Lenga piemontèisa/Gramàtica piemontèisa/Morfologìa/Preposission

Preposission

As ciamo parèj përché soa posission a l'è prima dël nòm etc. So usagi a corespond pa sempre a col ëd la lenga italian-a.

Preposission sèmpie

An piemontèis le preposission sèmpie a son:

dë (ëd, ‘d, d’), a, da, an (ant, ën, ënt), con, su, për, tra, fra, e sensa.

As buto dnans al nòm, a l’agetiv, al përnòm, a l’averbi, për formé un complement. I l'oma già vist, an ëstudiand l’artìcol, coma as fòrmo an piemontèis le “preposission articolà”.

Preposission impròprie

Le preposission impròprie ëd sòlit a fan part d'àutre categorìe gramaticaj. Ëd sòlit a son d’averb:

contra, andrinta, fòra, dnans (dnans, anans), darera, dòp, dzora, sota, antorn, dacant, vers, travers, oltra.

Esempi: I l'oma dije d'andé fòra; a l'han visità le cese ch'a-i ero fòra dla sità; a fasìa frèid, parèj i soma stàit andrint; a l'ha butà ij caussèt andrinta a la scàtola; jë spos a j'ero dnans, tuti j'àutri darera; l'edìcola a l'è dnans a la stassion e pa darera a la ca.

Antorn a a peul ëdcò indiché mzura o pressi aprosimà. Esempi: Ël pressi a gira antorn ai dosent èuro. La distansa a gira antorn ai tërzent chilòmetro.
Contra. Apress a "contra" as buta la preposission "ëd" s'a-i é 'n përnòm përsonal. Esempi: A smijava che tuti a fusso contra ‘d chiel; La prima arvira contra ij Borbon; L'India a l'é stàita quatr vire an guèra contra ël Pakistan. Sol contra tuti; La colònia a l'é arvirasse contra a la Spagna; Parlé contra; Dé contra; Trist col caval ch'a va contra lë spron; A l'é mal andé contra vent; A l'é brut andé contra corent; A venta nen andé contra aqua.
Dàit a podrìa ‘dcò esse considerà na preposission impròpria. A l'è da conformesse al nòm ch'as n’arferiss. Esempi: Dàit ij temp a l'è mej stess-ne tranquij; dàite le circostanse, i l'oma pensà bin ëd torné andré.
Durant e nonostant (malgré) a son ëd partissipi. Esempi: Durant la neuit cheidun a l'è intrà ant ël negòssi. Nonostant ël maltemp a son partì.
Fà, ch'a sarìa, an efet, ël present dël verb fé, an certe struture a pija ‘l valor ëd na preposission. A ven sèmper apress al nòm ch'a compagna. Esempi: n'ora fa, doi mèis fa, sinch minute fa.
Gavà a corispond a “con l'ecession ëd” e a l'è ‘n partissip passà ma as dovra tanme na preposission. Esempi: Tuti a l'han ëstudià gavà vojàutri; a l'han salutà tuti gavà chila. Gavà Napoli, a l'ha vëddù tute le gròsse sità italian-e.
Lontan, (d)avzin, longh e second, che ‘d sòlit a son dj'agetiv o dij partisip passà. Esempi: Second l'opinion dj'espert a l'è mej nen strachesse tròp; martes a l'è lë scond dì dla sman-a; a salùto j'amus avzin e lontan; la nosera a l'è davzin a la cassin-a.
Second. Ëd sòlit la preposission second a conserva la “e”, mentre che scond a l'è pitòst n'agetiv ëd nùmer.
Sensa a peul companiesse da ‘n nòm sensa ch'a l'abia da manca ‘d n’articol. Esempi: A l'è vnùit a scòla sensa lìber; a l'era surtì sensa capel e sensa mofle; sensa fond; sensa fià; sensa deuit; sensa testa; sensa sust; sensa dubi. Ma quand ch'a-j ven dapress na specificassion, l'artìcol a l'è da preferisse. Es. A l'è vnùit a scòla sensa ij lìber dë stòria; A fa le còse sensa ‘l deuit necessari.

Locussion prepositive

L'union ëd doe o pì proposission a dan leu a le locussion prepositive. Costa union a dà motiv a fòrme ecessionaj.

