La Fija dël Rè dj'Arfaj/Capitol 18
La Fija dël Rè dj'Arfaj[modifiché]
Cap. XVIII - La tenda grisa ant la sèira[modifiché]
Ël di che lë lioncòrn, ch'a-j dasìo dapress, a l'é passà për la val d'Erl, a l'era già pì che ùndes agn che Alverich a 'ndasìa për lì virondiand. Për pì che des agn, cola companìa 'd ses a l'avìa marcià arlongh ëd la part daré dle ca an broa dle tère cognossùe e a l'avìa butà 'l camp da sèira an pendenda soe dròle cuverte grise sij passon. Che l'aventura baravantan-a 'd soa chista a së spëccèissa o pa andrinta 'd tut lòn ch'a l'avìo dantorn, comsissìa coj campament a smijavo sempe lòn pì bisar dël paisage; e viaman che la sèira as fasìa pì grisa dantorn a lor, a chërsìa dcò 'l sentor ëd mascheugn e 'd romàntich ch'a-j compagnava. Bele che possà da tut l'ìmpit ëd l'ambission d'Alverich, a viagiavo con tut sò asi e pasi e con gargarìa: dle vire ant un campament ch'a-j agrejava as na stasìo bele tre di, e peui a seguitavo a virondolé. A marciavo neuv o des mija e apress a butavo torna 'l camp. A-i era 'd di che Alverich a l'avrìa butà la man an sël feu ch'a l'avrìo vëggù ël finage dl'ambrun e a sarìo ruvà ant ël Pais ëd j'Arfaj. E chiel a savìa bin che ant le tère anmascà 'l temp a l'era pa coma 'mbelessì: ant ël Pais ëd j'Arfaj a l'avrìa rëscontrà Lirazel ch'a sarìa pa stàita pì veja, ch'a l'avrìa pa përdù la blëssa 'd sò soris an càusa al passé ravagiant ëd j'agn e ch'a l'avrìa pa mostrà na rupia ch'a jë vnèissa dal frustage dël temp. Sòn chiel a sperava; e parèj a mnava anans soa companìa dròla da 'n campament a l'àutr, a-j fasìa corage dantorn al feu longh ëd le neuit solenghe e a-j possava sempe anans anvers mesaneuit an viagianda tut an broa dle tère cognossùe, ëd leu da 'ndova la gent a viravo 'l visage da l'àutra banda; an sa manera ij ses ramengàire a marciavo sensa esse vëggù e sensa ch'a-j fèisso cas. Mach Vand a spartìa nen la speransa dij sò cambrada: n'ann apress a l'àutr sò sust a arfudava viaman ëd pì lòn ch'a mnava anans j'àutri. E parèj a l'é ruvà a la mira 'd perde soa fé ant ël Pais ëd j'Arfaj. Apress ëd lòn, a l'é andaje pro ancó daré, ma mach fin-a a 'n di ch'a l'é staje vent e pieuva e ch'a j'ero tùit ampsì e tramp e ij cavaj leubi da podèjne pì: col di-lì a l'ha piantà lì tut e a l'ha chitaje. Rannok a-j andasìa dapress përchè ch'a l'avìa pa dë speransa 'ndrinta 'd sò cheur e a vorìa mach ëschivié 'l magon; sossì fin a 'n di ch'a l'ha sentù ij merlo ch'a cantavo an sj'erbo 'd nòste tère e che soa dzasperassion a l'ha chitalo mersì a la lus ësbalucanta dël sol ch'a splendrìa; anlora a l'é butasse a pensé al solage e 'l piasiment ch'a smonìo le ca e ij leu anté che la gent a costumavo vive. E da lì nen vàire, na sèira dcò chiel a l'ha chità 'l campament e a l'ha ciapà për andé anvers le tère cognossùe che àora a jë smijavo tant angagiante.
