Lorenzo Giraudo/Na padron-a angorda

Artorn

---

Na padron-a angorda

La nòsta a l’era na famija d’ovrié, mè pare a travajava a la «CEL-DIT» e mia mare a sercava ’d dé na man an fasand quàich travajòt coma sartòira për ij parent e për jë vzin ëd ca, ch’a la compensavo con quaicòs da buté sota ij dent. Tute j’àutre famije dla borgià a fasìo j’agricoltor a masoerìa e a dovìo loté tuti ij di contra la prepotensa e l’egoism dij padron, bin savend che se a rivavo nen ij risultà previst, l’ann apress a sarìo trovasse sfratà sensa che gnun a bogèissa ’n dil për difendje.

Tra ste diverse famije a-i na j’era una onda noi maraje a passavo tant temp a gieughe o a dé na man për quàich travaj (pisté ël majengh, mné le vache për la còrda,e via parèj). Ël cap famija as ciamava Gepin e soa fomna Ghita. Ansema a lor a i vivìo tre fieuj già tuti grand. A portavo anans con tanta fatiga e pòca sodisfassion ël travaj necessari për masenté na cassin-a ’d 30 giornà piemontèise con ën contrat a masoerìa total.

Gepin a l’era n’òm nen tant grand, a l’avìa sempe ’l capel an testa për via dla testa plà. A l’avìa n’aspet serios e pensieros, ma a l’era gentil con tuti. A portava ij barbis s’na facia frusta ’d fatiga e con la barba longa che chiel a tajava mach a la dumìnica matin. A mi a më smija ancor ëd vëdlo ’n pé dë ’dnans a la cusin-a mentre as fasìa la barba, vardandse ’nt na scaja dë specc che l’avìo tacà a la pilia dla pantalera. Ën cit modionòt a servìa da supòrt a la scudela onda a j’era ël savon e ’l pnel.

Sota al ripian a-i era na coreja e chiel minca tant a fasìa passé ’l rasor për rend-lo pì tajent. Na vòta finìa l’operassion a jë vnisìa fòra na bela facia neuva con doi euj bleu, svicc e atent. Ëdcò chiel as sentìa sodisfàit e parèj as vestìa da festa për andé a mëssa al pais. Ghita, la fomna, a l’era granda, slansà, soens pentnà con ël pocio. A portava sempe ’d veste nèire, coatà da un longh faudal ëscur. Tuta la famija a vivìa ’nt na spassiosa cusin-a scura e frèida con un gròss fornel. Ant la stessa cusin-a a-i era ’dcò un let ëd fer onda a durmìo pare e mare. Dzora dël let a j’era na curnis ëd bòsch con ël ritrat dël Cheur ëd Gesù. Ën mes ëd ca na tàula, quatr cadreghe e doi banche. A fasìa peui bela figura na chërdensa onda Ghita a tnisìa piat e bicer e un bel servissi ëd tasse, ch’a l’era un regal ëd soe nòsse e ch’a cudìa con tant riguard. Dë dzora al fornel, un trav ëd bòsch a resìa ’l pistasal, na burnìa con ëd sal gròssa, na cafetiera napolitan-a, quatr o singh candèile e doe scàtole ’d brichèt ëd bòsch.

Ij fieuj a durmìo ’n sël grané, ch’as trovava dzora dla cusin-a e për riveje a ventava monté da na scala ëd bòsch gropà a la lòbia con doi fil frèt. D’invern a durmìo ’nt la stala con ëd let ëd fortun-a.

J’àutri locaj a disposission ëd la famija a j’ero: na cròta sota la cusin-a, doi pòrti, na fnera, na stala ch’a tnisìa vint vache e ’n porsil. La cassinera a vnisìa a sté ’n campagna a parte dal mèis ëd magg fin-a la fin d’otóber. A vivìa con un frel da marié e na fija pa tròp an salute ’nt un gròss palass con tante stansie. D’istà la famija së slargava për l’ariv d’àutri fieuj marià con le masnà ’n vacansa da scòla.

Sti pòvre masoé a j’ero bin sorvelià e tuti ij moment ciamà a rende cont ëd lòn ch’a fasìo. La padron-a a l’era sempe lì a ciamé vërdura, fruta, polastr e lapin, pan frèsch o euv. Për tant ch’a-j dèisso ’d ròba, a n’avìa mai pro e, le pretèise a aumentavo minca vòta ’d pì. Vers la fin dël mèis dë stèmber ij di as fasìo curt e, a comensavo a fesse sente ij prim frèid. Le galin-e che antlora a vivìo a l’abandon a l’avìo molà ’d fé l’euv. Ën chel temp, làit, pan e j’euv a j’ero fondamentaj për l’alimentassion.

Parèj a va a finì ’d pont ën bianch che mama Ghita quand vers sèira a va për cheuje j’euv e a treuva ij ni sempe veuid. Epura chila a la matin a l’avìa sentù soe galin-e canté, pròpi coma ch’a fasìo chèich di prima quand ch’a fasìo j’euv. Ghita as rend sùbit cont che cheicòs a va nen për sò drit. A na parla con Gepin e ij fieuj e a son tuti d’acòrdi che quaidun, dë scondion, a va a robeje j’euv. Antlora ’nt le cassin-e a-i passavo tanti pòver bonomass a ciamé un crocion ëd pan o un piat dë mnestra, për tant a podìo findi esse quaidun ëd lor a profitene dl’ocasion.