Esempi:

dë ‘d sa (di qua, lett. da di qua)
dë ‘d là (di là, lett. da di là)
dë ‘d dì (di giorno)
dë ‘d neuit (di notte)

da ‘s për tut (dappertutto)
da ‘s për mi (ti, chiel, noi, voi, lor), (da me solo, da te solo, ecc.)

Da noté la manera ‘d dì:

sota le feste (vicino alle feste)
sota Natal (vicino a Natale)

sota Pasqua (vicino a Pasqua)
sota le ferie (vicino alle ferie

Locussion prepositive a son ëdcò ij grop ëd paròle ch'a servo da preposission. Le pì dovrà a son:

da cant a, dnans a, a part, fin a, ansem(a) a, respet a, a dëspet ëd, a fin ëd, an facia a, lontan da, grassue a, anvece dë/’d, darera a, anans ëd, dëd dlà dë, avzin a, al pòst ëd, oltra a, antorn a, dòp ëd, dë dsà dë, davzin a, an mes a, rësguard a, prima ‘d.

Vàire ‘d coste preposission impròprie (contra, dzora, sòta, fòra, etc.) a dovro la preposission “de” dnans a ‘n përnòm përsonal. Esempi: A smijava che tuti a fusso contra ‘d chiel; a l'ero fòra ‘d lor da la gòj; ma: A podran fé gnente sensa ‘d chiel.

La preposission “a” as dovra con: dacant a, dnans a, drinta a, oltra a, davzin a, ansem a etc. Esempi: Ël qyàder a l'è dacant a la pòrta; a toca nen buté ‘l cher ëdnans ai beu; Pàdoa a l'è davzin a Venèssua; oltra a travajé a studia ‘dcò.

Lontan e fòra a son compagnà ‘dcò da “da”. Esempi: Lontan da j’euj, lontan dal cheur; a la fin a l'è andass-ne fòra dai pé.

Con la preposission “an” i l’oma: an mes a, an base a, an compagnìa ‘d. Esempi: A l'era semoe an companìa ‘d përsin-e pitòst malandàite; an base a la lej, chi ch'a sbalia a dovrìa paghé.

Quand ch'as dovro le preposission sèmpie

DË

La preposission “dë” a l'è cola ch'a presenta la frequensa d'usagi la pì elevà. Ij cas ij pì amportant a son:

Abondansa o privassion. Esempi: Ël Canadà a l'è ‘n pais rich ëd mineraj; l'Itàlua a l”è pòvra ‘d fer e ‘d carbon; a son semper pien ëd sagna.
Argoment. Esempi: Ancheuj as parla tant ëd polìtica; al bar a dëscuto dë sport; a l'han passà tuta la sèira a parlé del pì e del men-o.
Denominassion. Esempi: La sità ‘d Milan; la comun-a ‘d Genoa; l'ìsola d’Elba.
Età. Esempi: Un fieul ëd 15 agn; a l'era na përson-a d’età; Carlin-a a lera dël 1985.

Matèria. Esempi: na cadnin-a d’òr; na stàtua ‘d marmo; un tubo ‘d gòma; na grija d’alumìnio; un vestì ‘d pura lan-a vèrgin; ghigna ‘d pruss cheuit.
Origin e proveniensa. Esempi: A smija ch'a sia ‘d Gènoa; a j'ero ‘d Bològna; César ëd le ca nèire a l'avìa ‘n can bianch.
Partitiv. “Dë” a l'è dovrà coma articol partitiv e, come tal, a perd so valor ëd preposission e parèj a peul ësté dnans na naròla ch'a sia ‘n soget o complement ogèt. Esempi: Ëd passant a l'han giutalo a rangé la vitura; al mërcà i l’oma carà ‘d tomàtiche pròpi bele; a l'han ëmnalo për dë strà e për ëd senté dësconossù; a l'è tornà a ca con d'oget bisar.
Qualità, stima, pressi. Esempi: Na përson-a ‘d gran cheur; a son ëd fent d’assion; a l'era na citura dë scarsa afidabilità; a l'era mach n'oget ëd gnun valur; a l'han robà “n quàder ëd na blëssa strasordunaria; ël prim premi a l'era ‘d mila éuro; ëd cheur.
Specificassion o apartenensa. Esempi: Ël fieul ëd Marìa; ël negòssi dël droghé; la vitura dël dotor; la lession dël magister; ël giornal dël saba; le fior dël giardin; la roa dla vitura; gavè ‘d sangh da na rava;

