Gian Antonio Bertalmia/Un tramont pien ëd seugn
Un tramont pien ëd seugn[modifiché]
Chiel a rivava tute le sèire a l’istessa ora, quand che ij làver ross e sensuaj dël tramont a stasìo travondend la rotonda pastilia dël sol. Prima ch’i lo vëddèissa i sentìa ’l rumor ëd le gròsse roe dël biròcc che, pien ëd bidon për l’archeujta dël làit, a rancava sla stërnìa fàita con ëd le pere ’d fium. Ij bidon a batìo un an contra a l’àutr arsonand parèj ëd le ciòche e riproduvend an manera stonà ij bòt ëd l’Ave Maria ch’a rivavo dal cioché dla gesiëtta dla borgà. Peui a-j comparìa chiel, ël marghé, drit sël biròcc ch’a cissava ’l caval batend-lo sla schin-a con le longhe brile ’d coram.
Con lë sfond ëd col tramont ëd feu a l’era pròpi tant bel. Con ël bust patanù e bronzà, am soridìa con un soris bianch coma la fiòca ’n mes ai longh cavèj nèir ch’a jë svolatavo sla facia.
Antlora am piasìa dì ch’i l’avìa disdeut agn, combin ch’i l’avèissa pen-a compine dissèt, ma as capiss, a cola età lì i l’oma maitass ëd chërse. I vivìa ’nt na borgà, ma i frequentava ’l Liceo Clàssich ant la sità, përchè mè pare a vorìa ch’i vnèissa maestra e tute le sèire i chitava ’d fé ij travaj dë scòla për core a vëdde ’l marghé. I j’era an-namorà da perde la testa. Chiel, tute le sèire, a fërmava ’l biròcc, a dëscariava ’n bidon veuid e a cariava ’l bidon pien ëd làit che mè pare a-j fasìa trové dnans a la pòrta dla cassin-a. Peui a montava sël carton e am salutava brajand-me: «Ciao Ratin, it dvente tuti ij di pì bela!».
Peui a-j dasìa na bòta con le brile sla schin-a dël caval e a partìa vers n’àutra cassin-a. Mi i lo beicava slontanesse tirand un sospir, sercand ëd mantnì pì ampess possìbil ël soris con ël qual i l’avìa salutalo. Soris che pian pian as dëstissava con ij lusor ëd col tramont, lassand ël pòst a l’ambrun ëd la delusion e dl’afann.
I pensava ’n continuassion a chiel. Im ciamava vàire agn a podèissa avèj, fòrse vintequatr o fòrse vintesinch, e im ciamava se na fija giovo coma mi a podèissa arciamé soa atension. Però am disìa ch’i j’era pròpi bela e sossì a alimentava mie speranse, ma am ciamava ’dcò Ratin e sossì am fasìa sente pijà ’n gir. I j’era atirà da chiel, l’istess coma na farfala a l’é atirà da na fior. Soa presensa a m’anvërtojava coma la lus afoà ’d coj tramont ross coma ’l sangh. I riessìa nen a capì còs ch’a fussa col desideri, mës-cià a la paura, ch’am fasìa ’mpressé ij bati dël cheur, cola anchietëssa mës-cià a la tëmma ch’am possava a seurte tute le sèire për arvëdd-lo. I l’avrìa vorsù pròpi tant confideme con quaidun, ma con ij mè am mancava ’l coragi e, comsëssìa, i j’era sicura ch’a l’avrìo nen capime e con mie compagne dë scòla i l’avìa paura ch’am rijèisso d’apress quand ch’i l’avrìa dije che ’l fieul ch’am piasìa tant a fasìa ’l marghé. Im sentìa pròpi tant sola e tant dëscontenta.
Ëdcò cola sèira ’l marghé, apress d’avèj dëscarià e carià ij bidon dël làit, a l’era sautà sël biròcc. A l’avìa pijà le brile ’n man ma, prima ’d fé parte ’l caval con na patela sla schin-a, a l’avìa beicame, peui a l’avìa slongà na man e a l’avìa dime: «Alé Ratin. Sauta su ch’it pòrto a fé ’n gir».
I beicava cola man sporzùa vers mi con la boca spalancà e le gambe ch’am tërmolavo. I pensava ’d nen avèj capì. Fòrse i l’avìa mach sentù lòn ch’i vorìa sentime dì da tant temp. Pura col brass a l’era lì, sporzù vers mi. La paura am tenìa ’nciovà sla pòrta dla cassin-a, canceland la fòrsa d’atrassion che cola man sporzùa a esercitava. Ma quand che ’l marghé a l’avìa arpetù l’invit i l’avìa fàit ëd corsa coj pòchi pass ch’am separavo da chiel e i j’era sautà sël carton. I j’era setame sla banca ch’am dividìa dai bidon antramentre che chiel, aussand la vos për cissé ’l caval e foëttand-lo con le brile sla schin-a, a ancaminava ’l biròcc. Mia cassin-a a l’era l’ùltima dla borgà, dòp la stra as përdìa ’n mes a la campagna. Pòch lontan da ca mia ’l marghé a l’avìa fërmà ’l biròcc ant una arbrera, a l’avìa gropà le brile a la sponda dël carton e a l’era vnù a setesse dacant a mi. Për la prima vòlta i podìa beichelo da davzin. A l’era pròpi tant bel. A l’avìa ’n soris ch’a smijava invade ’l cel e ij sò euj a j’ero trasparent coma l’eva dla biarlëtta ch’a corìa lì da fianch. Peui chiel a l’era avsinasse a mi. I sentìa sò respir ch’a spussava legerment ëd tabach. Peui a l’avìa ambrassame e mi i l’avìa dit gnente ma i j’era dventà dura coma na stanga dël biròcc, i l’avìa ij brass pendojon e j’euj sarà. Peui a l’avìa dame ’n basin sij làver e mia testa a l’avìa comensà a giré. I la sentìa veuida, im ciamava ’ndova a fussa finì mè servel. Ma quand ch’a l’avìa butame na man sota la vesta i j’era sautà su, istess coma se a l’avèissa mordume ’n galavron, i j’era sautà giù dal biròcc e i j’era butame a core vers ca.