Ij quatr ch'a-i restavo ancó a sa mira, a la pensavo tùit a l'istessa manera e la sèira sota la tèila ùmida e grossera ch'a pendìa da 'n sij passon a-i era na sodisfassion përfonda. Alverich a jë stasìa agrampà a soa speransa con tuta la fòrsa ch'a jë vnisìa da soa sëppa, ch'a l'avìa vagnà 'l domini su Erl con ëd bataje vàire temp andaré e a l'avìa tnulo bandà longh dij sécoj. Ant le ment veuide 'd Niv e Zend s'idèja a l'era fasse fòrta e granda, tant 'ma a fan serte fior ràire che 'n giardiné a l'abia piantà d'ancàpit ant un canton sërvaj e nen cudì. Thyl a cantava 'd soa speransa, e tute le reverìe stravise ch'a seguitavo a virondolé apress ëd soe canson a archincavo la chista d'Alverich con ancó pì d'anciarm. A j'ero donca tùit ëd l'istess avis, e 'd chiste pì amportante che sa-sì, fòle o sustose ch'a fusso, a l'han butà bon se coj ch'a-j pijavo part as conventavo antra 'd lor, damentre che d'àutre a l'han fàit faliment se le ròbe a son andàite diferent.
A l'avìo marcià për d'agn anvers mesaneuit an passanda daré dle ca e virand a matin tuta vòta che cheicòs ant ël cel o na nuansa gòtica da sèira o bele mach na professìa 'd Niv, a smijava fé antende che 'l Pais ëd j'Arfaj a fussa davzin. An si cas-sì, a viagiavo an sij ròch, che longh ëd tùit coj agn a l'avìo bordà le tère cognossùe, fin-a a la mira che Alverich a vëgghìa che la provianda për j'òmo e ij cavaj a l'era marlipen-a bon-a a mneje torna 'nvers le ca an broa dla prosa. Anlora a virava torna 'ndaré, bele che Niv a l'avrìa seguità a mneje anans an sla cassera, da già che soa esaltassion a chërsìa viaman ch'a seguitavo a 'ndé; Thyl, da sò cant, a cantava an predisenda na bon-a riussìa e Zend a disìa ch'a l'avìa vëggù ij pich e j'agulie dël Pais ëd j'Arfaj; mach Alverich as goernava savi. Parèj a ruvavo torna a le tère cognossùe a caté d'àutre proviste. Niv, Zend e Thyl a barbojavo dla chista an fasenda dësbordé tuta la passion ch'a-j brusava 'ndrinta 'd sò cheur, ma Alverich a na parlava pa, da già ch'a l'avìa amprendù che j'òmo 'd cole valbe-lì a beicavo pa 'nvers ël Pais ëd j'Arfaj e a na parlavo pa, bele ch'a savèissa pa përchè.
Lor a partìo da lì nen vàire, e la gent ch'a l'avìo venduje ij prodòt ëd soe tère a-j vardavo andé tant 'ma s'a pensèisso che tut ël bërtavlé ch'a l'avìo scotà da Niv, Zend e Thyl a pudèissa mach ëvnì da la matrìa o dai seugn inspirà da la lun-a.
Parèj a seguitavo a marcé anans, sempre a l'arserca 'd na mira da 'nté ch'a fusso bon a s-ciairé 'l Pais ëd j'Arfaj; da mancin-a a bufavo j'odor ëd le tère cognossùe: ël sentor ëd la silingria dij giardin dij ciabòt al mèis ëd maj, ël përfum dij bussolin e col ëd le reuse, fin a che tuta l'aria a l'era satìa dël sentor dël fèngh pen-a sijà. A sentìo 'l breuge dël cabial leugn ësla mancin-a, le vos ëd la gent e le përnis ch'a cërliavo, a sentìo tùit ij son bàut ch'a vnisìo da le cassin-e; damentre che a drita a-i era mach sempe cola valba nëcca, mach sempe 'd ròch sensa erba nì fior. A l'avìo pa pì la companìa dla gent e contut a j'ero pa bon a trové 'l Pais ëd j'Arfaj. Anlora, an coj moment ëd dëscorament, dabon, a l'avìo da manca dle canson ëd Thyl e dle paròle 'd Niv ch'a-j fèisso cheur.