Superlativ relativ. Ant le proposission comparative, lë scond tèrmin ëd paragon a l'è precedù da che (e nen coma an italian da “di”). “Dë”, anvece, a ven apress al superlativ relativ. Esempi: Giaco a l”è pi grand che Carlin; lor a studio da meno che noi; Paris a l'è la pi granda sità dla Fransa: costa a l'è la meno bela ‘d soe viture.
Temp determinà. Esempi: Ëd dì a fa càud; ëd neuit a fa frèid; d'istà as va al mar; d'invern as ëstà antëcà; quand ch'a son rivà a Turin a l'era dël 1975; ëd bòt an blan; ëd bel mesdì.

“Dë” dëdnans a n’infinì. La preposission “de” as peul butesse dëdnans a n’infinì. Esempi: A j'ero tant content ch' chërdìo ‘d sogné; a l'ha dëscotù vàire përchè a-j ësmijava d’avèj rason; ël caporal a l'ha ordinà ai soldà’d resté an caserma; ëd vire un a ringreta d'avèj scotà ‘d cativ consijé; a l'è ‘n lìber ch'a val la pen-a ‘d lese.

A

Càusa. Esempi: A son sbaruvasse a le prime canonà; a l'è anfreidasse a le orine pieuve.

Distansa. Esempi: Ël cine a l'è pròpi sì a doi pass. Milan a l'è a quasi 140 chilòmetro da Turin; soa ca a l'era a ‘n tir dë s-ciòp dal paus.
Età. Esempi: A des agn Paulin a l'era già an quinta; a novant'agn so grand a lesìa ancora ‘l giornal sensa ociaj; a dódes agn Mozart a l'ha componù soa prima òpera.
Distributiv. Esempi: Ij soldà a marciavo doi a doi; pòch a pòch i soma rivà cò noi an sla ponta dla montagna.
Limitassion. Esempi: Luisin a l'è fòrt a oaròle, ma a fàit…
Manera. Esempi: Mangé a la fransèisa; vestisse a la montagnin-a; fé le còse a la carlon-a; pijé le còse a la legera.

Mojen. Esempi: le locomotive a vapor a son sparìe da vàire com a lo son ij molin a vent; andé a pé, andé a caval.
Moviment anvers a ‘n leugh. Arferì a ‘d sità, a ‘d pais o a d'ìsole pcite. Esempi: I vnireve ‘dcò vojàutri a Veron-a për la fera? Quand ch'i andreve a Turin? Andoma a Pantelerìa; col dì i soma andàir a Voltèra.
Pen-a. Esempi: Ël colpéivol a l'è stàit condanà a tre agn ëd përzon.
Pressi e mzura. Esempi: La vitura a filava a na vitessa mata; la procession a avansava a pass lent; col comersant a vend a bon pat; a vendìa le patate a qyatr éuro al chilo.
Stat an leugh. As arferiss a na sità, pais o ìsola pcita. Esempi: I soma a Cavlimor; i stoma a Biela; a vivo a Capri; a deuvo esse stàit a Cuba o a Trinidad. As costuma dì an Alba, an Aich, an Ast, ma con j'àutri nòm ch'a comenso con na “a” as va dapress la régola general. Con d'àutri nòm ëd pais, dzurtut se feminin, as costuma ‘d fé andeje dapress a la preposission l'articol determinativ. Esempi: A son andàit a la Tor o a la Volvèra; a son andàit a la Beusìa.

Temp determinà. Esempi: Lë spetàcol a comensa a sinch ore; a Pasca e a Natal a ven dai so grand; a Carlevé tuti jë schers a son bon. Për indiché l'ora, appress la preposission “a” as deuvra nen l’artìcol. Esempi: Is vëdoma a doi bòt; a son ancontrasse a ses ore; tute le matin as dësvija a sinch e mesa; i mangioma a mesdì giust; a seurt dal cine a mesaneuit.
Tèrmin, a indica col cha arsèiv l'assion che ‘l verb a ìndica. Esempi: A dan ël lìber a Majo; a scrivo a Carlòta; a parla al turista; a spediss ël lìber a la bibliotecària; a pensa a j’esam.

