Giovanni Tesio/La musica distanta 'd Pacòt

Artorn

La «mùsica distanta» ëd Pacòt

Nassù sentequatòrdes ani fa con la Fiat, an sël crinal dij doi ùltim sécoj ëd lë scond Mileni, mòrt sinquanta ani fa a la vigilia ’d na stagion assè dibatùa, Pinin Pacòt a continua a esse – a tanta distansa d’ani – ël poeta pì rapresentativ ëd col cambiament ëd la poesìa an piemontèis ch’a l’é verificasse dantorn a j’ani vint dël Neuvsent. Pacòt a dventa ’l cap-fila ’d na poesìa neuva che as ten a na poetica costruìa a pòch a pòch, ma da sùbit pì che antivista.

Na poesìa ch’a varda a l’interiorità e nen ai rituaj ëd na consuetudin municipal, cola dij bon sentiment, ëd le macëtte e dle figurin-e, ëd le polémiche locaj, ëd l’umorism convivial, la gastropoesìa, o la poesìa – coma ch’a disìa Olivero - «ëd la bagna dij povron», ëd j’ocasion pì esterior. Na poesìa dël tut diversa ch’a mira a esprime j’emossion pì përfonde, j’arsonanse pì segrete, a dì le sìlabe pì arclamà.

Con cola diversa ma comparàbil ëd Luigi Olivero, la poesìa ’d Pacòt, sarà andrinta a sinch lìber, da Arsivòli (1926) a Sèira (1964), peui cujù ansema ’nt ël volum pòstum Poesìe e pàgine ’d pròsa (Turin, A l’ansëgna dij Brandé, 1967) cudì an manera pì che arservà da Renzo Gandolfo e antroduvù con intelet d’amor da Gustavo Buratti, a costituiss un passagi nodal. A l’é për sòn ch’a na val la pen-a, ambelessì, ëd torné a ribadì lòn ch’i l’hai già sostenù ’nt n’àutr pòst: che dzortut con Pacòt e Olivero la poesìa an piemontèis a aquista consiensa europenga, butand giù ij requisì ’d soa modernità.

Da un vòl ëd seugn a la contemplassion ëd la vita e dla mòrt – seuje o overture vers l’àutr e da n’àutra part – as costruv, an manera special con Pacòt, l’itinerari dël pì bel piemontèis ëd poesìa dël Neuvsent, motobin ësgnor d’arsonanse traspariente e segrete. Un fé poétich ch’a l’é modern nen mach përchè a l’é sostenù da ’d rason leterarie, ma – as capiss – pròpi përchè sostenù da ’d rason étiche.

A quale àutre rason a podrìa apartene, se ’d nò, la consiensa d’una condission dividùa, ëd na patria përdùa (e ambelessì im arferisso nen ëd sicur a cola regional), ëd n’arserca d’apartenensa che pròpi ’nt la poesìa – e për n’assident ant ël seugn ëd la lenga special ant la qual a s’esprim – a va sercand l’unità përdùa? La lìrica ’d Pacòt – i lo arpeto për j’ostinà – a l’é l’espression ëd na nostalgìa d’unità ch’a l’ha un caràter creus e spiritual.

Cultor ëd la parèj dita «Patria cita», scond un proget d’arnassita poetica ch’a l’avìa vardà a Mistral e al Felibrism coma a un ponto d’arferiment esemplar ma nen mach imitàbil, Pacòt a l’avìa trovà sò emblema ’nt ij «Brandé», ij guernor dël feu, ëd la fiama ch’as dëstissa nen: un moviment anandià ’nt ël ’27, organicament ambaronà dantorn ai prim «Armanach Piemontèis» e peui arpijà dòp ëd la guèra dantorn a l’arvista «Ij Brandé» ch’a l’ha avù vita dal ’46 al ’57 surtend minca quìndes di (dal ’60 na vira a l’ann), servend da palestra a tanti poeta nen destinà a duré pòch, da Camillo Brero a Tavo Burat a Giovanni Morello, për nen dine che mach quaidun.

Ma se as fà tant ëd lese con atension, as farà ’dcò prest a capì che la marcia ’d Pacòt për avsinesse a le rason ëd la tèra as bogia nen se nen an vista dl’ùnica vera idèja ’d fond, ch’a l’é idèja ’d poesìa, idèja – i dirìo – ëd la poesìa.

An cost sens la distansa ch’a separa Pacòt da Costa a va contut nen enfatisà. Sensa dubi ativa (a pat ch’as dësmentia nen ’d coma che Costa a sia stàit anluminà e pì che sensìbil estensor ëd la prefassion a l’esòrdi poétich ëd Pacòt, visadì ’d Arsivòli), ma nen «sangonos» coma che la crònaca a podrìa pura lassene documenté e coma ch’i l’hai an efet documentà ’nt l’Introdussion a l’antologìa cudìa con Albina Malerba, Poeti in piemontese del Novecento.

Insistend an sël riget che Pacòt a na bela mira a l’avìa fàit ant ij confront ëd Costa (riget ch’a l’era peui dël tut rientrà con tant ëd palinòdia), as finirìa për nen antende ’l fil ëd j’ancrosiure ch’a j’ero pura rendusse possìbij fra ij doi, e tra le doe linie che ij doi a l’han finì për rapresenté ’nt la poesìa piemontèisa dël Neuvsent. Nen già an forma schemàtica - na poesìa fedel a la tradission (Costa) e na poesìa dl’inovassion (Pacòt). Ma nopà na poesìa che - pura ’nt la distansa nen dëscutìbil - parèj coma ch’a consent ëd reperì an Costa ’d moment ëd soagnà e fin-a soasìa fatura, a consent ëd noté an Pacòt n’arcuper ëd terroir e ’d concretëssa espressiva.

Dit sòn, a va arconossù ’d fàit a Pacòt ël mérit d’avèj portà la poesìa an piemontèis ( i dirai mej, ant la koinè, comsìa animà da na certa larghëssa dë sguard e da na nen blocà curiosità ’d prospetive) a soe pì segrete arsonanse musicaj.

Bele gavandje - an fond - cola soa così vital aderensa a la realtà dle còse a la qual - coma ch’a sostenìa Arpino - la «carn crùa» dël piemontèis a ubidiss e corëspond (an sòn pì Costa che Pacòt).

Ant la poesìa ’d Pacòt - sensa ven-e meno la liura con ël significà - as declin-a na poesìa d’arciam anciarmant, ëd molzin-e nompà gravà vibrassion d’intimità, ëd presse enigmàtiche, ëd confession, cunicoj e spërfond. Sèmper batù an vers che an soa trasparensa a colpisso për soa aparent veuja dë scapé, e ch’as disa pura fragilità.

Ant ij vers ëd Pacòt - tanto pì i lo capioma ancheuj, a distansa ’d sinquanta ani da la mòrt - la poesìa a arzist coma arserca d’un «trobar» lògn. Coma n’arson ëd mùsica lontan-a. Coma ’l frut d’un seugn. Coma la speransa d’un destin che mentre ch’a guarda al còsmo a s’ampivia ’nt na consiensa ’d vita vagabonda.