Luigi Pietracqua/Don Pipeta l'asilè/3

Artòrn

---

CAPITOL III

A l'è nen tant facil a la pòvra gent podej invochè giustissia, ò anche mach misericòrdia, ant una giornà d'gran festa.

La fisonomia ‘d na sità ant un dì d' festa l'ha sempre quaicòsa d'alegher e ‘d mistich, che invincibilment a rend tuti j'òmini pì content, pì dispòst al piasì, liberand-je momentaneament da le cure pì usuaj dla vita.

La festa, tanto pì për 'l pòpol ch'a travaja sensa interussion, l'è nen mach un temp fiss, stabili da j'armanach, për riposesse da le giornaliere fatighe e solevesse 'l cheur ant le pratiche religiose impòste da la Cesa; ma l'è dcò sempre una neuva ocasion d'emossion vive, peregrin-e, mai pì provà, a l'è sempre un incentiv a l'espanssion libera e felice d'ij sentiment pì dlicà, pi generos, pì vergin, che cost bon pòpol a possed an tanta abondansa, sensa gnanca savejlo.

Comensand bele da l'alba, tut a smìa pì bel, pì seducent, ant un dì d' festa.

Ij prim ragg dël sol, che un a saluta apen-a surtì fòra d'antëca, a-j smìo subit pì luminos, pì splendid, pì benefich. L'aria istessa ai smija pì pura, pì balsamica, pi delissiosa; e mentre con un largh sospir ëd  benesse un a la ricev ant i polmon, mentre an penetra për tuti i pòri dilatandje, an ësmìa 'd sente d'antorn a noi un insòlit përfum che, sensa savej coma nè d'andova ch'a ven-a, an rapiss, an anparadisa.

Sicurament che la magior part ëd coste sensassion a son un efet puro e semplice d'un'illusion nòstra, pì ò meno poetica, giachè la vita real, la vita positiva as conserva sempre e inesorabilment ugual an tute le giornà dl'ann, senssa distinsion da le duminiche a le gran solenità e ai dì 'd travaj.

Ma 'l pòpol, ch'a l'è sempre stàit ël poeta pì inmaginos e pì sentimental dla tera, 'l pòpol a-j ten a costa ilusion coma 'd na còsa indispensabil a soa esistenssa, necessaria come ij palpit insubordinà 'd sò cheur.

L'era vers le quatr ore e mesa dla matin. Catlin-a, Genojefa e Batista, as trovavo già tuti e tre stà antorn a la taola, e ocupà a descore sul serio dl'aveniment misterios dla seira.

L'era una specie d'consej 'd famija dova ognun a l'avìa libera la paròla, basta mach ch'a l'avèissa sugerì quaicòsa 'd bon da podej scongiurè 'l pericol teribil d'esse perseguità dal Sant'Ufissi.

Ij parer a l'ero diversi.

Batista a trovava ch'a sarìa stait motoben oportun andè subit a presentesse dë 'dnans a S. E. Alfieri ‘d San Martin, l'ilustrissim sor Vicari, e scongiurelo an gënojon ch'a voreissa intromëtt-se chiel, përtant che gnun a vnèissa pì nen a molesteje.

Ma Catlin-a, ch'a l'avia motoben pì 'd pratica dël mond, a savìa purtròp che S. E. l'avia tut autr për la testa che voreisse degnè d'arsèive na pòvrà fomna dël bass pòpol com'a l'era chila: tut al pì a l'avrìa poduje umiliè na suplica; ma quand a l'avrìa ricevula, dovend passè për la trafila dj'impiegati? Da li un mèis për lo men-o. E peui? E peui, forse, a l'avrìa gnanca degnasse 'd lesla! - Dël rest, la bon-a dòna a savia dcò benissim che tratand-se dl'Inquisission, l'Autorità Civil a l'avìa pa tròp d'influensa.

Pitòst chila a sarìa staita dl'avis che, trovandsse an Turin ël neuv Cardinal Monssgnor Delle Lanze [1] che tuti a pretendio ch'a fussa verament un sant'òm, a saria stait motoben ëd pi 'l caso d'andesse arcomandè a chiel, se an quaich manera l'avèjsso podù penetrè fin-a ai sò pè. Ma anche li j'era la gran dificoltà che un Cardinal ëd' cola fàita a saria mai pi degnasse dë scotè le dësgrassie d'cola povra gent...

Genojefa, ch'a l'avla scotà tuti costi parer sensa mai deurve boca, quand soa mare l'avia furni d'parlè, l'è sautà fòra tut ant un moment esclamand: "Oh! Mi si chi l'hai trovala!".

"Cosa, cosa?" A l'han fàit tuti dòi ansema, Catlin-a e Batista.

"E si andèisso un pòch a racomandesse a me barba?";  "Chi? A Fra Bastian?".

