Gianfranco Pavesi/Pinin Pacòt e ij sinch ëd Noara

Da Wikisource.

Artorn

Pinin Pacòt e i «5 ëd Novara» passanda (forsi) travèrs la Langa[modifiché]

Figura:1963 Lettera da Pacòt lettera.jpg

Vüna di tanti robi impurtanti ch’l’è fai al sciur Pinin Pacòt int la so vita l’è stai cula da batesà cul grüp da pueta che a Nuara i hin passà a la storia cume “I Cinq da Nuara” (“Ij cinch dë Noara”, int la grafìa di Brandé) e ch’as poda dì ch’igh han dài al via a la literatüra in Nuares.

Sandro Bermani («Lisandar», da legg «Lissàndar»; 1906-1979), Maria De Angelis («Malilla»; 1921-1969), Luisa Falzoni (1902-1980), Giulio Carlo Genocchio («Ginoeucc», «Ginôcc», «Ginöcc»… ma semp int al sens ad «Gineucc», par i Brandé; 1923-2008) e Dante Ticozzi («Malgasc»; 1909-1979): custi-chì i éran i Cinq (pö, a dagh al cambi a la Malilla ch’agh aveva vǜ tropa prèssa d’andà sǜ in cel, a sarìa rivà «al sèst di Cinq», al Tencaieu: Giuseppe Tencaioli, 1926). Tüta gent ch’l’era fai «i scoli alti», gent da cültüra, che forsi anca par cul-lì l’è stai buna da piantà i… passón ch’a sèrva par fundà na literatüra anca sensa vegh di autur lucal da pudé duprà cume esempi e cume riferiment.

Par capì cus l’è ch’i hin a-stai i Cinq par al Nuares, tignì present che, prima da lur, par truvà na püblicassión impurtanta i duvuma andà ’ndrera fin a I parlari del Novarese e della Lomellina dal Rusconi, un lìbar püblicà int al 1878!!

Dunca al gh’ha propi rasón al Tencaiö quand an fà nutà che ’l prim mérit di Cinq l’è stai cul d’«avegh vǜ ’l curagg» da mètass a scriv in Nuares: int a-cul mument-là a fà na roba cumpagna, e ultratüt cun di puesii serji, ti ris-ciavi da passà par mat!

Ma se un pò di puesii di Cinq i hin cugnussǜ travèrs i discu, i lìbar e i antulugii ch’al gh’hè vignǜ fora dal 1969 in avanti, agh è forsi pü nissüna ch’agh ha ’n ment ’mè l’è ch’i hin andai i robi in principi, quand ch’agh è cumincià tüta la facenda.

Par savel i duvuma turnà indrera fin al 1960. A cul temp-là a Nuara, na volta a la smana, a gneva fora un giurnal ch’as ciamava La «Gazzetta» di Novara e che cume Vicediretur Respunsàbil agh heva un cèrtu Giulio Genocchio. Al Ginöcc però al cün­tava che lü al faseva mia dumà ’l vicediretur ma un pò tüt cul ch’a serviva, e che tanti volti agh heva ’l prublema da impienì i pàgini dal giurnal.

