàit che coj tremila òm ëd lë stabiliment fIAT a sio stàit lassà a ca përchè la caden-a ’d montage a servìa pì nen, e lor manch, a l’é na vrità ch’i dovrìo nen aceté. fé meno fatiga, esse pì sigur a va tut bin, ma gionteje ’l travaj nò. Nòstra costitussion, fin-a a quand ch’an la cambieran nen, a dis ch’i vivoma ’nt na repùblica fondà ’n sël travaj, ma se ’l travaj a ven a manché coma prima conseguensa a van a rabel ëdcò d’antreghe famije e apress tut lë stat. Bon-a part ëd la colpa për costa situassion a l’é nòstra, ansi a l’é tuta nòstra, d’òm ch’a son pa bon a dovré le màchine con anteligensa e che për vagné pì tanti sòld a fan an manera che d’àutri òm a sio rimpiassà da ’d màchine pì leste che lor e con meno pretèise... për ël moment. (Arcòrdomse ëd costa espression: për ël moment, përchè apress i veuj peui torna fé quàich considerassion).

N’àtim fa i l’oma dit che j’ovrié a l’han giontaje ’l travaj, ma pensoma na minuta a vàire gent a riess pì nen a ’mpieghesse përchè a-i son ëd màchine ch’a rusco mej che lor. Quand che mia seur, ëd la leva dël ’49, a studiava da rasonera, a scòla a tocava amprende a scrive a màchina e cola-lì a l’era già na comodità, përchè prima ancora as fasìa tut a man, magara stenografand con un crajon për peui copié ’n bela grafìa. Bele mach ëscrive con la famosa «Remington» a l’era n’imprèisa nen da pòch: a tocava esse bon a ’mpaginé bin la litra e mai fé dj’eror për pa dovèj corege con mila fatighe, adess con l’ordinator i soma tuti bon a fé lòn che na vòlta as amprendìa con ani ’d sacrifissi. I soma an camin ch’i perdoma la capacità e la veuja ’d fé ’d ròbe che na vòlta a j’ero indispensàbile.

A nojàutri dij cavèj gris a l’han ancor mostrane a calcolé la radis quadrà, che peui magara i l’oma già pì nen dovrà përchè le calcolatris a fasìo ij cont a nòstr pòst, ma le neuve generassion cola ròba-lì a san gnanca còs ch’a sìa, tant a l’é inùtil, l’ordinator a fà tut chiel.

J’anvension a son sèmper pì grandiose e për progeteje i dovroma ’d màchine ch’a conto a nòstr pòst e ch’a comando a d’àutre màchine ’d monté cole neuve, ch’a saran pì potente e ch’a na faran peui fé ’d cole pì speciale ancora. E noi? Noi i soma manch pì solament bon a marcé s’i l’oma nen na vitura sota al cul (scuseme la paròla, ma a l’é pròpi parèj). Ant ël 2035 mach d’automòbij a-i na saran doi miliard, pì o meno un-a minca tre përson-e e tute cole viture a saran atressà con sò bel ordinator ch’a farà squasi tut da chiel. A mi sta facenda am fà na frisinin-a sgiaj. Pensoma na minuta ’nsem: giumai le màchine a fan squasi tut lòn ch’i foma noi, con la diferensa ch’a lo fan mej. Le màchine as arproduvo, ant ël sens ch’a na fan dj’àutre, le machine a ciapo le maladìe, ma bin da soens a son bon-e a varisse da sole, ancor nen dël tut, ma a-i manca pòch. Le màchine a l’han ëbzògn d’alimentesse, coma noi, con la diferensa ch’a peulo felo mach con l’agiut ëd j’òm, ma për vàire temp ancora? L’ùnica ròba che al moment a l’é un problema për le màchine e un vantage për nojàutri a l’é che lor a l’han nen la consiensa d’esiste... a lo san nen.

Adess mi im domand: ant la stòria i l’oma vist fé minca rassa ’d porcherìe, donca chi a sarìa dispòst a buté la man an sël feu e garantì che ant un doman a-i sia nen quàich cacam ëd la polìtica, tipo col che ’nt costi di-sì a l’é ’n camin ch’as dëmora con le bombe ’n Corea, ch’a comission-a un programa o ’n quaicòs da campé ’nt l’aragnà për fé an manera che tuti j’ordinator dël mond a s’arviro a j’òm? A sarìa na dësgrassia dle pì gròsse, lì sì ch’i l’avrìo dij sagrin, àutr che dëscute seij règn an natura a son tre o quatr.

I lo seu che costa idèja a smija la trama d’un ëd coj racont cinèis da bon pat, ma pensoma se sossì a fussa për dabon possìbil. Le màchine ant col cas-lì a comanderìo lor, noi i soma pa pì bon a fé gnente sensa cole comodità moderne, manch a deurbe ’l cancel ëd ca. J’òm a chërdo ’d podèj comuniché un con l’àutr a mila e mila chilòmetri ëd distansa, ma a son ëd le màchine ch’a lo fan për nojàutri che nopà, se i brajoma fòrt, magara i soma bon a fesse sente da na part a l’àutra dl’èira, ma nen pì an fòra.

Se le màchine a s’arvirèisso për da bon a j’òm, essend pì svice a lo farìo mach quand ch’a fusso ’n gré ’d pì nen avèj-ne bzògn e la ròba pì bruta ëd tute a l’é che mancandje ij sentiment a lo farìo sensa gnun ringret.

Vardé, cola-sì a l’é mach na conta scrita ’nt un press-mesdì ’d pieuva, ma almen la bruta còpia i deuv confesseve ch’i l’heu scrivula con ël crajon, col ëd na vòlta... tant parèj për nen perde ël vissi... as sà pa mai...

Luigi Lorenzo Vaira, Prim classificà ’nt la session pròsa al Concors ëd Vineuv 2018

Nòte

1. familio = infermé dij mat.