La Fija dël Rè dj'Arfaj/Capitol 20
La Fija dël Rè dj'Arfaj[modifiché]
Cap. XX - N'ancadiment ëstòrich[modifiché]
Orion a l'é fasse anans trames ai can ëstrach ma argalà dal trionf e d'avèj dàit ësfògh a soa fënna 'd na pijàita, e a l'ha taparaje via con ël foèt da col còrp mòrt ëstrasordinari an ëstrivassanda l'aria tut dantorn ant un sercc motobin largh. Con l'àutra man a l'ha 'mbrincà la spa e a l'ha strompà via la testa dlë lioncòrn, an gavanda la pel dal còl longh e bianch e portandla via ch'a pendojava veuida da la testa. Damentre che chiel a fasìa lòn, ij can a l'han seguità a baulé e a frandesse susnos an sla carcassa anmascà minca vira ch'a s-ciairavo l'ocasion dë schivié 'l foèt; parèj a l'é vorsuje vàire temp ëdnans che Orion a fussa bon a pijesse sò trofé, da già ch'a l'avìa da travajé dur tant ëd foèt coma dë spa. Contut, a la bonora a l'é riessù a campess-lo an sle spale tacà a na corèja, con ël gròss còrn ch'as dëstrava àut a drita 'd soa testa e con la pel ambërlifà ch'a-j pendìa 'n sla schin-a. Antant ch'as lo rangiava a còl parèj, a l'ha lassà che ij can a piantèisso torna ij dent ant ël còrp ëd lë lioncòrn e a tastèisso ancó col sangh ëstravis. Peui a l'ha ciamaje, a l'ha sonà 'l còrn e a l'é virasse për torné a Erl, e lor a son andaje tùit dapress. Anlora le doe volp a son surtìe fòra vaitose për tasté dcò lor col sangh foravìa, convnù ch'a j'ero stass-ne cace e a l'avìo spetà giusta për lòn. Tramentre che lë lioncòrn a galopava su për la dariera colin-a ch'a l'avrìa montà, Orion a l'era sentusse tant fatigà ch'a sarìa pa stàit bon a marcé anans ancó për vàire, ma àora che la testa pèisa dla bestia a-j pendìa da 'n sle spale, tuta la strachità a l'era vantà via e a 'ndasìa con la lingerëssa ch'a l'avìa avù a la matin, da già che costì a l'era sò prim lioncòrn. Ëdcò ij can a smijavo arviscolà, tant 'ma se 'l sangh ch'a l'avìo lapà a l'hèissa chèich podèj foravìa, e a tornavo a ca an fasenda 'n ciadel dël diav, sautand e frandandse anans tant 'ma s'a l'hèisso pen-a mach daje a viass* da 'n sò cënnil. Orion a l'ha seguità a marcé për le bricòle ant ël top ëd la neuit, fin-a a la mira ch'a l'ha vist dëdnans a chiel la comba d'Erl coatà 'd fum e a l'ha s-ciairà 'n feu ch'a brusava travers la fnestra d'un-a dle tor ëd sò castel. A l'é calà giù për ij pendiss arlongh ëd santé ch'a cognossìa bin e a l'ha mnà ij can ai sò cënnij; e giusta dnans che 'l fé dël di a sfrisèissa 'l cò dij brich, a l'ha sofià an sò còrn dëdnans al porton daré dël castel. Ël vej vardian dël porton, ch'a l'ha durvije, a l'ha vëggù dun-a 'l gròss còrn ëd lë lioncòrn ch'a s'alvava dzora 'd soa testa.
