Giovanni Pacotto/Pinin Pacòt a l'era mè pare
I-j disoma un gròss mersì a monsù Giovanni Pacotto, ël fieul dël Grand Pinin, për avèj vorsù aderì con grinor a nòstra arcesta e mandene costi arcòrd ës-cèt an sla vita ’d sò pare. D’àutra part chi mej che un fieul a peul contene quaicòs ëd bel e d’interessant su cost përsonagi che sì tant a l’ha dàit e fàit për la coltura piemontèisa? An fond a l’é costuma, quand ch’as parla ’d na granda figura ’nt ël camp ëd la leteratura, d’andé a finì quasi dël tut a traté j’aspet meno përsonaj. Nopà a l’é bel e anciarmant podèj conòsse, për mojen ëd le conte d’un ëd soa famija, la figura dl’òm, dël pare, dl’esse uman normal ch’a së stërma, miraco për gena, a l’euj dël curios. La nòstra, tutun, a l’é nen curiosità ma ’l vorèj intré na frisa, an ponta dij pé, ant col mond ch’a l’ha fàit nasse, chërse e muré d’euvre ch’a resto le colòne portante ’d nòstra coltura a gnun-a uguala.
PININ PACÒT A L’ERA MÈ PARE
[modifiché]Forse pòchi a san che Pinin Pacòt a l’avìa partessipà a la Prima Guèra Mondial (a l’era un fieul dël ’99). Ant ël 1917, a disdeut ani pen-a compì, dòp d’un Cors Anlev Ufissiaj ëd Complement fàit an pressa, a l’era stàit mandà al front con ël grad ëd Sot-tenent, pen-a an temp për esse coinvòlt ant la tràgica derota ’d Caporetto. Ansema a desen-e ’d mijara ’d soldà a l’era stàit fàit përzoné e a l’avìa passà 18 mèis ant un lager an Almagna. As tratava nen, për boneur, dij famos camp dë stermini dla Sconda Guèra Mondial, ma la survivensa malfé ’nt un lager, tra frèid e fam, a l’era nen ëstàita ’d sicur piasosa. Chiel a l’avìa nen soportà ’d maltratament ant ël fìsich e, al contrari, ant soa ment a l’era restaje l’arcòrd ëd vardie nen crudele. A l’é mia convinsion che ’l tratament uman ant ël lager a fussa stàita na conseguensa natural ëd la pas interior, ëd lë spìrit comprensiv, ëd la curiosità viva ’nt ij confront ëd le colture diverse. Da studios anreisà coma ch’a l’era a l’avìa aprofità dla detension ant ël camp për amprende ’d lenghe strangere dai cambrada ’d përzonìa: alman, fransèis (che già a conossìa da bin) e fin-a ’l russi. I m’arcòrdo d’un episòdi a la fin ëd la Sconda Guèra Mondial ch’a na definiss bin la përsonalità: ant ël fërvé dël 1945 na colòna dl’esèrcit alman an artirada a l’era passà da Castel d’Anon fërmand-se doi di, ma sensa fé gnun dani nì ravagi.
Mè pare a l’avìa pijame për man e i j’ero andàit dal comandant për na ciaciarada ’nt la qual ël militar a l’era confidasse sla soa situassion e sla disperassion për na dësfàita giumai nen evitàbil. Mè pare a l’é nen ëstàit n’òm dë spòrt nì d’atività manuaj: i l’hai mai vist-lo angagià con qualsëssìa pcit travaj ant ëcà. Mach ant n’ocasion a dovrava j’atrass da travaj: quand che a la sèira a andasìa press ëd la tipografìa ch’a stampava ’l giornal «Ij Brandé» e a giutava a formé le pàgine componendje con ij caràter da stampa. Da fiolin quàich vira i partessipava a coste seirade sercand ëd colaboré, an mes a dròlo odor d’inciòstr e rumor ëd màchine ch’a stampavo. Quàich àutra sèira i compagnavo mè pare an vìsita a d’amis, an coste frequentassion i son intrà andrinta a ’d ca dla veja Turin da l’anciarm inteletual e squasi aristocràtich. I m’arcòrdo bin l’alògg d’Arrigo Frusta cudì da la sgnora ansian-a, soa fomna, con n’atmosfera crepuscolar; l’alògg dël pitor Vellan, simpàtich e fantasios coma sò proprietari, colorà e piturà an minca soa part da chiel midem. Quàich ani dòp, ant ël perìod dël mè liceo, as surtìa a la sèira a fé na spassëggiada (dòp bicer ëd Barbarèsch a la Birarìa Cerri an contrà Garibaldi).
Da përfond competent an sla Turin dij temp passà, an minca contrà o vìcol dël sénter ëstòrich a-i era sèmper n’argoment dël qual conversé. I l’avìa apopré 15 o 16 ani quand ch’a l’avìa comprame ij prim sigarèt disend-me ch’a preferìa ch’i fumèissa sensa dovèime stërmé, an conseguensa dòp pòchi ani i l’hai chità dël tut. I son sèmper ciamame se la soa a l’era na tatica pontùa o na sernia dël cas. Ambelessì i l’hai lassà fòra tanti aveniment dij quaj i l’hai memòria, ma son a l’é për nen ëslongheme tròp e i j’armando a n’àutra ocasion ëscrivne.