Gian Antonio Bertalmia/La prima neuit ëd nosse
La prima neuit ëd nosse[modifiché]
Quand che don Beppe, dòp d’avèj bërbotà ’n pàira ’d minute ’n latin, a l’avìa dit: «iv diciar òmo e fomna» l’òrgo dla gesia a l’era s-ciopà a soné tut d’un colp e Matrin a l’era sbaruvasse e a l’avìa piantà ’n sàut. Peui, chiel e Ginòta, a j’ero surtì antramentre che l’òrgo a piantava ’n rabel ëd la malora. Fòra la pìassa a l’era tuta pien-a ’d gent. Gasprin, ël fotògrafo, a l’avìa piassà ’l cavalèt con la màchina ’nsima e a l’avìa faje fërmé dnans a la pòrta. Peui a l’avìa campasse ’n suvaman nèir an testa, a l’avìa brajà «prònti» e a l’avìa mandà na losnà ch’a l’avìa sbalucaje tuti e doi. A l’era ’ndaje sinch minute bele për ës-ciairè torna coma prima. Comsëssìa a j’ero anandiasse vers ca an mes a la gent ch’a jë s-ciopatava le man e a-j fasìa festa. Le fomne – ma pì che àutr le fije da marié – a ’mbrassavo Ginòta e a la basavo. Ij mas-cc, nopà, a pijavo a manà sle spale Matrin. Ëd le manà ch’a lo dëstravo fin-a da tèra. Quaidun, gelos ch’a l’avìa marià Ginòta, un pòch për rije e ’n pòch për dabon, a l’avìa fin-a faje mal. As sà già che ’nt le companìe a-i é sempre col pì bastard che j’àutri. Le tàule për ël disné ’d nòsse a l’avìo prontaje sota al penàcol ëd l’uva merican-a. Ant l’èira, da la part dël poss, a-i ero quatr o sinch trepé con ëd le ramin-e ch’a bujìo e dle pèile ch’a friciolavo. Mare granda a dirigìa tut: «Bassa ’n pò ’l feu sota a cola pèila ch’a rasata tròp, butje ’n tòch ëd bòsch sota a cola ramin-a ch’a ven-a a beuje». A brajava con le manie dël faudal artrossà. Ij can a bàulavo, ij cit a corìo ’n mes a la gent e minca tant as cucavo në sgiaflon an sël cupiss.
A sinch ore dël dòp-disné, antramentre che j’òmo a ’ndasìo anans a canté e a bèive, le fomne a pariavo già torna le tàule për fé marenda sinòira e finì j’arvansoj. Ginòta a l’era cambiasse e, contut che le fomne ’d ca a vorèisso nen, a dasìa na man a dëspronté e a parié.
Peui, pòch për vòlta, adasiòt, la festa a l’era smorsasse. Quaidun, cioch coma na vaca, a bërbotava ch’a vorìa ’ncora nen andé a ca e soa fomna a lo rabastava via antramentre ch’a-j disìa: «Fate nen sempre conòsse da tuti». N’àutr a durmìa già, crociolà sla cadrega con la testa pogià sij brass e ij brass pogià sla tàula. Al fond ëd la tàula a-i na j’era dontré ch’a dëscutìo da pì ’d mes ora. A l’era coma sente ’n dëscors tra ciòrgn, a disìo tuti le stesse còse, ma as capìo pì nen. Mare granda a bërbotava: «Bruti cioch ëd la malora, da sì a ’n pòch i pijo na ramassa e ’v ramasso tuti fòra ’nt la stra». Antramentre la lun-a pien-a a l’era fasse vëdde ’nsima al cioché dla paròchia. Le bòje mëssonere a comensavo a viravolté për l’èira. Minca tant na ratavolòira a vnisìa a beiché lon ch’a-j capitava. A Matrin e a Ginòta a sarìa piasuje tant andesse a cogé. Alora la mare ’d Matrin, coma as costuma da nòstre part, a l’avìa compagnaje su për le scale, ant la stansia da let. A l’era intrà për prima, a l’avìa sulià na piega – ch’a-i era nen - da sël cussin, a l’avìa posà ’l lum an sël burò e, surtend, a l’avìa dije: «Bon-a neuit, e i m’arcomand, fé ij brav». Matrin a l’avìa sentù ch’a l’era ’ngossà.
Matrin a l’era ’ndàit ant ël canton andoa ch’a-i era ’n trepé ’d fer batù con un bassin e na carafa pien-a d’eva. Peui a l’era dësvestisse pì lest che ’n pressa e a l’era sùbit campasse sota a le coèrte. A-j piasìa nen tant fesse vëdde da Ginòta ’n mudande e ’n flanela.
Ginòta, nopà, a l’era ’ndàita ’nt ël canton dël burò a l’avìa dëstissà ’l lum e a l’avìa comensà a dëspojesse. Adess la lus ëd la lun-a pien-a a intrava da la fnestra e a ’mpinìa tuta la stansia d’un color bianch ëspali, squasi trasparent. Matrin a ghiciava, sensa fess-ne ancòrze, da la part ëd Ginòta. Chila as dësvestìa pian, sensa pressa e sò còrp a vnisìa fòra, lociand, da le veste, bianch, pien ëd curve. A smijava la fiama ’d na candèila bogià da ’n fià ’d vent. A l’era gavasse, una dòp l’àutra, le pëssie d’ant ij cavèj e, quand che ’l pocio a l’era stàit dësblà, na cascà ëd cavèj a l’era robataje giù sla schin-a bianca ’d lun-a. Peui a l’avìa butasse na camisa da neuit, longa fin-a ai pé e ’ncolà fin-a sota al manton e a l’era cogiasse, sensa tochelo, ëd fianch a Matrin.