"Ma si a l'è tant un bon predicator, l'è conossù da tuti, e peui coma Frà capussin a dev podèj oten-e tut lòn ch'a veul...".

"Mare, a dis pa mal Genojefa".

"Eh...".

"A l'è nòstr parent, an veul ben a tuti".

"Ma già, ma già! E peui a l'ha dilo tante vòlte che se chiel l'avèjssa podune fè quaich vantage, l'avrìa mai tralassà fatìga për felo; tant coma ch'ai stasia a cheur nòstra famija'.

"Chissà ch'a peussa nen fè quaicòsa për noi! Chissà!".

Ant pòche minute 'l partì 'd Genojefa l'è stait acetà da tuti con gran sodisfassion, coma col ch'a podia realment lasseje concepì quaich lògica e bon-a speranssa.

Anlora 'd comun acòrdi a s'è stabilisse che Genojefa an përson-a as portrìa subit subit fin-a al Santuari dël Monte, për podèjsse abochè con Pare Bastian senssa perde temp. E sicome 'l viagi l'era passabilment longh, e a l'era nen vaire prudensa che una fija 'd 17 ani l'avèjssa falo tut da chila sola, s'è dcò stabilisse che Batista l'avrìa acompagnala tant ant l'andè coma ant ël tornè. Catlin-a, intant, a l'avrìa guardà 'd disimpegnè tut daspërchila ij pciti servissi dla cà.

Così concertà la còsa, e dòp le pì vive racomandassion da na part, e le pì përsuasive assicurassion da l'autra, fratel e sorela son butasse bravament an viage.

Batista, prima 'd seurte, l'ha avù ben cura 'd fesse passè ant un sacocion dla tërlindeina [2] na gran ghërsa 'd pan ch'a peisava për lo men-o un paira d'lire [3].

Genojefa a s'è piasse un cavagnin sot al brass, dova Catlin-a l'ha avù cura 'd buteje subit un bel salam crù e una mesa toma d'Lans, ch'a dovìa serve d'present al reverendo Pare.

Così provist d'ògni còsa, Genojefa e Batista, vnisend giù për la Contrà dle Quatr Pere, son passà an piassa d'San Giovan, dova ch'a son intrà un moment ant la Catedral a piè 'l përdon. A coj temp a l'era dificil che un Turinèis pòpolan a passeissa 'dnans a na cesa qualonque sensa andeje drinta a preghè; e lolì për pressa ch'a l'avèjssa. Figurom-se donque se anlora, ch'a l'era festa gròssa, ij nòstri dòi giovnòt a sarìo ancalasse a passè da là sensa seguitè la pia usansa.

La cesa l'era così ben tapissà, ch'a smiava un ver paradis. Apen-a intrà, Genojefa l'era subit portasse a l'autar dla Madona, a drita, dova ch'as disia Mëssa; e posand sò cavagn an tera a s'era angënojasse con l'intension ëd sente forse tuta la Mëssa. Ma Batista, dòp quaich minuta l'ha tocala ant 'l gomo, disendje ant n'oria ch'a j'era nen vaire 'd temp da perde.

Dòp quaich minuta l'ero già tut'e dòi an Piassa Castel. La matinà l'era belissima. D'an tant an tant as incontravo për la contrà d'òmini e 'd dòne vëstìe da festa, con l'aria ridenta, con ël pass liber e dësgagià. Ma tute le boteghe l'ero rigorosament sarà. Però, apen-a che i nòstri dòi giovo viagiator a l'han passà 'l Castel, e a son trovasse dë 'dnans al pòrti dël Teatro Regio, Batista l'e rëstà tut ëstupì al vëdde che l'acquavitar Pòdio, celebre ant coj temp për fabrichè 'd bon rosòli, a l'avèjssa bravament duvertà soa botega bel' e larga, mentre ant col moment a-i surtìa dòi cadet dël Regiment Imperial Baden, che antlora as trovava 'd presidio a Turin.

"Coma?" a l'ha dit Batista, a lo lasso sté duvert?".

Genojefa a l'ha guardà dcò chila tuta sorpreisa col spetacol, a s'è strenxusse ant le spale.

"Ecco li!" a l'ha ripetù Batista con grand amarëssa. "Ecco li! chiel, përchè ch'a l'è l'acquavitar dij sgnori e dij militar, a lo lasso stè duvert seben ch'a sia gran solenità, e noi...".

"Për carità, Batista, sta ciuto, che cheidun a podria sentine!".

"Ma dis-lo ti, è-lo nen forse n'ingiustissia?".

"Sì, sì, ma ven prest, andoma su, ch'a l'è tard!" E a lo tirava për un brass.

Pòchi pass pì an là son trovasse fòra d'pòrta.

Për traversé 'l Pò, a ventava passè sul pont an bòsch, ch'as trovava 'd faciada a la cesa e al pcit simiteri 'd Santa Maria d'Benavasio, che tuti a ciamavo semplicement San Benavass [4].