La neuva dla chista d'Alverich a l'é spantiasse për cola valba e a l'é passà danans a sò vagabondé, fin a la mira che tùit coj ch'a rëscontrava a cognossìo già soa stòria; e da cheidun a arseivìa la dëspresia che 'd gent a arzervo a coj ch'a spendo ij sò di ant na chista, e da d'àutri a arseivìa rëspet; ma tut lòn che chiel a-j ciamava a l'era mach ëd provianda e a na catava tuta vira ch'a-j na portavo. E parèj a 'ndasìo anans tant 'ma 'd përsonage 'd na fàula, a passavo arlongh ëd la part daré dle ca an drissanda soa tenda grisa dësformà ant ël gris ëd la sèira. A ruvavo cacc 'ma la pieuva e as n'andasìo tant 'ma 'd ceje mnà via dal vent. A-i era 'd mòt dë spìrit su loràit e dcò 'd balade. E le balade a dzorvivìo ai mòt dë spìrit. A la finitiva a son ëdventà na legenda contà 'ndrinta 'd cole cassin-e për tuit ij di a vnì: as parlava 'd lor cand ch'as dëscorìa 'd na chista sensa speransa e a j'ero esponù a le svergne o a l'onor, conforma j'ocasion.
Damentre ch'a-i ruvava tut sòn, ël Rè dj'Arfaj a stasìa antivist, da già che, mersì a la màgica, a savìa cand che la spa d'Alverich a s'arambava: cola laja a l'avìa dàit ëd sagrin a sò regn già na vira e 'l Rè dj'Arfaj a cognossìa bin ël përfum dël fer ëd le lòsne cora ch'a së spantiava ant l'aria. Për lòn ch'a l'avìa possà leugn an fòra ël finage an lassandse daré cola valba ravagià, bandonà dal Pais ëd j'Arfaj. E bele ch'a savèissa pa për vàire ch'a fusso bon a viagé j'òmo, tutun a l'avìa butaje an mes në spassi ch'a l'avrìa stracà na stèila comëtta e parèj as chërdìa a la sosta con bon-a rason. Contut, dël temp che Alverich e soa spa a son ruvà bin leugn a mesaneuit, ël Rè dj'Arfaj a l'ha lamà marlàit la fòrsa dl'anciarm ch'a l'avìa tirà an fòra 'l Pais ëd j'Arfaj, tant 'ma la lun-a ch'a tira an fòra 'l fluss dël mar, a lo lassa peui score torna andaré; e parèj ël Pais ëd j'Arfaj a l'é torna frandasse anans tant 'ma 'l fluss dël mar an sla sabia. A l'é tornà an sël desert ëd ròch an portandse an broa 'n bindel longh d'ambrun; a l'é ruvà compagnà da 'd canson veje, ëd seugn antich e 'd vos ëd longa man dësmentià. Ant un nèn ël finage dl'ambrun a l'ha parutà torna arand a le tère cognossùe, an campanda fòra dë sludi mincent e d'arbat ëd lus, tant 'ma na sèira d'istà sensa fin ch'a bëstandèissa 'mbelelì fin-a dal temp ëd l'età dl'òr. Ma al ruvin ëd la frèid, leugn anvers mesaneuit anté che Alverich a virondava an sij ròch sensa fin, a së slargava ancó l'istessa vàuda ravagià; mach ant ij leu da 'nté chiel e soa spa e soa companìa 'd ramingàire a j'ero pro slontanasse, ël finage grandios d'intrada ant ël Pais ëd j'Arfaj a l'era tornà 'ndaré sla prosa. Parèj, arand al ciabòt dël corior e a le cassin-e dij sò anviron, bele mach tre camp leugn, a l'é ruvaje torna la tèra stravisa anté ch'as mugiavo tute le smaravije che ij poeta a-i ëstasìo tant dapress, lë scrign genit ëd tùit j'anciarm. Le Montagne dj'Arfaj as dëstravo torna amposante dzora dël finage, tant 'ma se