E adess a j’ero cogià un ëd fianch a l’àutr, sensa parlé, ch’a beicavo cola lun-a pien-a ch’a ’mpinìa tuta la stansia ’d lus bianca. La lun-a, su ’nt ël cel, a smijava ’l còl ëd na grossa bota ch’a vërsèissa ’d vin bianch e lor a l’avrìo vorsù bèive cola lus, a l’avrìo vorsù ’nciochesse ’d lus. Ma, nopà, a l’avìo tuti doi ’l servel ambërbojà ’nt un pautass ëd pensé.
Certament, dòp tut lòn che soa mare a l’avìa dije, dòp tut lòn ch’a l’avìa spiegaje, Ginòta as la ’nmaginava diferenta la prima neuit ëd nòsse. «Peul esse che sia mi ch’i-j piasa nen» a pensava, «pura i l’heu vëdulo con la coa dl’euj, antramentre che im dësvestìa, coma che am mangiava con j’euj. Peui i son butame a còl ës camison-sì e a l’é stàit fàit. A l’ha pì nen vardame. Fòrse i son tròp vestìa, ma a l’é mia mare ch’a l’ha dime ’d fé parèj. Chila a dis che ’l vëdde nen vëdde a tira ’d pì che ’l patanù. Certo che mi ’d patanù i l’heu pròpi pòch! Comsëssìa mi i pretendìa nen ij sàut mortaj, ma almen na parolin-a dossa, un basin, dal pòch al pro! Certo che se, coma ch’as dis, la bon-a giornà as ved da la matin, noi i comensoma pròpi bin!».
D’àutra part ëdcò Matrin a gabolava. As sentìa la testa gròssa e pesanta coma n’anguria. Chiel a l’era mai stàit con na fomna e adess a l’avìa por che chila as na ’ntajèissa. «Le fomne a-j capisso se còse lì» a pensava, «maledeta timidëssa, a l’ha pròpi ruviname l’esistensa. Përchè le mare a le fije a jë spiego tut e a noi mas-cc gnun an dis gnente? Përchè a toca sempre ch’is rangio daspërnoi?». A l’avìa pro sërcà ’d fesse spieghé cheicòs da don Beppe durant la confession, ma chiel a l’avìa dije: «Beati ij pòvri dë spìrit përchè ’l regn dij cej a sarà sò!». Peui a l’avìa daje l’assolussion e a l’era scapà pì lest che ’n pressa ’n sacrëstìa. Chiel a l’avìa nen capì chi ch’a fusso ij pòvri dë spìrit, ma a l’avìa capì che col ch’a tribulava adess a l’era chiel. A lo savìa ch’a-j tocava a chiel pijé l’inissiativa, ma a savìa nen nì coma fé nì da che part comensé. A sudava frèid e a savìa pì nen a che sant arcomandesse. E parèj a stasìo a pansa ’n su, un ëd fianch a l’àutr, a beiché la lun-a. A smijavo doe gosse ’d rosà ’nsima al lavèr ëd na reusa ch’a speto che ’n fià ’d vent a fassa bogé la reusa për fondse un-a con l’àutra ’nt un fil d’eva e peui sghijé giù ’nt ël cheur dël boton për respiré col përfum, për vive ’d col përfum, për perdse ’n col përfum.
Ma col fià a rivava nen.
Pròpi ’n col moment lì, coma se ’l cel a l’avèissa lesuje ’nt ij pensé, un sofi d’aria a l’avìa fàit tërmolé la tenda. Matrin a l’avìa slongà na man e a l’avìa strenzù cola ’d Ginòta. Ginòta a l’avìa piantà ’n cit arsàut e a l’avìa sentù quaicòs ch’a l’avìa mai sentù prima. A l’era coma se mila gucin as piantèisso ’nt la man, ant ël brass, an tut ël còrp. Ma a-j fasìo nen mal, tut àutr, a la ’mpinìo ’d gòj, a la ’nciarmavo e a-j fasìo bate ’l cheur. Peui Matrin a l’avìa ambrassala e a chila, antramentre che as sentìa ’mbibì da l’amor ëd sò òm, a j’ero calaje doe lerme sle ciafërle. A j’ero lerme ’d gòj e ’d dolor përchè, an col moment lì, da fija a dventava fomna. Ëdcò Matrin a l’avìa sentù në s-ciòp ant ël cheur e, adess, a provava l’anciarm ëd sente che chiel e Ginòta a j’ero na còsa sola.
Ël gal a l’avìa già salutà l’alba. Un ragg ëd lus a l’era intrà timid da la fnestra e a l’era posasse, curios, sël let.
Sens’àutr a l’era vnù a vëdde se a l’avìo fàit le còse dabin.
Prim premi al Concors «Renato Canini» ëd Coni - 2011