La preposission “a” a peul esse butà dnans a ‘n verb dovrà a l’infinitiv. Esempi: A andasìo a troveje tute le duminiche; a sente lòn ch'a dis chiel, tuti a l'han tòrt.

Espression idiomàtiche: a so dispet (suo malgrado), a va! (Evvia, non ci credo!).

DA

Agent o càusa. Esempi: La vitura a l'è stàita rangià dal mecànich; la vendëmia a l'è stàita rovinà da la pieuva; la navigassion a l'è stàita giutà dai vent favorèivol.

But, fonsion, dzurtut anans a ‘n verb a l’infinì. Esempi: Màchina da scrive; ca da vende; vestì da dòna; scarpe da fotbal.
Complement predicativ. Esempi: A-j fasìa da pare; so òm a-j fasìa da anfërmè e da segretari.
Distansa. Esempi: Da sì a Milan a-i son gnanca 150 chilòmetro.
Locativ con ël valor ëd “a ca ‘d”, dova ch'a sta o travaja. Esempi: A son da ‘l dotor; a son ëstàite dal meisinor; i sin dal tabachin; i catoma ‘l pan dal panaté.
Manera. An trato da amis; as vesto da festa; as compòrta semore da grand ësgnor.

Moviment a travërs ëd leugh. Esempi: A ‘ndran a Roma an passanda da Firense; a son rivà da via Po'; ij làder a son passà da la fnestra; për andé da Turin a Caselr as peul ëdcò passé da Bòrghi.
Proveniensa ‘d leugh. Esempi: A rivo dal riopòrt; a parto da Turin; so barba a l'è tornà da l’Argentin-a; a rivo dal mar; a son partì da Salusse; passoma da sì ch'as fa pì an pressa.
Proveniensa ‘d temp. Esempi: A stasìa an Alba da vàire agn; jë student a diso soens: da doman im buto a studié.
Qualità, relassion, caraterìstiche. Esempi: Na mostra da pòchi sòld; un fieul dai cavèj longh; un vej da la barba bianca; a l'ha conossula da la manera ‘d marcé.

Espression idiomàtiche: A l'è pa da chiel (non è degno di lui), avèj da manca (aver bisogno), da banda a banda (da parte a parte), da anlora (da molto tempo), da bin (per bene), da bon (për da bon) (davvero), da brav (da bravo), da col ch'i son (sul mio onore), da bass (in basso), da dsa, da dla (di qua, di là), da dzura (di sopra), da lì an là, da lì an su, da lì a doi mèis (due mesi dopo), da già che (giacché), da meud (ammodo), da lontan, da davzin (di lontano, da vicino), da marié (celibe, nubile), da mi (da solo), da para (a ridosso), da sì, da lì (di qua, di là), da mentre che (mentre), da ancò (dal culmine di), da sì a eut dì (fra otto giorni), lun -es da sèira (lunedì sera).

AN, ANT

Quand “an” a ven ëdnans a n'artìcol determinativ o indeterminativ, a dventa “ant”. Esempi: La duminica i andoma tuti a sghijé an montagna; pija sti sòld e butje an sacòcia; ant le sacòce i l'avìa pròpi gnente.

But. Esempi: Andé an agiut a cheidun; cola vitura a l'ha arseivula an cadò. A son tuti bijet ch'a l'ha arseivù an omagi.
Leugh. “An” e “ant” a marco ij complement dë stat an leugh e ‘d moviment anvers un leugh qyand ch'as trata ‘d pais, ëd continent, d'isole grande o quand ad parla ‘d leugh sarà. Esempi: An Piemont as parlava ‘dcò fransèis; st'an ch'a ven ij mè a van an Fransa; quand ch'a fa frèid mè oare a passa tuta la giornà an soa stansia; ij cadò a son ancora ant la scàtola.