A venta savèj che costì a l'era 'l còrn ch'a l'é stàit mandà, vàire agn apress, tant 'ma 'n cadò dal Papa al rè Fransesch I. Benvenuto Cellini a na conta an soe memòrie. An dis ëd coma che 'l Papa Clement a l'abia mandà a ciamé chiel e un ch'a-j disìo Tobbia, e a l'abia comandaje 'd fé 'l proget për la montadura dël còrn ëd në lioncòrn, ël pì bel ch'a fussa mai vëggusse. Figureve donca la gòj d'Orion da già che 'l còrn dël prim lioncòrn ch'a l'avìa ciapà a l'era tant ëd qualità da esse apressià vàire generassion apress tant 'ma 'l pì soasì mai vëggù, e ant na sità 'ma Roma, anté ch'a-i era tute j'ocasion d'otnì e comparisioné 'd ròbe parije, convnù che 'l Papa a deuv avèj avù a dispossion na bela partìa 'd si còrn ëstravis për tant serne 'l pì bel da fene 'n cadò. Contut, ant ij temp bin pì sembi e genit ëd mia stòria, ël còrn a l'era n'oget motobin ràir e jë lioncòrn a j'ero ancó sensà 'ma 'd bestie dle fàule. L'ann dël cadò al rè Fransesch I a dovìa esse apopré 'l 1530; ël còrn a l'era stàit montà an òr e 'l càrich a l'era andàit a Tobbia e pa a Benvenuto Cellini. I l'hai mansionà la dàita përchè ch'a-i é 'd coj ch'a-j n'anfà pa nèn ëd na conta s'a-i é nen sì e là d'arferiment ëstòrich e che, bele con si arferiment-sì, a-j n'anfà pì dij fàit cit che dla stòria granda. Se 'n letor 'ma cost a l'é staje daré ai cas d'Orion fin-a a adess, pa privo ch'a sustèissa ore na dàita o 'n fàit ëstòrich. Visavì dla dàita i jë smon-o 'l 1530, damentre che tant 'ma 'n fàit ëstòrich i serno 'l cadò liberal dont an conta Benvenuto Cellini, da già ch'a pudrìa pro esse che na vira ch'a sia ruvà a lese djë lioncòrn, un letor parij a l'abia miraco pensà ch'i j'era slontaname 'n pò tròp da la realità dla stòria, e a sia sentusse a sa mira motobin ëspërdù dal manch ëd fàit ëstòrich. Coma ch'a sia vnuje che 'l còrn ëd lë lioncòrn a sia stàit portà via dal castel d'Erl, an che man a l'abia virondolà e coma, a la finitiva, a sia ruvà ant la sità 'd Roma, pa privo che sòn a sarìa bin pro për ëscrive n'àutr lìber. Comsissìa, tut lòn ch'a l'hai ancó da dì àora su 's còrn-sì a l'é che Orion a l'ha portà la testa antrega da Threl, ch'a l'ha gavaje la pel e a l'ha lavala, peui a l'ha bujì për d'ore la cassia dël sërvel, e apress a l'ha torna butaje la pel dantorn an vempend ël còl ëd paja. Orion a l'ha piassalo ant ël pòst ël pì sentral, trames a j'àutre teste ch'a pendìo 'ndrinta dël salon grand. E tant lesta 'ma ch'a galòpo jë lioncòrn, a l'é spantiasse për Erl la vos ch'a contava d'ës còrn soasì che Orion a l'avìa vagnà. Parèj che la ciambrèja d'Erl a l'é torna riunisse drinta a la fòrza 'd Narl. A son astasse tùit a tàula 'mbelelà për dëscute la neuva, e dcò d'àutri dlà 'd Threl a l'avìo vëggù la testa dla bestia. Al bel prim, da na sòrt ëd rësguard për le fassion veje, cheidun a l'ha seguità a dì ch'a l'era mai ëstaje gnun lioncòrn. A beivìo l'idromel soasì 'd Narl e a portavo 'd rason contra l'esistensa dla bestia strasordinaria. Contut, un pòch apress, miraco përchè che le rason ëd Threl a l'avìo capacitaje o përchè, ch'a fasìa pì belfé, a son armëttusse an càusa al binvorèj ch'a l'era dësbandisse 'ma na bela fior da l'idromel doss, ch'a sia 'ma ch'a sia, ël debat ëd chi ch'a l'era butasse contra lë lioncòrn a langhìa, e dël temp ch'a l'é votasse an sla costion, a l'é stàit diciarà che Orion a l'avìa massà dabon në lioncòrn e ch'a l'avìa daje la cassa 'mbelelì, essenda la bestia vnùita da dëdlà dle tère cognossùe.