I j’era arfugiame ’n mia stansiëtta e i j’era campame an sël let piorand. I j’era nen calà manch për la sin-a. Pì tard mia mare a l’era vnume a trové sagrinà e a l’avìa portame ’n brodin ëd vërdure bujìe ch’a savìa ’d rosmarin. E i j’era nen surtìa da mia stansiëtta gnanca l’indoman e ’l di dòp ancora. Mia mare am fasìa mila domande, ma mi i-j rispondìa nen përchè i l’avìa manch ëd rispòste për le domande ch’im fasìa da sola. Al ters di ’d solitudin e dë mnestre ’d vërdura al rosmarin, mia mare a l’era intrà ’nt la stansia compagnà dal médich ëd famija. Ël vej dotor, ch’a l’avìa vëddume vnì al mond, a l’avìa visitame ’n manera scrupolosa e meticolosa. Peui a l’avìa cujù tuti ij sò fer, a l’avìa posaje ’nt la valisëtta e, sensa dime gnente, a l’era surtì. Fòra dla stansia a-i era mia mare ch’a spetava e mi i l’avìa sentù ’l dotor ch’a-j disìa: «Mia cara Catlinin» ël dotor a-j dasìa dël ti a tuta mia famija, nen mach, ma i penso che adritura a-j dèissa dël ti a tuta la borgà, «toa fija a l’ha ’l mal pì terìbil ma ’dcò ’l pì bel dël mond. Toa fija a l’ha ciapà ’l mal d’amor, a l’é an-namorà». Cola sèira, quand ch’a l’avìa portame la mnestra al rosmarin, mi i l’avìa lesù ’nt j’euj ’d mia mare la domanda: «Chi a l’é?».
Ma mi i l’avìa nen risponduje. Mi i l’avìa n’angarboj ëd pensé ch’a m’ampinìa ’l servel, a më smijava ’d vive ’nt na nìvola nèira coma cole ch’a-i son prima d’un temporal. Përchè i sentìa cola veuja dë sfërgnolé, cola veuja ’d seurte da mè còrp ëd masnà coma un passaròt ch’a veul seurte dal ni? Përchè për trové l’amor i dovìa perde mia purëssa ’n mes al dolor e al sangh ëd la prima vòlta? Coste a j’ero le domande ch’im fasìa e ch’a ’mpinìo mè cit servel ëd masnà. Ma peui i pensava al marghé, i lo vëddìa con ël bust patanù, i vëddìa coj euj trasparent e col soris ëd gagno tròp chërsù e im disìa ch’a l’era con chiel ch’i vorìa fé l’amor, a l’era con chiel ch’i vorìa vnì fomna. E parèj i l’avìa pijà na decision. I sarìa montà sël biròcc e l’avrìa lassà che ’l marghé a ’arpijèissa l’ambrass d’andova i l’avìa ’nterompulo. I l’avìa butame ’l cotin e la camisin-a pì bej ch’i l’avìa e, sota a n’uciada curiosa ’d mia mare, i j’era surtìa a speté ’l marghé.
Le spetàcol dël tramont a l’era talment bel ch’am tocava ’l cheur. Ël sol a sghijava adasiòt daré dël Monvis piturand ël cel d’un giàun color ëd l’òr e dij limon madur, sfumà con ël color dij portugaj për finì drinta a ’n ross color dël sangh, mnassà dal viòla dl’ambrunì. A vëdde cola taulòssa maravijosa doe lerme a j’ero surtime da j’euj. Ma fòrse a j’ero surtime përchè ’n ponta dla stra, antramentre, a l’era comparìe ’l biròcc dël marghé. La figura dël marghé, drit sël carton, as dëstacava grandiosa ’n col tramont anciarmant, compagnà dal son dij bidon ch’a batìo un contra l’àutr. Për mi a l’era nen ël marghé col ch’a më vnisìa ’nvers, a l’era l’amor, a l’era la rispòsta ai mè pensé, a l’era la farfala e mi la fior, a l’era cola còsa ch’a l’avrìa cambiame la vita.
Ma quand che a l’era fërmasse dnans a la pòrta dla cassin-a i son antajamne, con sgoment, che ’l marghé a l’era n’àutr. Cost-sì a l’era n’òm madur ch’a l’avìa salutame con un segn ëd la testa. Antramentre ch’a dëscariava e a cariava ij bidon dël làit i j’era avsiname a chiel e i l’avìa ciamaje: «Ch’a më scusa, ma l’àutr marghé, col giovo ch’a passava sempre, a-i é pì nen?». «Ah, ti it veuj dì Tòni. Nò, Tòni a travaja pì nen con noi, a l’é dovù torné a sò pais, an Vénet, përchè soa fomna a l’é vnùa malavia».
I l’avrìa vorsù calé con ël sol e sparì daré dël Monvis an col tramont pien parèj d’armonìa. Ma ’l di dòp a la primalba i l’avrìa pì nen vorsù arnasse.