Limitassion o sogèt. Esempi: Luis a l'è frabch competent an ësta matèria; noi i soma espert an gnente; a deuv esse laureà an fìsica o an chìmica. Soe udèje an sla chestion a son pitòst limità.
Manera. Esempi: A vivo an misèria; a l'ha arseivune an mànie ‘d camisa. A marcia an ponta ‘d pé. A l'ha pregalo an ginojon.
Mojen. Esempi: A ‘ndasìa sempe a travajé an vitura; noi i-i andoma a pé, an bici, an tranvai, ma mai an tassi.
Temp determinà. Esempi: An costi dì-sì lor a son franch afarà; Pacòt a l'è nàit ant ël 1899; a l'ha contame tuta soa stòria an sinch minute; a l'ha finì l'arserca an doe sman-e; ant le giornà frèide a fa piasì stess-ne al càud antëcà.

Con la preposission “an” ij nòm fë stat e ‘d region a perdo l'articol che ‘d sòlit a-j compagna; a lo conservo mach se costi nòm a son al plural o s'a son compagnà da na determinassion. Esempi: A van an Fransa, o mej ant l'Itàlia meridional; a stà ant jë Stat Unì, ma adess as treuva ant l'Amèrica dël sud; A j’eri an Calàbria, o mej ant la Calàbria meridional. A ven-o an Piemont; ant ël Piemont d'ancheuj a-i son vàire problema malfé da arsòlve. Quand ch'as treuva anans a ‘n nòm dë stat ch'a comensa con na vocal, as peul ëscorsé la preposission “an” an “’n” se la oaròla ch'a-j stà danans a finiss con na vocal. Esempi: A sin andàit an Amèrica ma a sin ëstabilisse ‘n Argentina.

Con contrà, piassa, cors, stra as deuvra “an”. Esempi: Stas-to sèmpe an contrà Roma? Nò, adess i stago an Piassa Crispi. An cors Rè Umbert a l'è capitaje na dësgrassia; a stà an cors Giulio César. A stasìa an ëstrà dle campagne.

An con un numeral. “An” a l'è soens butà dëdnans a ‘n nùmer o a n’indefinì. Esempi: i soma an quindes; i j'ero an sinch; a son an vàire; a son restà an pòchi.

An a peul compagné ‘n gerundi sempi. Esempi: An tornand a ca tard, a l'ha ancibtrà doe o tre brute ghigne; an montand le scale a l'è sghijà an sna pleuja ‘d banana.

An as deuvra con le preposission su e da. Se “su” a ven dòp ëd “an”, “da” a-j ven prima. Ëd sòlit “d’an” e “d’ant” a marco na surtìa da ‘n leugh sarà. Esempi: I soma montà an sël solé; an Alba a sin ëtnusse vàire rëscontr antërnassionaj an sla cusjn-a piemontèisa; i lo vëdio soens an sël camp da fótbal; a seurto d'an cesa; a l’han gavalo d'ant la gàbia; pen-a surtì d'an përzon a l'è torna fasse aresté.

Espression idiomàtiche: an pressa (in fretta), an cambi (in cambio), an camisa (in camicia).

CON

Companìa o union. Esempi: A van al cine con ij so amis; i andeve an vacansa con ij cit; a gira sempre con ël bonèt an testa.
Mojen o strument. Esempi: A tajo la carn cin un cotlass; con ësta vitura as va nen anans.
Manera. Esempi: Paolin a fa so travaj con ampegn; a lo arsèivi con piasì; a toca fé le còse con tanta passiensa.
Qualità. Esempi: Un monsù con j'euj ciàir; a l'era ‘l fieul con na fërleca an sla front; na vitura con le gòme consumà.

Temp (circostansa temporal o casual). Con ës tempass as seurt malvolenté; con la nebua a l'è malfé guidé; con la fiòca a l'è malfé andé fòrt an vitura.

La preposission “con” a peul esse dovrà për pijé ‘l pòst dj'averbi ch'a finisso con “-ment”. Esempi: abilmente = con abilità; lentament = con lentëssa. S'as peul, a l'è bin evité j'averbi con “-ment”.

“Con” a peul pijé ‘ l pòst ëd avend e tnisend. Esempi: A l'è intrà con ël capel an man; a marciava con le man daré dla schin-a.

Ansema. “Ansema” a l'è sempre compagnà da “a” e pa nen con “con” coma an italian. Esempi: A l'è rivà ansem ai so amis = a l’è rivà con ij so amis.