A son ëstane tùit bianes, da già che a la finitiva a vëgghìo la màgica ch'a l'avìo tant sustà e che për otnila a l'avìo fàit ëd proget vàire e vàire agn andaré, cand ch'a j'ero tùit pì giovo e a l'avìo pì dë speransa ant ij sò pian. Dlongh ch'a l'han votà, Narl a l'ha portà ancó d'àutr idromel, e a l'han torna beivù për marché col'ocasion urosa: përchè che a la bonora, a fortìo, la màgica a l'era ruvà mersì a Orion e pa privo che n'avnì glorios a l'era ant le viste për Erl. E la stansia longa, le candèile, la companìa amisosa e 'l benesse ocasionà da l'idromel a l'han fàit pì belfé a beiché marlàit anans ant ël temp ancó a vnì e vardé apopré da lì a n'ann, e vèje ruvé na nòmina e d'onor fin-a na frisa fòra 'd deuit. A son butasse torna a parlé dij di, àora giumai ëvzin, che le tère leugne a l'avrìo parlà dla comba che loràit a-j vorìo bin: a l'han torna fortì che la nòmina dla tèra d'Erl a sarìa andàita da na sità a l'àutra. Un a fasìa 'd làude a sò castel, n'àutr ai brich àut e amposant, n'àutr a la comba scondùa e rajà da j'àutre tère, n'àutr a le casòte a la mòda d'antan tirà su dai sò cé, n'àutr al creus dij bòsch ch'a së slargavo arlongh ëd la ligna dl'archengh. Tùit a parlavo dël temp che tut ël mond a l'avrìa cognossù lòn, mersì a la màgica che Orion a l'avìa portà, da già ch'a savìo che la gent a drisso dlongh j'orije s'as parla dla màgica e a-j dan da ment a lòn ch'a l'é stravis bele ch'a sio fin-a mes ansugnochì. A dëscorìo a vos àuta an laudanda la màgica, an contanda torna dlë lioncòrn e spriciand ëd gòj për l'avnì d'Erl, ma 'n bel moment, ëd bòt an blan, an sl'uss a l'é comparije 'l Preciàire. A l'avìa a còl soa vesta longa bianca con le forniture color ëd l'ariondela e a stasìa 'n sla seuja con la neuit daré 'd chiel. An beicandlo al ciàir ëd le candèile, a pudìo vèje ch'a l'avìa n'oget simbòlich ch'a pendìa da na cadèn-a d'òr dantorn al còl. Narl a l'ha daje 'l bin-ëvnù, cheidun a l'ha arambà na carèja a la tàula, ma chiel a l'avìa scotaje parlé dlë lioncòrn e a l'ha parlaje an aussanda la vos sensa bogé da 'nté ch'a l'era. "Ch'a sio maledì jë lioncòrn," a l'ha dit, "e tut lòn ch'a l'ha da fé con lor e tut lòn ch'a l'é anmascà!" Trames a la tëmma e l'afann ch'a l'han cangià dlongh l'imor giojal ant la stansia, un a l'ha brajà: "Sor Reverend, maledine nen!" "Reverend Preciàire," a l'ha dit Narl, "i soma pa andàit a cassa dë lioncòrn." Ma 'l Preciàire a l'ha alvà la man contra jë lioncòrn e a l'ha torna maledije: "Ch'a sia maledì sò còrn," a l'ha brajà, "e 'l leu anté ch'a vivo e j'alis ch'a bròto, maledìe tute le balade ch'a na conto. Maledì tùit lor ansem a tut lòn ch'a viv dëdlà dla Salvassion."
