Butomje dë 'dnans

Con la fiusa dë smon-e d’informassion ùtile a chi ch’a l’ha gòj d’amprende mej soa lenga, va-là ch’i vado anans a sgaté an mes a la gramàtica e a soe régole. Pròpi përchè a son ëd régole a venta deje da ment e scoteje s’as veul scrive da bin. Nì pì nì meno che coma ch’a càpita an tute le lenghe dël mond. N’àutr ëd j’element ch’as dòvra motobin soens ant ël dëscore a l’é la preposission. Coma origin a venta andé al latin «praeponere» ch’a veul dì buté anans e an efet as buto prima d’un nòm, d’un agetiv, ëd n’averb o d’un verb coniugà a l’infinì.

Col ch’a l’é sò but? A lòn ch’a servo? A son dovrà espress për fé capì cola ch’a sia la fonsion andrinta al dëscors ëd col element ch’as pòrto apress.

Ëd coste preposission a-i na j’é doe sòrt: cole sempie (an italian a son dite «proprie») e cole ch’a peulo ’dcò esse d’averb (an italian «improprie»). Tute a l’han la carateristica d’esse invariàbij, visadì ch’a l’han nen nì na forma mascolin-a o feminin-a e gnanca a cambio nen da singolar a plural. An particolar le preposission sempie a son cole ch’a peulo tachesse a un artìcol për dventé ’d preposission articolà.

Cole ch’a son le preposission sempie? A son coste-sì:

ëd / dë / d’ / ’d e a val coma l’italian «di»
a ch’a val coma l’italian «a»
da ch’a val coma l’italian «da» se dovrà coma complement d’agent da / da ’n ch’a val coma l’italian «da» considerà ’l ven-e da un leu
an ch’a val coma l’italian «in»
con ch’a val coma l’italian «con»
su / an su ch’a val coma l’italian «su» ansima ch’a val coma l’italian «su, riguardo a»
për ch’a val coma l’italian «per»
tra / fra / antra / an tra ch’a val coma l’italian «tra»

Tute coste preposission ansema al nòm, a l’agetiv, al përnòm o a l’averb ch’a-j ven apress a dan origin a un complement, ch’a sarìa n’element an pì për fortine ’l soget o ’l verb.

Adess andoma a vëdde coma ch’as dòvro.

Coma ch’i l’oma vist parland ëd j’artìcoj le preposission ëd / dë / d’ / ’d a servo ’dcò coma artìcoj indeterminativ al plural, mentre che diversament a valo coma l’italian «di».

«Ëd» as buta dë ’dnans ai sostantiv ch’a ancamin-o con na consonant sempia (esempi: un bochèt ëd fior).
«Dë» as dòvra quand che ’l nòm apress a ancamin-a con na «s» seguìa da n’àutra consonant; opura quand che ’l nòm a ancamin-a con na consonant seguìa da na «n» (esempi: la scòla a l’é pien-a dë student; un piat dë mnestra).
«D’» a val quand che ’l nòm apress a s’ancamin-a con na vocal (esempi: un cavagnin d’ambrun-e).
«’D» as dòvra mach quand che la paròla precedenta a finiss con na vocal (esempi: la torta ’d pruss).

La preposission «a» a l’ha la midema fonsion che an italian e a mostra ’l vers andoa ch’a l’é adressà l’assion dël verb o la manera coma a së svòlgg (esempi: andé a ca nòstra; porté a scòla; parlé a vos bassa).

La preposission «da» a l’ha vàire possìbij impiegh e a serv da complement d’agent, ëd moviment da, vers e a travers d’un leu, ëd temp, d’origin, ëd separassion, ëd distansa, ëd càusa, dë strument, ëd but o finalità, ëd valor, ël limitassion.

La preposission «con» a val për formé ij complement ëd companìa, dë strument o mojen, ëd qualità e ’d manera.

La preposission «për» a serv coma complement ëd passagi a travers o ’d moviment vers d’un leu, ëd temp continuà, dë strument o mojen, ëd càusa, ëd but o finalità, ëd manera, ëd valor, ëd limitassion, ëd distribussion e ’d circostansa.

La preposission «su» a val coma complement ëd lë sté an quàich leu opura ’d moviment vers un pòst, ëd temp o d’argoment. Për finì le preposission «tra e fra» a servo për creé ’d complement ëd leu, ëd temp opura partitiv.

Da: Piemontèis Ancheuj, Fërvé 2024