Còs fé? A l’han decidù ëd monté la guardia. Ël di dòp vers doi bòt a j’era ëd guardia ’l fieul pij giovo Dino, mes andurmì e vardava da lë fnestrin dël solé e còsa ch’a vëdd? A vëdd madama la padron-a che fasand pian pianin a l’era avsinasse al polé, a l’era intrà e rafà tuti j’euv ch’a l’avìa trovà. Dòp, fasand finta ’d gnente, a l’é artornasne a soa ca, con j’euv ant la cavagna.

Col pòvr fieul, sùbit a l’avrìa vorsù butesse a crijé, ma për tëmma ’d compromëtte ij rapòrt con la padron-a a tut dann ëd soa famija a l’é stasne ciuto. Peui, calà giù ëd corsa dal solé e l’ha contà a pare, mare e frej lòn ch’a l’avìa vist. A sta mira Gepin as lassa scapé un «contacc» mentre Ghita a dis «òh Nosgnor». Na còsa parèj a smijava nen possìbil. A tribulo a chërde e parèj a decido ëd continué la sorveliansa.

Purtròp ëdcò ël di d’apress, sùbit dòp disné la furba madama as presenta pontualment a fé man bassa dj’euv. Sta vòta ’d vardia a-i era ’l frel pì vej Carlin e parèj ëdcò pare e mare a l’han dovù conven-e che la ladra dj’euv a l’era pròpi la padron-a.

Gepin e Ghita, për tëmma ’d perde ’l contrat, a vosìo fé finta ’d gnente. mach che ij fieuj a son nen d’acòrdi e garantisso a pare e mare che lòn ch’a penso ’d fé a porterà gnun dësgust ant ij rapòrt con la padron-a e magara a podrìo ’dcò porté chèich vantage për l’avnì. E parèj ij genitor a lasso l’incombensa ai fieuj. Còs diav a l’avìo pensà ’d fé?

Vist che ’l polé as trovava pròpi ’d fianch al cess (antlora ij bagn ën ca a esistìo pa) e për rivé a la pòrta dël polé a ventava passé për fòrsa ansima a la fòssa biòlogica (la tampa dël cess). A l’é vnuje na bela idèja. A l’han dëscoatà la tampa e dòp a l’han arcuperà j’ass ch’a fasìo da coèrcc e con maestrìa e malissia a l’han daje na ressià ’nt ël mes ën manera da rendje fràgij a qualsëssìa pression. Con tuta calma a l’han torna piassà ’l coèrcc a sò pòst ën manera da creé gnun sospet.

Ël di dòp, vers tre bòt, la padron-a furbòta a l’era torna avsinasse al polé për fé ’l sòlit prelevament clandestin, ma quand ch’a l’é passà sla tampa dël cess, tracatrè... j’ass a l’han cedù e chila a l’é sprofondà ent la m...a spussolenta fin-a a le cheusse, sèmper con la scàtola dj’euv ën man.

A l’é fàcil anmaginé lë spavent ch’a l’ha provà. A savìa nen se butesse a crijé o sërché ’d seurte da ’nt la tampa. Oltra lò, vist ch’a l’era ’dcò pì nen tant giovnòta e gnanca tant màira, a l’ha gnanca tentà ’d bogesse. Antant la famija dël masoé al gran complet a j’era surtìa da ’n ca e la guardava con un mes soris an sij làver. Coma a di: i l’oma ciapate ’nt la trubia nèh... ladra dj’euv.

La madama tut sùbit a l’ha sërcà dë scusesse e ’d dì ch’a l’era passà lì për cas, ma dòp, vist che le gambe a j’ero coatà ëd «babanet» ch’as rampignavo su e ’l tanf aumentava, ëd crep a l’era butasse a pioré e ciamé scusa dnans a tuti. Sempe con le lerme a j’euj a l’ha comensà a giuré e garantì che a l’avrìa arcompensaje për soe malfàite e che l’avrìa ’dcò mijorà ’l contrat dël travaj.

Stavòta Gepin a l’ha parlà a nòm ëd tuta la famija an disand ch’a l’era pront a përdoné, ma se chila a mantnìa nen la paròla dèita, chiel a l’avrìa peui slargà la neuva a tut ël pais e s’a bastava nen a l’avrìa fàit soné findi le ciòche.

Alora la padron-a a l’ha torna giurà con le lerme a j’euj ch’a l’avrìa mantnù tut lòn ch’a l’avìa promëttù. Ant ël mentre a sporzìa le man vers ij fieuj ëd Gepin che, pijà da la compassion a l’han tirala fòra da la tampa, e, con doe bele sigilinà d’eva frësca dël poss, a l’han daje na rinfrëscada ’n manera ’d përmëttje ’d torné a ca sensa vërgògna.

A venta di che la tràpola parià con astussia da ij giovo a l’ha surtì ën bon efet. La padron-a a l’ha mantnù le promësse e a san michel a l’ha arnovà ’l contrat. Da col di a l’era dventà soridenta e a pijava volënté tut lò che Gepin a-j portava.

Sòn-sì a dimostra che a savèj reagì con furbissia, ma sensa prepotensa, squasi sèmpe a pòrta ’d bon frut.