A l'ha chità 'd parlé për deje temp d'arnié jë lioncòrn e a l'ha seguità a sté frem an sl'uss an vardanda sever drinta a la stansia. Lor a l'han pensà a 'ma ch'a l'era seulia la pel ëd lë lioncòrn, 'ma ch'a bogiava svicc, a l'elegansa 'd sò còl, a soa blëssa spalia cand ch'a l'era passà an galopanda për Erl cola sèira. A l'han pensà a sò còrn fòrt e anfrun, a l'han memorià 'd canson veje ch'a na contavo e as na stasìo astà ciuto e genà, ma a vorìo pa arnié jë lioncòrn. Ël Precàire a savìa lòn ch'a l'avìo an ment e a l'ha alvà torna la man, bin visìbil al ciàir ëd le candèile con ël top ëd la neuit daré 'd chiel. "Ch'a sia maledìa soa lestëssa," a l'ha dit, "e soa pel seulia e bianca; ch'a sia maledìa soa blëssa e tut lòn ch'a l'han d'anmascà e tut lòn ch'a marcia arlongh ëd dòire anciarmà." Bele parèj, a vëgghìa che 'ndrinta dij sò euj ëd lor a-i bëstandava l'anvìa për cole ròbe che chiel a antërdìa e donca a l'ha pa 'ncó chitala. A l'ha aussà ancó 'd pì la vos e a l'ha seguità an ësmirajanda con j'euj sever coj visage genà: "E ch'a sio maledì ij sërvan, j'arfaj, ij folèt e le faje an sla Tèra e j'ipogrif e Pégaso për aria e tuta la rassa dle siren-e sota 'l mar. Nòsti rit sacr a-j antërdisso. E ch'a sio maledì tùit ij dùbit, tùit ij seugn baravantan, tute le reverìe. E che tuta la gent ës-cëtta a së slontan-a da la màgica. Parèj a sia." A l'é virasse zichin zichèt e a l'é dësparì ant la neuit. Ël vent a l'ha bëstandà marlàit dantorn a la pòrta e peui a l'ha sarala con un tof. La gròssa stansia ant la fòrza 'd Narl a l'é tornà 'ma ch'a l'era giusta mach pòchi moment ëdnans, contut l'imor agreàbil ch'a-i era a smijava smortà e panà. Anlora Narl a l'ha parlà an alvandse a bo dla tàula e rompenda 'l silensi nèch ch'a l'era baronasse. "I l'om-ne fàit nòsti proget," a l'ha ciamà, "tant temp andaré e i l'om-ne fàit fiusa dla màgica, mach për tant arnié àora lòn ch'a l'é anmascà e maledì nòsti vzin, ëd gent ch'an pòrto pa 'd dëscàpit e ch'a vivo dëdlà dle tère cognossùe, e le ròbe anciarmante ch'a-i é ant l'aria e chi ch'a-j veul bin ai matalòt mòrt e ch'a stà sota 'l mar?"
"Mai pì, mai pì," a l'ha dit cheidun. E a son butasse torna tùit a copaté con l'idromel. Apress, un a l'é alvasse an ëtnisenda sò còrn d'idromel bin àut, e peui n'àutr e n'àutr ancó, fin-a a la mira ch'a son ëstàit tùit an pé dantorn al ciàir ëd le candèile. "A la màgica!" a l'ha vosà un. E j'àutri, tùit d'acòrdi, a l'han aussà la vos e a l'han brajà dcò lor: "A la màgica!" Ël Preciàire, an camin a torné a ca, a l'ha sentù col braj topaté la màgica. A l'é anvlupasse mej drinta a soa vesta longa an ëstrenzend ij sò oget sacr e a l'ha përnonsià na giacolatoria për goernesse dai diav a l'avàit e da tut lòn ch'a-i era miraco stërmà 'nt la nebia.