Quand che Batista a l'è trovasse a l'aria libera, për fesse passè 'l ghignon d'avèj vist la botega ‘d Pòdio bel'e larga, l'ha tirà fòra soa enòrme ghërsa d'pan, e l'ha comensà a pëssiela. L'aria bon-a dla matin l'avìa faie vnì aptit. Genojefa, ch'a l'avìa nen l'abitudine d'mangè a la matin così 'd bon'ora a tirava anans con sò cavagn sot al brass.

"Dis, Genojefa...".

"Eben?".

"Sarij-lo nen meji ch'it am dèisse un tòch ëd cola toma ch'it l'has ant ël cavagn?".

"Già, bravo! E anlora còsa veus-to ch'i-j pòrto a Pare Bastian?...".

"Tl'has rason. L'è ch'am seca un pòch a dovej mangè d'pan pur. Ma passiensa".

Arivà al dëdlà dël pont, a son fërmasse tut'e dòi a pijè un po' 'd fià sota l'ombra d'una gran nosera. Le ciòche 'd San Benavass a sonavo baodëtta. Le ciòche del Monte ai rispondìo, formand una specie d'concert matutin.

Da la colin-a a comensava a caleje giù le paisanòte, vëstìe 'd ross, ëd bleu, ëd giaon, con ëd gran caplin-e carià 'd fior e 'd bindej, opura con ëd gran fassolèt bianch ch'a-j cheurvìo la testa e le spale. Naturalment as portavo tute a Turin për assiste a la gran procession del Corpus Domini, formand già bel' e lor na ben pitoresca procession, përchè as vëdìo a traversè 'l pont a quindes, vint anssema, tute con sò cavagnin sot al brass: e cola varietà, col contrast ëd color e 'd costum a l'era grassiosissim.

Quand Batista a pòch për vòlta a l'è trovasse soa ghërsa 'd pan liquidà e Genojefa l'ha avù abastansa fantasticà s'ij piasì ch'as provrìo se un a podèissa sempre stè an campagna, tuti e dòi a son aussasse e pass a pass l'han tapinà fin-a al Monte, che ancora a coj temp as ciamava volgarment la Bastìa, an memòria forse dl'antica sitadela ch'as trovava precisament an col pòst.

Arivà su la spianada dla cesa, Genojefa l'è andàita subit a tirè la pcita ciòca del Convent. “Chi ciama?” a l'hai fàit na vos da drinta, mentre dal sportel j'è subit sporsuje fòra una gròssa testa, larga, rotonda, lustra e pacioflua, ch'a smiava la lun-a pien-a. L'era Fra Gambëta, un laich, conossù coma la betònica da tuti i pciti botegari dTurin, përchè doe vòlte almeno a la sman-a a vnisìa giù con ël mulatè dël convent a fè le sòlite proviste, naturalment sensa spende un sòld, përchè tut lòn ch'a rabastava (e l'era nen pòch!), l'era sempre dait për l'amor ëd dio.

Genojefa, ch'a lo conossìa dcò ben, l'ha subit die: “I soma noi, mi e me fratel Batista...”.

“Cosa ch'i veuli così d'bon'ora?”.

“I l'avrìo tant dë bzògn ëd parleie a Pare Bastian...”. “Adess as peul nen. L'è an còro ch'a canta ‘l matutin...”.

“E noi i lo spetoma...”.

“L'è inutil. Tornè doman; ancheuj a l'è festa; i l'oma tròp da fè”.

“Epura i l'oma franch bzògn ëd parleje ancheuj”. “As peul nen!”.

“Ch'a fassa tant ël piasi, Fra Gambëta...”.

“Che Fra Gambëta! Mi 'm ciamo Candid e nen Fra Gambëta, l'eve capì?”.

“Ch'a scusa, ma sicoma l'hai sempre sentulo a ciamè parèj...”.

“Ben, ben, për adess andé!”.

E la lun-a pien-a s'è eclissasse darè dla pòrta. Genojefa, sagrinà, e vëdend-se an pericol d'avèj fàit tut col viage inutilment, a s'è butasse a criè pi fòrt:

“Fra Candid! Fra Candid, ch'a fassa 'l piasì, ch'a  scota!”.

Batista, për apogié le supliche d’soa sorela, l'hạ dait man a la còrda dla ciochëta, e a s'e butasse tirela con fòrsa. La lun-a pien-a l'è tornà a seurte fòra.

“Ma ansoma còsa ch'i veuli?”.

“L'oma già dijlo, i voroma parlè a nòstr barba, a Pare Bastian!”.

“Ma sa l'è an còro!”.

“Ch'am fassa mach la carità d'andelo a avertì”.

“A l'è inutil...”

“L'avrìo dcò sì quaicòsa da feje consegnè da part d'nòstra mare...”.