L’è stai cusì che na volta, al 30 da genar dal 1960, agh ha vignǜ in ment da inventà un premi leterari da puesii in dialèt. Int una ciciarada cunt i amis ad l’Academia dal Rison, fai al Centro Servizi Volontariato da Nuara al 17.04.2002, al Ginöcc an ha cüntà: «Convinto che ci fosse qualcuno che doveva aver scritto qualcosa, ho fatto il famoso concorso di poesia dialettale […]. Nel gennaio-febbraio mi sono arrivate le prime due o tre [poesie] […]. Si sono svegliati quelli che, avendo scritto in poesia in dialetto, i tegnévan tüt int al cassèt. L’era magari vint ani ch’igh avévan i puesii dent int al cassèt: cun cula scüsa-lì da püblicà un cuncurs… i hin cumincià da lì. Poi tüti quanti han cercà da fà di puesii növi e tüt…» [trascrissión parola par parola dla registrassión fai cula sera-là]. Tìtul ad l’artìcul: «Novità letteraria impressionante: un poeta dialettale novarese?»: e chinsichì cüj ch’i hin cugnüssǜ al Ginöcc e igh han in ment al so «sorriso malizioso da incallito goliardo», ’mè ch’a la ciama al Barisonzo int al so Poeti all’ombra della cupola. Antologia dialettale novarese [Novara: Interlinea, 1998, p. 105], a ga smearà da ved i öcc dal Ginöcc ch’i rìdan intant ch’a scriva na roba cumpa­gna…; pö, dopu n’intrudüssión, la puesìa «Invernu [=invèrno] al mè paes», firmà «Ginoeucc». Dopu la puesìa, al giurnalista (ch’as firma mia ma l’è semp al Ginöcc) al prova a mèt giò la so cana par vidé se ’n quaivün al buca: «ci auguriamo che l’esempio trovi seguaci; chissà non s’arrivi ad un “Premio S. Gaudenzio” per gare di poesia in dialetto novarese». Sarà stai che dabón i Nuares igh avévan tanti puesii int al cassèt ma i ja tiràvan mia fora par la pagüra da fàss pià ’n gir, sarà stai l’idea d’un Cuncurs, sarà stai la pussibi­lità da vess püblicà sül giurnal (che pö al premi l’era giamò cul-lì, cuncurs o mia cun­curs): sarà cul ch’a sarà, ma int al gir da do smani, al 13 da febrar, a rivava giamò la prima puesìa d’un àltar autur: «Mi la cambi mia”. Anca custa l’era firmà dumà cunt un suranom, «Lisandar», ma al giurnalista al dava da capì bèl ciar che dadrera al gh’era al Bermani. Che int a-cul mument-là l’era al Sciur Sìndich (e che, ultra che do volti sìndich, al sarìa pö stai anca senatur e europarlamentar…)!

Poch par volta pö a riva i àltar: la Falsuna al 28 da febrar (e as presenta sǜbit cunt «Un [=on] libretin dal [=dël] lela», la puesìa che pö agh darà ’l nom al so lìbar), al 11 da giügn al Malgasc («I [=ij] vacansi») e do smani dopu la Malilla, che alura però as firmava «Maria» (e cus-chì l’è ’n particular che gnanca al so fiö agh aveva pü ’n ment!), cun «Mudernità [=modernità]». Ma mia manumà lur: fasenda passà la «Gazzetta» a salta fora anca puesii firmà dumà cunt i inissial e che forsi as pudrìa rivà a scuprì chi l’è ch’i hin i autur (pr’esempi «E.M.» l’è da sicür la Emma Maretti ch’l’è pö denta int l’antulugìa Puesìa in famiglia dal ’74), e di nom ch’am sà che anca a Nuara i s’j’uma dismentigà. Dunca i Cinq i hin mia i ǜnich. Però i hin cüj ch’i scrìvan püssè da spèss (e i disarii anca sü ’n livèl püssè alt). Al bèl (ansi, al brüt) l’è che anca da sti puesii di Cinq gnǜ fora sü la «Gazzetta» tanti i hin mai a-stai püblicà int i lìbar, e dunca igh ho propi idea che nissün agh j’abia ’ncura in ment.

Ma turnuma a la storia di Cinq e dal parchè che anca a Nuara i ja ciamuma «da Nuara».