Espression idiomàtiche: Con ben ch'a sia sgnor (benché sia ricco), con lòn, con tut lòn (malgrado ciò), dal con al ron (dal principio alla fine), savèj ël con e ‘l ron ëd tut (conoscere ogni cosa nei particolari), con tut che (benchè), con tut (tuttavia), con pì ch'it travaje, pì it sudi (più lavori e più sudi).

SU

Nòst proverbi a dis: “An ësto mond chi a và sù e chi a va giù”. La preposission “su” a peul esse scrivùa con l'acent “sù” o sensa, e a peul esse rinforsà da “an”, e colegà con j’articoj (sël, sij, sla, sle, etc.).

Argoment. Esempi: Sù st'argoment a l'è già discutusse tròp; ël discors a gira sempre sij tema d’atualità; Ciceron a l'ha scrivù ‘n liber an sla veciaja.
Distributiv. Esempi: Si, dle përson-e su tre a son bilenghe; tre giov su des a lasso la scòla prima dël temp.
Età (apopré). Esempi: A l'era ‘n giovo sij vent'agn o ‘n monsù an sla quaranten-a?

Leugh. Stat an leugh e moviment anversa a ‘n leugh. Esempi: Ël piat a l'è an sla tàula; a buto ij piat an sla stagera; ëd vire ij cit as rampio an sle piante; ël nì ‘d col passaròt a l'è an sla pianta gròssa.
Manera. Esempi: A l'è ‘n sartor ch'a fa ‘d vestì su mzura, an sij doi pé (sui due piedi, subito).
Temp (apopré) Esempi: As vëddo an sël prest; a seurto an sl’ambron-a; a riva sempre an sle ses ore; an sël mesdì, an sël fé dla neuit.

An quai cas, la preposission “sù” a peul avèj ël valor ëd contra. Esempi: J'armade a marciavo su Paris. A-i è ‘dcò dij cas che “sù” a peul avèj ël valor d’averbi. Esempi: Ij so a ven-o sù a trovelo na vira al mèis. Gino a l'ha dje a so amis: Ven sù ch'i giogoma a tressèt. I soma a ca da ses ore an sù.

Espression idiomàtiche: aussé su (sollevare), aussesse su (alzarsi), esse su (essere avanzato), buté su (aizzare), buté su (incominciare ad usare), buté su botega (aprir bottega), su! (suvvìa, animo!), ciapess-ne su (buscar botte), sté su (stare in piedi), tiré su (tirare su col naso), tiré su (allevare), vnì su (crescere), andé su (andare al potere).

PËR

Càusa. Esempi: A parla nen për vergògna; për so artard, tuti i l'oma përdù ‘ l treno.
Còlpa o pen-a. Esempi: A l'è ‘n process për amassidi colpis; tuti j'acusà a sin ëstàit condanà oër trufa; a l'han daje l'assolussion për mancansa ‘d preuve.
Distribussion. Esempi: Marcé për dou; moltipliché për sinch; divide për tre; ël tass dl'anteressi a l'è aumentà dl’un për sent.
Fin e but. Esempi: Vàire a l'han travajà për n'avnì pì bel; a studia për avèj dij bej punt; për dì la vrità.

Manera. Esempi: A l'han dilo për burla, ma a l'han falo për dabon; për piasì; për ësbalio.
Mojen. Esempi: A spedisso ‘l mëssagi për fax; la litra a l'è rivà për coré diplomatich; i l'oma avù soe neuve për e-mail.
Moviment ant un leugh ëstrèit e ant un leugh. A Feragost ij turista a giro për la sità deserta; i lo vëddo për la stra; a l'è sempre setà për tèra.
Moviment anvers a ‘n leugh. Esempi: Parte për le vacanse, parte për Venèssia; as ciama ai viagiator an partensa për Milan ëd presentesse a la pòrta nùmer quindes.
Moviment a travërs ëd leugh. Esempi: A passo për la contrà; a l'è passà për piassa Arsurgiment; a l'è calà giù për la scala ‘d sicurëssa.