“Còsa ch'i l'eve bel'e lì?”.

“Un magnific salam d'Lissandria!” a l'ha dit Batista fasend s-ciopatè la lenga, e arcordand-se con invidia che a l'era stait obligà a mangè ‘d pan suit”.

“Lah! spetè un moment ch'i vada a deurve”.

L'anonsi del salam d'Lissandria l'è staita probabilment la pì bela përsuasion ch'a l'abia podù indüe nòstr pacifich Fra Gambëta a incomodesse. Un-a minuta dòp la pòrta a l'era duverta.

“Avanti!” a l'ha dit Fra Gambëta, mentre ch'as tirava da na part për lassè passè ij dòi nevod ëd Pare Bastian.

“Posè pure bel'e si vòstr cavagn, e andè ‘d fòra a speteme sota l'atrio. Ant cost mentre mi andarai an cesa a vëdde s'as peul avertì Pare Bastian... A propòsit, còsa ch'i l'eve ant cost cavagn? (E l'ha subit ficaje le piòte andrinta) “Ëd'toma?... uhm!”.

“Ma l'è pròpi vera toma ‘d Lans, sa-lo?”.

“E sto salam? Ah! bel, magnifich! Ecco lì; se i franseis a l'avèjsso nen torna lassasse piè Lissandria dai nòstri, a cost'ora, ‘d salam parèj i na vëdrìo pì gnun! Speteme un moment, ch’i ven-o subit”. E via con 'l salam e la toma.

Batista e Genojefa son andait ëd fòra a spetè sota l'atrio.

Pare Bastian l'era un fratlastr d'Catlin-a. A l'avia circa 50 ani. L'ero fieuj dl'istess pare, ma ‘d doe mare diverse. Robust, tracagnòt, nervos, l'avìa gnente ant soa fisonomìa ch'ai smieissa a la sorela. Anssi, për la blëssa esterna ai dasia pitòst d'aria a Batista. Con na barbëta neira, pontùa, ràira a uso cravet; con un nas voltà an sù e sbërgnacà parèj d'una pcita tomàtica, soa facia l'avia decisament gnente ch'a imponeissa, nè ch'a parlèissa an sò favor. D'ingegn curtissim, ignorant quasi fin-a al cretinism, ma superbi e presontuos, gnun a l'ha mai podù savèj coma l'avèjssa fàit a acquistesse la fama ‘d bon predicator, fama completament usurpà, përchè 'l pòvr'òm a fasìa andurmi da drit chionque ch'a fussa stait condanà a scotelo. Epura s'a j’era un bon quaresimal da fè, l'era dificil ch'a-j scapèissa.

Ma si! A coi temp l'eloquenssa sacra andasìa pa sogeta a gnun-e critiche, e për ëd fandònie ch'as fusso disse dal pulpit, tut as piava për òr an bara. Dël rest i Bossuet a fiorìo nen così soenss.

Pare Bastian l'era un predicator ch'a parlava për una ora d'séguit, sensa che chiel istess a savèjssa lòn ch'a disìa: figurom-se peui sa podio savèjlo coi ch'a lo scotavo!

L'avia pià quatr ò singh prediche antiche, s'era formass-ne n’amalgama inesplicabil, mës-ciand, confondend ansema ògni argoment, ògni proposission, e peui a l'avìa studià tut lolì a memòria. S’a tratav-lo d'fè 'l panegirich a quaich Sant ò Santa? Chiel l'era subit pront, a tirava fòra sò amalgama, lo recitava tut ant un fià, e quand a l'avìa furnì, ij fedeli devòti a restavo a boca larga, sbalordì d'trovè tanta facilità, tanta facondia ant col pcit tërgnacòt d'frà, ch'a dovìa butesse na banchëta sot ai pè për podèj passè d'sora con la testa al parapet dël pulpit. S'tratavlo d'fè una noven-a, un eserssissi spiritual, un'orassion funebre? L'era sempre l'istess amalgama ch'a fasìa le speise, e lòn ch'a l'avia recità jer a tornava a recitelo ancheuj, mach che anvece d'comensselo dal prinssipi, a lo comenssava a metà, ò viceversa. Ecco chi ch'a l'era col barba che Genojefa e Batista a spetavo con tanta religiosa impassiensa sota l'atrio dël convent.

Mentre che tut'e dòi a spasgiavo d'antorn a col silensios e malincònich porticato, guardand le pòche fior dël giardin, dova ch'a j’era sëmnà ògni sòrt ëd salade e d'erbe mangiative, la pòrta ch'a l'avìa comunicassion con la cesa s'è durvisse. L'era Frà Gambëta ch'a tornava da fè soa ambassiada. L'ha dit ch'i speti un moment, ch'a ven subit. Tut'e dòi son ritirasse ben aranda a la muraja, a col anonssi.