ij sò cò bleu-spali a fusso mai bogiasse da lì. Jë lioncòrn a pasturavo arlongh ëd cola finansa 'ma ch'a l'era soa costuma, dle vire ant ël Pais ëd j'Arfaj, ch'a l'é la ca 'd tute le creature dle fàule, an brotanda j'alis al càuss dij pendiss ëd le Montagne dj'Arfaj, e mincatant an ësglissanda da sèira travers ël finage dl'ambrun, cora che tùit ij camp a j'ero chiet, për broté nòsta erba. E a l'é giusta an càusa al maitass ëd l'erba 'd nòste tère che dle vire a-j pija a jë lioncòrn, tant 'ma 'l serv ross ëd le montagne dj'autipian na vira ant l'ann a l'ha maitass dël mar, ch'a-i ven che, bele ch'a sio 'd bestie dle fàule nà ant ël Pais ëd j'Arfaj, soa esistensa a sia tutun cognossùa da la gent. La volp, nà ant le tère cognossùe, a traversa dcò chila la finansa an intrand andrinta dël finage dl'ambrun an serti temp ëd l'ann, e a l'é për lòn ch'as pòrta apress un reu 'd mascheugn cand ch'a torna 'ndaré an nòsti camp. Ëdcò la volp a l'é na bestia dle fàule, ma mach ant ël Pais ëd j'Arfaj, tant 'ma jë lioncòrn a son creature da fàula 'mbelessì da nojàit. Bin da ràir la gent ëd cole cassin-e a vëgghìo jë lioncòrn, s-ciairandje tant 'ma 'd sagme fiosche a lë scalabrum, da già ch'a tnisìo sempe 'l visage virà da l'àutra banda dal Pais ëd j'Arfaj. Lë stravis, la blëssa, l'eclat, la stòria dël Pais ëd j'Arfaj a j'ero mach për le teste ch'a pairèisso sgairé temp apress a sé drolarìe; nopà che sa gent a l'avìo da sté apress a j'arcòlt, a le bestie, ch'a j'ero pa 'd bestie da fàula, e dcò ai cuvert ëd paja, a le cioende e a milanta d'àutre ròbe; mach an tribulanda 'ma tut, a la fin ëd minca ann, a-j la fasìo a vagné soa bataja contra l'invern. A savìo bin che s'a l'hèisso lassà bele mach un pensé viré për un moment anvers ël Pais ëd j'Arfaj, sò mascheugn a l'avrìa sesije dlongh e a l'avrìa caciaje tut sò temp, e a l'avrìo pa pì pairà rangé ij cuvert ëd paja o cudì le cioende o lauré ij camp. Ma Orion, anciarmà dal son dij còrn ch'a vnisìa da sèira dal Pais ëd j'Arfaj e che n'adressa surnatural ëd soe orije për le ròbe anmascà a-j fasìa sente mach a chiel an tute cole tère, a l'era andàit con ij sò can ant un camp che travers a-i passava 'l finage dl'ambrun e 'mbelelà, na sèira tard, a l'ha trovaje jë lioncòrn. An bogiandse dë scondion da para 'd na cioenda d'un cit camp con ij sò can ch'a-j trotinavo dapress, a l'é butasse an mes antra në lioncòrn e 'l finage, an tajandlo fòra dël Pais ëd j'Arfaj. Costì a l'era giusta lë lioncòrn con ël còl ëslusent, coatà dë stisse dë s-ciuma ch'a bërlusìo 'ma l'argent sota le stèile, che, an tranfianda sbaruvà e strach, a l'era butasse a core për la val d'Erl. Sa bestia a l'era parëssùa parèj ëd na vision, ëd na progenia neuva ch'a fussa vnùita an pro 'd na valba confia* 'd soe costumanse: a l'era tant 'ma s'a fussa ruvaje la neuva ch'a-i esistìa 'n continent leugn e pì uros dëscurvì da 'd navigador ch'a l'avìo virondà an fòra për ampéss e ch'a j'ero tornà a l'improvista a nonsielo.