Lenga piemontèisa/Neologism piemontèis ch’a ven-o da l’ëspagneul parlà an Argentin-a
Neologism piemontèis ch’a ven-o da l’ëspagneul parlà an Argentin-a[modifiché]
ALERTA sost. (da Alerta): Braj d’atension ëd la sentinela.
ARENDATARI sost. (Arrendatario -de fundos rusticos-): Fitàvel, Locatari, Inquilin.
ASIENDA sost. (da Hacienda): Bestie, Bestiam.
ASSADOR sost. (da Asador):
- Bròcia (fer për anfilé la carn për fé l’assao);
- pòst andova ’s fà cheuse l’assao;
- përsona ch’a brasa l’assao;
ASSAO sost. (da Asado): Ròst, Carn cheuita a la brasa, a la gria o ’nfilsà ant la bròcia (assador).
BALE sost. (da Bolas): Bale ’d pera ’d la grossëssa d’un pom, anfodrà ’d coram e gropà a na còrda
d’un méter e mes e unìe a tre ’d nùmer për fé le boliadore (boleadoras).
BOLIADORE sost. (da Boleadoras):
- Arma da tir ch'a dovravo prima j'indio e peui ij gàucio për ciapé j'ëstruss e
d'àutre bestie e, dritura, për combate;
- nòm che ij criògio a dòvro për ciamé na costelassion austral formà da tre stéile
(v. Tre Marie).
BOLIÉ v.v. (da Bolear):
- ciapé na bestia co le boliadore;
- fé 'n tir con le boliadore.
BOMBIGIA sost. (da Bombilla) Busca 'd metal con da na banda 'n filtro tipo colin për ciucé 'l
mato.
BRONZIN sost. e ag.: forma dëspresianta 'd foin për definì ij nativ argentin con la pel ëscura.
CANDÌL sost. (da Candíl): Lumëtta, Lanternin a petròlio.
CANTON sost. (da Cantón): Pòst avansà e fortificà ant la frontiera con j'indio.
CARANCIO sost. (da Carancho): Osel carnivor ëd pòch pì gròss d'un colomb o d'un cimango.
CARBONÀ sost. (da Carbonada): piat tìpich criògio; as fà con pom ëd tèra, carn, melia, cossa e
ris.
CAOTIVA sost. (da Cautiva):
- S-ciava;
- Përzonera bianca rapìa da j'indio.
CASSÌCH sost. (da Cacique): Cap tribù india.
CIACARÉ sost. (da Chacarero): Paisan, Campagnin.
CIACRA sost. (da Chacra): Cassin-a con gròssa estension ëd tèra.
CIMANGO sost. (da Chimango): Osel carnivor ëd pòch pì cit dël carancio.
CINA sost. (da China): Fomna o Morosa d'un gàucio o dn'indio.
CIRIPÀ sost. (da Chiripá): Braje (dël gàucio) fàite con un tòch dë stòfa quadra, strenzù da la
corèja, fasend an manera ëd buté la broa darera ch'a tramesia le cheusse.
CORAL sost. (da Corral) :Ciusa për le bestie fàita con paj unì con con fil-fer.
CRIÉ v.v. (da Críar, educar niños): Alevé; es.: a l'ha crialo (anlevalo) soa magna.
CRIÒGIO sost. e ag. (da Criollo):
- Nativ argentin ëd dissendensa europenga;
- Gàucio;
- Paisan.
DÀ sost:
- DÀ CARGÀ (da Dado cargado): Dà trucà.
- DÀ CRUSIÀ (da Dado cruzado): Dà con ij nùmer cambià.
- CRAVÒT (da la m.d.d. spagneula Chivo = cravòt): Dà con tucc ij nùmer istess.
ENTREVERÉ v.v. (da Entreverar, sin. mezclar): Mës-cé, Bodré.
ESTRENÉ v.v. (da Estrenar = inauguré, fé për la prima vòlta, buté acòl për la prima vòlta): belessì
a lo dòvro mach për butesse 'n cap ëd vestiari acòl për la prima vòlta.
FACÒN sost. (da Facón): Daga, cotel.
FOIN sost. e ag.: termo për definì ij nativ argentin con la pel ëscura (da la m.d.d. nèir coma 'n foin);
Bronzin a l'é la forma dëspresianta.
FRACASS sost. (da Fracaso): Faliment, Fiasch.
FRACASSÉ v.v. (da Fracasar): Falì, Fé fiasch.
GÀUCIO sost. (da Gaucho): Lavrant a giornà dij camp, Boé a caval.
GERBA sost. (da Yerba): Feuje 'd n'erbo për fè n'infus apopré coma 'l te ch'as ciama mato.
GRINGO sost. e ag. (da Gringo): a son tucc j' ëstrangé 'd pel bianca, an particolar j'italian.
LATON sost. (Latón): Sàber dij soldà, ma 'n manera irònica (v. Tòla).
LUS-MALA (da Luz mala) fenòmeno luminos ch'a genera 'n ciairin che, dle vire, as ëscàira dzor
dij camp la neuit; ij gàucio a l'avìo opinion ch'a portèisso maleur.
MACÀ sost. (da Macá): Osel con pé palmà coma coj dj'òche e ch'a viv davzin a l'eva; cand ch'a
noa as pòrta sòj pipì acòl.
MADAMA: LA MADAMA m.d.d.: Levatriss, Ostétrica.
MALON sost. (da Malón): Incursion dj'indio ai dagn dij cristian.