L'idea ‘d trovesse a momenti ëdnans a un Eclesiastich ëd cola fata, a un Pare Capussin conossù e lodà da tut Turin... për la blëssa ‘d sò nas; insoma l'ideja ‘d d dovèj parle a un Ministr ëd Dio, cioè a un esse superior ben divers da j'autri, a l'avia inspiraje tanta riverenssa e teror, che i dòi fieuj d'Catlin-a a tramolavo come d'feuje.

Dël rest, la conssiderassion che Pare Bastian a l'era gnentemeno che sò parent, e che quindi a dovìa inspireje un po' pì d'confidenssa e corage, a l'ha gnun-e fòrse, përchè tut ël mond a sa che, tanto pì anlora, sota la còta d'un fra ò preive qualonque a esistía assolutament pì gnun-e afession ëd famija, e për ciò pì gnun-e confidensse, pì gnun-e intimità tra d'lor e i sò parent! Guai se Pare Bastian, le raire vòlte ch'as degnava ‘d visitè la famija d'Catlin-a, a fussa sentusse a ciamè barba da soe masnà! A bastava mach lòn për vëdd-lo andè an furia, e pì nen lassesse vëdde për lo meno për un ann antregh!

E gnanca Catlin-a as përmëtìa pa mai ‘d pijesse la pì pcita famigliarità con chiel, sia dasendie dël ti, sia strensend-je afetuosament la man quand a lo vëdia: òh gnente! Pì che Pare Bastian a lo ciamava nen, e quaich vòlta, s'a vorìa pròpi vëdd-lo a soride con un gran piasì, ai corìa ancontra, a-j piava umilment la man, drita ò snistra, e prononsiand Deo Gratias a-j la basava. Figurom-se che salamade! Epura le institussion d'j'òmini, l'ignoranssa e la superbia sensa limiti ‘d cola funestissima classe ‘d përson-e che për amor ò për fòrsa a veulo fesse chërde superior a tuti, a l'avia stabilì lòn, e lòn ventava ch'a fussa.

D'altronde a j'è gnente da stupisse, përchè ancora adess cole ridicole distinsion e gòfe caricature d'importansa l'han ancora nen cessà d'esiste.

L'era già quaich minuta che Batista e Genojefa as trovavo ben arambà contra la muraja guardand con viva trepidassion la pòrta ch'a butava an cesa, e invitand-se l'un con l'autra, sot vos, a nen perd-se d'animo.

Quand, finalment, la pòrta as deurv, ël pcit Segneri an sessantaquatresim, ël venerabil ma nen tròp venerà Pare Bastian a compariss sot al pòrti. Figureve un gròs tarpon ch'a seurta fòra d'ant un'arian-a [5].

Spòrch, oit, tabacos, a l'avia assolutament gnente ch'a inspireissa cola profonda riverensa che 'l pcit bonòm a pretendia d'inspirè.

Ij dòi nevod son subit coruje ancontra a baseje le man. E chiel con una specie ‘d maestosa noncuransa l'ha lassaje fé, sensa gnanca degnesse ‘d die: “Ebin, coma vala, opura: E vòstra mare stala bin?”. Gnente. Frèid, insensibil a tut lòn ch'a l'avèjssa savù ‘d parentela, che për chiel a l'era mach na cura mondan-a, l'unica cosa ch'a l'ha dit, dòp ch'a s'è fasse basè tut'e doe le man, e che i dòi nëvod a s'ero quasi angënojasse ai pè, l'è stait sòn: “Cosa ch'i veule a cost'ora?”.

Gnanca soa vos l'avìa gnente d'agradevol. A smiava un crin quand ch'a grugniss përchè ch'ai fan polid l'arbi. “Ah, s'a savèjssa, Pare!”. L'ha fàit Genojefa për la prima, che për savèj afrontè la monastica burbansa d'col brut pataloch, a l'avia motoben pì ‘d corage che nen sò fratel e soa mare istessa.

“Eben?”.

“I soma tuti ruvinà!”

“Oh? N'autra adess. Tuti ruvinà!”.

“Ah sì, pur tròp!”

A sente prononsiè col «tuti ruvinà », l'egoism fratesch a s'è subit alarmasse. Che una ruvin-a qualonque andèissa a colpì j'autri, passiensa, gnun maj; ma ch'a-j vneissa a colpije tuti, cioè dcò lor reverendi frati, ch'a son sempre stàit così amanti d'una vita pacifica e poltron-a, lolì ai smiava un po' dur. Quindi, senssa vorèjlo, l'ha subit pià interessament a le paròle dla bon-a fia.

“Ma spiegh-te un pò mej, fabiòca. Cos veul-lo di' sto ‘tuti ruvinà’”?.

“Sì, Pare, nòstra pòvra famija l'è tuta a rabel, se chiel an agiuta nen!

“Ma coma, còsa j'elo suceduje?..”..