Da cul ch’i són a-stai bón da truvà süj giurnal da cüj ani-là, la prima volta che cüj cinch pueta ch’i sarìan pö diventà i Cinq is tròvan insèma a legg i so puesii in pǜblich la duvrìa vess al 13 da mars dal 1961. Difati al 18 da mars sü la «Gazzetta» a vegna fora: «Convegno dei nostri poeti dialettali. Una serata di fami­liare accademia in casa del notaio Vercelli». E l’artìcul al cumencia cusì: «La musa dia­lettale novarese ha avuto nobile consacrazione lunedì sera, nella bella casa del notaio avv. Francesco Vercelli. Amante studioso della cultura e dell’arte, egli ha voluto affermare il suo plauso al movimento promosso da questa “Gazzetta” per la diffusione della poesia espressa nel nostro vernacolo, con­vocando alcuni tra i più assidui ed impegnati autori delle composizioni pubblicate su questo giornale. […] Un uditorio di amici delle lettere […] ha ascoltato dalla voce degli autori alcune poesie già note, e qualche composizione inedita […]». Pö l’artìcul al fà la lista da sti pueta: ses nom, e int i ses agh è cumpres propi cüj cinch (ansi, cüj Cinq)-là…

Và ben. Ma Munsǜ Pinin Pacòt ’me l’è ch’l’era fai a gnì savé da sti pueta? L’era abunà a la «Gazzetta»?!

A Nuara tanti i pénsan ch’al sìa stai al Bermani a tegn i cuntat. E da sicür al Bermani l’era al püssè in vista e int la pusissión püssè giüsta par fàl. Ma pr’esempi anca la Malilla agh aveva da sicür un cuntat dirèt cun Pacòt. Al dutur Enrico De Angelis (al fiö dla Malilla), agh ha in archivi na lètra – che, d’acordi cun lü (e ringrassiàndal), i püblicuma chì par la prima volta – datà 8.9.63 e scrivǜ a man, duva che Pacòt agh ciama a la Malilla da mandà «una poesia per l’Almanacco»: e difati sü Ij Brandé dal ’64, a p. 42, a gnarà fora La Barabina, vüna di puesii püssè bèli dla Malilla; sémpar int l’Archivi dal dutur De Angelis agh è anca al ricurdin ch’i hin fai quand che Pacòt l’è mort: segn che la cugnussensa tra Pacòt e la Malilla l’era mia stai insì süperficiala.

Però al prublema, chì, l’è prima: l’è mia «tegn i cuntat», ma «mètass in cuntat».

E ’lura mi i credi che chì as deva tirà man n’àltar pueta impurtant, un «furèst» (par Nuara) ch’l’era stai di prim a mandagh di puesii a la «Gazzetta» e ch’l’è propi al sèst pueta present a cula serada a cà dl’avucat Vercelli: «Il prof. Oreste Gallina, un piemontese delle Langhe che risiede nella nostra provincia come Preside della Scuola Media di Arona, ha recato con la sua presenza la viva partecipazione del più qualificato cenacolo regionale, alla rivista “Ij Brandé”, diretta dal famoso Pinin Pacò[t], e che ha nello stesso Gallina uno dei più validi propulsori: egli ha letto qualche brano del suo libro “Mia tèra” […]».

Dunca a vegna propi da pensà ch’al sìa stai al prufessur Oreste Gallina a fagh savé a Pacòt che finalment anca a Nuara un quaicus as bugiva. Ansi, a smearìa anca che Gallina al sìa tignǜ i cuntat cun Nuara (e cunt i Cinq) anca un bèl pò dopu ch’agh era mort Pacòt, parchè do so puesii i gnaran fora sü la rivista Tempo Sensibile tra ’l ’72 e ’l ’73: «Mia mare» sül n. 10 (lüj dal ’72) e «Me pare» sül n. 14 (mars-april dal ’73); i puesii i hin int la rübrica Intermezzo dialettale cürà dla Falsuna.

Pacòt – e custa l’è na roba ch’l’è giamò stai scrivǜ püssè ’d na volta – al vegna aposta a Nuara a cugnuss a-sti pueta al 18 da giügn dal ’61 (un quaivün a scriva 1960, ma l’è da sicür un erur) e sǜbit dopu a ja presenta e a ja pǜblica sü Ij Brandé dal 1962 (pp. 34-43: tra na roba e l’altra, diritüra des pàgini!).

L’è lì, a pàgina 34 d’Ij Brandé dal 1962, che Pacòt al… batesa «üficialment» i «5 ëd Novara». Mersì, Munsǜ Pacòt.