MANCARON sost. (da Mancarrón): Caval vej ch'as dòvra pa pì.
MANTA sost. (da Manta): Tipo 'd coverta ch'a smìja al poncio ma fàita con lan-a meno grossera:
as dòvra për blisia.
MATO sost. (da Mate): Infus a base 'd feuje 'd gerba mato: as buto le feuje drinta 'n cit recipient
tìpich; peuj as gionto a piasì eva càuda e sùcher; peuj as ciucia da 'n tubo special
(bombigia).
MATO CHEUIT (da Mate cocido): mato beivù an tassa.
MOSTRADOR sost. (da Mostrador):
- tàula longa ch'as dòvra ant ij negòssi coma esposidor o giojera për mostré la
marcansia;
- tàula longa ch'as dòvra 'nt le cròte për anterposé bote e bicer.
MULITA sost. (da Mulita): Cita bestia ch'a fà soa tan-a ant ij camp argentin; al'ha na corassa dura e
a l'é bon-a da mangé.
PAISAN sost. e ag.(da Paisano):
- Nativ argentin con dissendensa europenga;
- Gàucio;
- Criògio.
PAMPA sost. (da Pampa):
- Pianura granda e sensa erbo tipica dl'Argentin-a;
- Un-a dj'etnìe indie.
PAVA sost. (da Pava): recipient a bech espress për alvé 'l beuj a l'eva për fé 'l mato.
PERICON sost. (da Pericón): Contradansa argentin-a d'orìgin criògia: rica 'd figure al son ëd
ghitara 'n temp dispagn, guidà dal cant dë strofëtte goliarde o patriòtiche, a finiss con
cobie dai fassolèt-folar bianch e bleussiel ch'a formo 'l drapò argentin.
PION sost. (da Peón): Lavrant, Lavrant giornalié.
PIPITA sost. (da Pipita): maladìa dle galin-e.
PONCIO sost. (Poncho): Coverta 'd lan-a spëssa con un përtus ant ël mes për fé passé la testa e
dovré coma mantel sarà; as dòvrà 'dcò coma coverta da let.
RANCIO sost. (da Rancho):
- Caban-a;
- Casòta cita e pòvra fàita con pàuta e paja con ël cop ëd paja o rame.
SANTIAGHEGN sost. e ag. (da Santiagueño): Provenient da Santiago.
SËRCAPÉ sost. (da Buscapié): Fusëtta, Feu d'artifissi.
SEURTE AL BOTON m.d.d. (da Salir al botón): Seurte për gnente.
SEURTE PËR J'ORIJE m.d.d. (da Salir por las orejas) Vorèj rivé prima dël caval.
STACHIÀ sost. e ag. (da Estaquiado):
- As dis ëd pel fissà e butà a sëcché a l'arbat dël sol;
- Tipo 'd suplissi: la përson-a a ven gropà, man e pé a cros, a quat paj o a quat
bajonëtte e lassà sota 'l rovin dël sol.
STANSIA sost. (da Estancia): Stabiliment ëd campagna con tacà na disteisa gròssa 'd teren, la pì
part destinà al comersi dle bestie.
STRAGN sost. e ag. (da Extraño):
- Strangé;
- Foresté;
- Sconossù.
TABA sost. (da Taba): Òss dël tars ëd la cavija (it. Astragalo): as deuvra col dël beu për fé 'n
gieugh ciamà taba culera.
TABA CULERA (da Taba culera): Gieugh a sòld (gieugh d'asard) tra doe përson-e, ma fin-a coj
ch'a vardo a scomëtto: as fan doe righe për tèra a quat méter ëd distansa peui, na
vira pr'un, a tiro la taba 'nt ël camp ëd l'avarsari: se la taba a resta 'n pé da na
part a l'é "boneur" e a vagna, se da l'àutra a l'é "maleur" e a perd; ij criogio a-jë
ciamo "sòrt" e "cul"; a-i é 'dcò 'd tabe trucà për ch'a dròco pì sovens da la
midema part.
TEMP ËD ROSAS m.d.d. (da Tiempo de rosas): Temp d'un govern fòrt.
TENDERIA sost. (da Toldería): Campament, Atendament d'indio ch'a forma na tribù o 'n pòpol.
TÒLA sost. (da Lata): Sàber dij soldà, ma 'n manera irònica (v. Latòn).
TOMATO sost. (da Tomate): Tomàtica.
TOMBA sost. (da Tumba): Tòch ëd carn, ëd qualità bassa, buìja sensa sal.
TRE MARIE astr. Costelassion austral formà da tre stéile (v. boliadore).
TRIBO sost. (da Tribu): Tribù, Grop ëd famije d'indio ch'a formo na popolassion comandà d'un
cassìch.
TROCÒ sost. (da Truco): Gieugh con le carte
VISCACIA sost. (da Vizcacha): animal ëd la famìja di rusior ch'a smija a na levra, ma ch'a l'ha na
coa longa coma cola dij gat; a viv an strop an tan-e comunicante; bon da mangé.
Bibliografìa:[modifiché]
- "Martin Fer" tradussion piemontèisa, sconda edission sensa data, dël poema 'd José Hernandez "Martin Fierro".
- "Nuovo Dizionario italiano-spagnolo, spagnolo italiano" Lucio Ambruzzi settima edizione 1973, prima ristampa, ediz. Paravia.
(Soagnà da Domenico Vineis /Dumini Vinèis)