Anlora, alternandsse un con l'autr a piè la paròla, Genojefa e Batista l'han contaje tut'e dòi anssema la sena misteriosa dla vigilia, senssa lassè andarè 'l pì pcit detaj, sensa desmentiè la pì pcita particolarità.

Quand Pare Bastian l'ha sentù realment ëd lòn ch'as tratava, l'ha subit comensà për tirè un longh sospir d'interna sodisfassion, vëdend che anche sta vòlta la ruvin-a l'avia colpì j'autri, ma nen chiel. Sò egoism a l'era sodisfàit, ansi col pcit moment d'paura l'ha contribuì a sodisfelo ancora d'pì.

Peuj, sensa rispondje niente, l'ha faje ‘n segn dla testa a tut'e dòi për ch'j'andejsso apress. L'ha mnaje fin-a an soa cella. Apen-a arivà là, s’è subit stasse su d'una veja poltron-a, cuverta ‘d pel nèira, e mostrand na certa qual atension, a s'è torna fasse ripete paròla për paròla la storia dël dì prima.

Quand ij dòi giovnòt l'han avù ciaciarà ben ben, l'autr, che probabilment l'avìa capine gnente dël tut, përchè gavand coi tre cujus dle soe prediche, l'era na talpa furnìa an tuta l'estension dël termin, l'ha pià chiel la paròla:

“Eco sì, cari i me fieuj... l'afè, i lo vëddo dcò mi, l'è ben grave... Còsa mai! Tante vòlte l'è la volontà divin-a ch'a veul provene con tròpa severità e rigor... Quantonque anche lolì a sia mai tròp. Però i m'inmagino com'a dev esse sagrinà vòstra mare... Im badin-i? Ël Sant'Ufissi! Feve ‘l segn dla Santa Cros ansem a mi... (J'autri dòi l'han subit ubidilo). Già, son còse brute. Ma la Misericòrdia celeste al'è tanto granda!... Guai a chi s'ancala ‘d feje contra al Sant'Ufissi!... Del rest, la Cesa l'ha ij sò drit, e venta sempre rispeteje... Già... e peuj... sicome la lege... cioè ecco, ij dover d'un bon cristian a impon-o certe nòrme... Bò!... chi ch'a l'ha mai podù resiste a la onnipotensa dël Sant'Ufissi?... Torneve a fè 'l segn dla Santa Cros ansem a mi!”.

J'autri, ch'a së spetavo ‘d sente quaich bon consèj, d'oten-e n'eficace assistensa ant la critica posission ch'as trovavo, dòp ch'a l'han ëscotà col amass ëd paròle dëscusie, senssa sens e senssa ordin, son restà un moment mortificà.

L'eloquensa d'sò venerabil barba a l'era përsuasiva. Ma còsa dovij-lo di', s'a l'era pròpi nen bon a parlè diferent?

“Andé a ca,” l'ha fàit ël Pare dòp quaich moment d'esitassion, e dìje a vòstra mare...”.

“Còsa?” A l'han ciamà tut'e dòi con giòia. “Dìje a vòstra mare che... che mi guardrai d'informeme...”.

“Sì, Pare...”.

“Sì, i guardrai d'informeme, e... e s'a sarà 'l caso i parlërai mi con chi fa bzògn!”.

Coste parole l'han slargaje completament ël cheur a Genojefa e a Batista.

A coi temp quand un fra ò un preive a disìo: “I parlroma noi con chi fa bzògn”, l'era l'istess coma s'a l'avèjsso dit: “Sagrineve nen che noi iv faroma oten-e qualonque còsa ch'i peussi desiderè”. Costa onnipotenssa, grassie al ciel, l'ha përdù una bagatlin-a ai temp d'adess, quindi a l'è nen tròp fàcil che ij nòstri letor a peusso fesse n'idea verament giusta dla giòja subitanea ch'a l'ha inondà ij cheur dle doe creature d'Catlin-a.

Nen savend coma esprime mej soa riconossenssa, tut'e dòi son campasse an gënojon dë 'dnans a col bon òm d'frà tut tabacos, ël qual s'è pa degnasse d'aosseje, ma con un soris badial e felice a stasìa là strojassà ant soa poltron-a godend cole dimostrassion con tuta pacatëssa.

Quand l'han ringrassialo ben ben, quand tut'e dòi l'han versà d'caude lacrime ‘d'riconossenssa, racomandand-se a soa bon-a grassia con tuta l'efusion 'd cheur dla qual a l'ero capaci, Genojefa e Batista a son aossasse.

Pare Bastian anlora s'è aossasse dcò chiel, e compagnandje fin-a su la pòrta del coridor, l'ha tornaje a ripete: “Andè, e dìje a vòstra mare ch'as sagrin-a nen, che mi i farai tut lòn ch'as peul fesse për chila!”.