Pressi. Esempi: A l'ha compralo për gnente; a l'ha avulo për pòchi sòld.
Temp ch'a séguita o determinà. Esempi: Minca vira ch'a-j parla a lo ten al telèfono për n’ora. A lo speta për duminica; për Natal tuti a fan festa; a conto ‘d torné për le feste.
Termin. Esempi: A l'han portà sto pachèt për chiel; varda, sòn a l'è për ti; për chila a farìa qualsëssìa còsa.
Vantagi o interesse. Esempi: Preghé për ij mòrt a l'è na costuma pagan-a; a fan tut sòn për ij fieuj; travajé për la glòria ‘ d Nosgnor.

“Për” as deuvra ant j’esclamassion. Esempi: Per la misèria! Për piasì! Për tuti ij diav ëd l’infern!

“Për” as buta a n'infinì ant ëd proposission finaj, consecutive, causaj, etc. Esempi: A-i telefona për avertilo dl’artard; a l'era tròp bela për passé inosservà; a l'han artiraje la oatente për avèj causà tropi ancident; a l’ha catalo për arvendlo.

Sté për a indica n'assion intensional i ch'a l'è lì lì për rivé. EsempI: A smija ch'a staga për pieuve; la procession a stasìa për passé dëdnans a soa ca. Quand ch'a staran për rivé i camproma giù la pasta.

Espression idiomàtiche. Për asar (per caso), për àutr (per altro, tuttavia), për antërpòs (provvisoriamente, ad interim), për lì a un bòt (verso l’una), për lì (in giro), për sbies (di sbieco), për dsà e për dë dlà (di qua e di là), për lolì (per quello), për sì (da queste parti), për da bon (per davvero), për burla (per scherzo), për sasi ëd mej (in mancanza di meglio), për tant che (affinché), për dnans, për dré (dinanzi, di dietro), për un (a prun) per ciascuno, për bon ch'a sìa (per buono che sia), për lòn ch'i sai (per quanto ne sappia), për conseguensa (in conseguenza), për piasì (per piacere), për contracambi (in contraccambio), për sbalio (per sbaglio), për dì la vrità (a dire il vero), për boneur (per fortuna), për maleur (per disgrazia), për drinta (al di dentro), për da fòra (al di fuori), për l'ordinari (d’ordinario), për tut lòn (con tutto ciò), për lo pì (per lo più), për lo meno (almeno), për costa vòlta (per questa volta), për lòn ch'as peul (per quel che si può), për dpëpèt (per dispetto), për l'amor di Dio (per amor di Dio), për grassia di Dio (per grazia di Dio), për dila ciàira (per parlar chiaro), për rije (per ridere), për set o për dissèt (a qualunque prezzo), për rif o për raf (per diritto o per rovescio), për temp (di buonora, per tempo), esse lì lì për parte (essere sul punto di partire), dé për mòrt (considerare morto), mach për lòn (se è solo per questo…), për mè cont (a parer mio), esse fòra për cola (avere, non avere l’inclinazione per), për bin, për mal ch'a vada (per ben\ per mal che vada), për chiel-lì! A vëddria gnanca un beu ant la fiòca (Che sciocco! Non si accorge di nulla).

TRA - TRAMES

Compagnìa e confront. A-j piass stess-ne trames ai so; a l'era na lota tea doi aversari leaj.

Leugh. Esempi: Monreal as treuva trames a doi brass dël San Lorens; a l'era tra ‘l martel e l’ancuso.
Partitiv. Esempi: Soa euvra a l'è arzultà la mej tra cole premià; trames ai so amis a-i na j'è vàire ch'a parlo nen piemontèis.
Relassion. Esempi: A l'è stàit un comoromess tra l'ùtil e l’agreàbil; an quasi tute le società as condan-a ‘l matrimòni tra ij consanghign; chiel a l'è tra i pòchi ch' peulo giutene.

Espression idiomàtiche. Tra cola (in quel mentre), tra mentre (in quel mentre), tra ‘d noi (tra di noi), tra carn e pel (intercutaneo), tra ‘l martel e l'ancuso (tra incudine e martello), tra mesdì e la crosëtta (così così, ne buono né cattivo), tra mi e mi (tra me e me), tra mòrt e ferì a son…, tra sòn e lòn (fra una cosa e l’altra), tra ch'a l'è veja e ch'a l'è balinuva (poiché non è solo vecchia, ma anche maniaca).