Apen-a partì ij sò dòi nëvod, Pare Bastian l'è tornà ant soa cella, e tirand fòra da sota un liber una letera con ëI sigil dël Sant'Ufissi, l'ha durvila, l'ha daje n'ociada, e peuj con un stupidissim soris che tut ansema a l'avìa quaicòsa d'infernal, l'ha dit da chiel: “Adasi! I faroma tut lòn ch'as peul, sì... Ma lòn ch'as peul nen?...”.

Ma lassoma pura Pare Bastian a fè tut da chiel sol le soe diabòliche meditassion teològiche, le quai tut al pi a podrìo mach provene coma 'l Reverendo Predicator a fussa già regolarment e precisament informà ‘d lòn ch'a j’è ancapitaje a soa sorela, prima ancora ch'a-j vneissa ij nëvod Genojefa e Batista a contejlo, e tornoma un moment a l'aria libera.

Ij dòi fieuj d'Catlin-a, content, felici, a volavo giù dla rampa dël Monte, impassient ëd tornè a ca a deje la bon-a neuva a la mare. Ma tra 'l temp ch'a l'avio butaje për andè, tra 'l temp ch'a l'avio dovù spëtè, la matinà l'era già quasi tuta consumà,

Quand a son ëstait sul pont ëd Pò, tute le ciòche dla sità a sonavo baodëta. Segn infalibil che la procession l'era già surtìa d'an Dòm.

Tut'e dòi, tnisend-se për man, as buto a core për arivè prest an Piassa Castel, dov'a fasìo cont d'traverssè ancontrà d'ij Cavagnè [6] për podèj arivè a ca prima che la procession a passeissa.

Ma lor a intravo aponto an Piassa Castel sul moment che i primi stendard ëd la procession a spontavo d'an Dòira Gròssa. Còsa fè? venta avèj passienssa, butesse an fila anssem a j'autri, e spëtè che tuta la procession a fussa passà.

Con l'infinità d'Confraternite, d'Batù, ëd Corporassion religiose, ëd Fra d'tuti ij color, e Orfanele, e Rosin-e, e Ospidalere, e Istituti, e Bisòche, e Angëlet, e pciti San Giovan Batista, e pcite Madlen-e dëscaosse, e Preive, ecc., ecc., cola interminabil procession l'ha durà doe bon-e ore abondante.

Figurom-se com'a dovèjsso trovesse Genojefa e Batista ch'a vëdìo nen 'l moment ëd core a ca e conteje a Catlin-a le bon-e paròle ch'a l'avio sentù dal barba capussin.

E verament a l'avrìo pròpi avù rason ëd trovesse ans la brasa, përchè an Piassa Castel j'era un sol ch'a brusava; e lor l'han dovuss-lo piè tut ans la schin-a senssa parlè. Përchè guai s'a fusso lassasse scapè la pì pcita dimostrassion d'impassienssa. Le spìe dël Sant'Ufissi l'avrìo subit pijà lòn për una mancansa ‘d divossion, e anvece d'andè a ca, chissà dova ch'a sarìo andait a furnì!

As badinava nen, nò, anlora. A bastava mach un sospèt, na denonsia qualonque, a bastava la pì pcita acusa për esse butà an përson sensa misericòrdia, e vëdde mai pì la luce dël sol.

Basta, quand Dio l'ha vorssù, anche la procession l'è staita furnìa, e i nòstri dòi fieuj l'han podù core vers ca. S'a fusso nen stait così pressà, l'avrìo avù ocasion ëd fërmesse tuti ij moment e divertisse a gran volontà contempland ij magnifich tapiss ch'a l'ero dësteis për tute le contrà, e j'autar postiss ch'a incontravo a ògni pass ch'a fasìo. Ma l'avio tròp pressa d'arivè a ca, quindi a fasìo nen vaire atenssion a tute le mistiche magnificense ch'as presentavo su sò passage.

An contrà dle Quatr Pere la confusion l'era già notevolment diminuija, përchè dòp 'l passage dla procession tuti as portavo vers 'l Dòm.

Batista, che trovand-se davsin a ca l'avìa pì nen bzògn dë steje tant davsin a Genojefa, a l'è butasse a core 'l prim, e an dòi saot l'è stait al prinsipi dla Viëta dle Sòme. Un gran tapage l'ha colpilo avsinandse a soa botega... Còsa diao j'elo d'neuv?

A va, a deurv '1 paravent, e un insòlit odor d'cusin-a, un rumor confus ëd vos e d'alegre risade a lo fan rëstè ferm al pòst.

Cosa vorijlo di cola stòria? Dòp la teribil intimassion dla seira prima, còsa j'elo mai tacaje a soa mare ‘d lassè piantè un simil traghet an pien ëd mesdì, e pròpi ant l'ora che, pòchi pass distant, ai passava la procession?

Ël pòver Batista a sa pròpi nen còsa diss-ne. A tuta prima j'era vnuje ant l'idea che soa mare a fussa surtìa për andè a vëdde la procession, e che ant col mentre quaich sòlit aventor indiscret a fussa penetrà ant la betola, fasend nasse an sèguit tut col ciadel. Ma apen-a l'ha girà j’euj antorn dla stanssia, l'à subit vist soa mare che, alegra e con la facia rossa coma na brasa, l'era antorn al fornel ch'a fasìa rustì ant una gran pèila diverse larghe fëte d'carn con le inevitabij siole.

Mentre Batista l'era lì tut ëstupì ch'a fasìa babòja, indecis s'a dovèjssa intrè ò nò, ecco ch' ai ariva Genojefa, la qual l'è dcò restà ben fòra d'chila contempland për la filura dël paravent cola clamorosa sena.

Cheidun però da drinta l'ha vëduje, e s’è subit butasse a criè: “Ohè! Batista! Sì a j'è Batista con Genojefa ch'a torno dal Monte! Largo, fieuj, ch'a l'han tute dòi ans la testa la benedission d'Pare Capussin!”.

Una gran risada l'ha fàit eco a costa surtìa. Batista e Genojefa son intrà, tut'e dòi confus e sbalordì, trames a una longa aclamassion general.

Catlin-a s'è voltasse, e sensa abandonè 'l man-i d'soa pèjla, l'ha faje segn a tut'e dòi ch'andeisso subit a posè la ròba da festa për ch'a vnèisso a giutela. Costumà a ubidì senssa banfè a j'ordin d'soa mare, tant Batista che Genojefa, passand trames a le banche ocupà da j'aventor, son montà d'sora ant una pcita sopanta për cambiè toaleta.

Antant 'l rumor a continuava alegrament, e ansi a smiava ch'as feissa ògni vòlta d'pi fòrt.

“Catlin-a! e sichè sta fritura? A momenti l'e cheuita!”.

“Bosaron! nòstra doja l'e veuida! Venta subit empijla!”.

“A va subit. Fa prest Batista!”.

“Catlin-a, porté sì ‘d salam!”.

“A va subit. Genojefa, pòrta giù col salam ch'a l'è pendù d'sora a l'erca.

“Catlin-a, da bèive, da bèive!”.

“A va! Cha l'abio pasiensa un moment. La pòvra dòna l'era tuta an facende.

Lassomje un momentin.

Nòte

[1] Vittorio Amedeo delle Lanze era consanguineo del Re perché figlio di Carlo Francesco Agostino, Conte di Sales, Conte di Vinovo, il quale a sua volta era nato da una relazione tra il duca Carlo Emanuele II e la famosa Gabriella di Marolles [che poi regolarizzò le cose sposando Carlo delle Lanze, ufficiale e gentiluomo di camera del Duca]. Col Cardinale il nome finí. Ne parla Luigi Gramegna nel romanzo storico: Corte Gioconda.

[2] Tërlindeina significa abito leggero, miserello.

[3] Lire, in questo caso libbre. La libbra, di dodici oncie, corrispondeva a gr. 361,85. Quindi la ghërssa di Battista pesava oltre sette etti.

[4] II ponte in legno era il vecchio ponte, poi sostituito da quello in pietra dell'epoca napoleonica. Dice il Gervasio che perfino la configurazione del suolo dell'oltrepò ha mutato aspetto, in confronto a come appariva prima che la città dilagasse da quella parte. Ancora negli anni che precedettero la sistemazione di piazza Vittorio, dalla spianata ad emiciclo fronteggiante il ponte si poteva distinguere una modesta eminenza di terreno, al di sotto delle ville della Regina, Rameletti e Carron d'Aigueblanche. Sulla sommità del poggio si notava una chiesetta dedicata ai Santi Bino ed Evasio. L'architetto Amedeo Grossi la dice altrimenti chiamata di San Magno, aggiungendo che « rincontro la medesima evvi una casa appartenente al Ritiro delle Rosine: ed in poca distanza piú verso detto Borgo [di Po] evvi un'altra Cappella sotto il titolo del B. Amedeo con Cenotafio in giro ad uso degli Spedali (Grigliè, Invito alla collina torinese, ed. Viglongo, 1968, pag. 342) ». Benavasio o Binavasio sono nomi evidentemente derivati dalla contrazione di Bino ed Evasio. Gervasio: «La cappella ed il cimitero dei poveri vennero soppressi nel 1829; la chiesa di Santa Maria, che conteneva i resti mortali dei benefattori dell'Ospizio di Carità, fu sconsacrata ed alienata per usi civili ed infine demolita, dopo il 1840. Le ossa dei sepolti ebbero conveniente collocamento nel Cimitero Generale".

[5] Arian-a o rian-a, chiavica, fogna.

[6] Contrà dij Cavagnè era l'attuale Via Palazzo di Città.