Franco Antonel/La stòria 'd Cyran ëd Bergerac
La stòria 'd Cyran ëd Bergerac[modifiché]
Costa a l’é la stòria ’d n’amor përfond, ma contrastà, tra Cyran e Rossan-a pijà da la Comedia ’d Rostand Ël racont a l’é ’n compendi fedel ëd la stòria completa. Ij nòm dij pro- tagonista ch’a son arportà, a son pa coj orìginaj ëd la Comedia, ma a son adatà an piemontèis. La vicenda a finiss an manera tràgica coma tute le stòrie d’amor ëd coj temp. Cyran De Bergerac a l’é në spadassin pitòst tìmid con na canapia sproposità, scritor e poeta, sempe sensa sòld, ma con na vitalità iresistìbila. Soa vajantisa con la spa a l’é legendaria, quasi coma soa passion për la poesìa e për ij gieugh ëd paròle, ch’a deuvra an continuassion për buté an ridìcol ij sò nemis. Costi-sì a son sempe ’d pì për ël motiv ch’a l’ha ’n caràter pòch favorèivol a j’acomodament e a sò dëspresi vers ij potent e ij prepotent. Spaventos e inarestàbil con na spa ’n man chiel, tutun, a guerna da stërmà n’amor tant sincer quant impossìbil për Rossan-a, soa cusin-a. Contut ël destin a-j arserva quàich sorprèisa bin amèra. An efet, na sèira, a teatro, dòp avèj-je sbassà la crësta a n’ator ch’a l’era përmëttusse d’alvé ij sò euj ansima a Rossan-a e d’avèj batù an duel un gentilòm ch’a l’avìa avù ’l coragi ëd deje contra, a ’rsèiv n’anvit për rëscontresse an segret pròpi con chila. Cyran a va speransos a l’apontament, convint che sò seugn d’a- mor a sia lì për realisesse, ma Rossan-a a l’ha bin d’àutre còse për la ment.
Fasend afidament an sl’amicissia e a l’afet ch’a l’han un për l’àutra, a-j confida sò amor për n’àutr òmo. As trata ’d Cristian de Neuvillette, un cadèt giovo, bel, dont a l’é an-namorasse la prima vòlta ch’a l’ha vëddulo, a la finitiva pròpi ’n colp ëd lòsna, e combin ch’a l’abia mai scambià na paròla ’nsema a chiel, a l’é franch convinta ch’a sia dotà ëd tuti ij talent ëd cost mond. Cyran a deuv promëttje, fin-a basandse ij dij ancrosià dle man, ch’a protegerà e a guiderà cost giovo për nen fela seufre e ’dcò për nen fela sté con l’afann ëd savèjlo dësprovist e nen bon a difendse ’nt un ambient libertin e ’n pòch montà coma col dij cadèt, ch’a son sempe pront a dësfodré la spa për qualsëssìa citëssa.
A Cyran a-j resta gnente d’àutr da fé che aceté costa incombensa e soagné cost babacio, a l’inissi mach për manten-e la paròla dàita a Rossan-a, a la qual chiel a-j veul na bin ëd l’ànima, peui për na sincera e përfonda amicissia ch’a nass tra lor doi. Cristian a l’é bel, onest, coragios e leal, ma a l’ha gnun-e ’d cole capacità bon-e a stimolé col amor fàit ëdcò d’inteligensa e ’d poesìa che Rossan-a a-i ten an manera particolar. Cyran a fà lòn ch’a peul për mostreje a sò amis le prime nossion ëd coj doss gieughèt verbaj ch’a sarìo agradì con piasì da soa bela cusin-a, ma col badòla a l’é pròpi nen bon e a-j capiss nen. Përsòn, pì che na vòlta sota sò pogieul, giutà da la scurità dla sèira, Cyran a s’amprovisa coma sugeridor, ma peui a parla chiel midem, fasendse passé për sò amis, e la passion ch’a l’ha cissà a farà bon pro për Cristian che parèj a riess a conquisté ’l cheur ëd Rossan-a. Contut l’amor tra ij doi giovo a l’é contrastà da në Sgnor bin potent ëd l’istess pais, ch’a l’é ancaprissiasse ’dcò chiel ëd cola bela fija. Chiel-sì as profita dla guèra ch’a l’é pen-a dëscadnasse për slontané l’un da l’àutra ij doi an-namorà, mandand tuta la guarnigion dij Cadèt ëd Guascogna al front. Parèj Cristian e Cyran a finisso ansema a combate ’n guèra con soa companìa ’d cadèt. Ambelessì Cyran a séguita con soe assion, a sà che l’ùnica manera për podèj continué a mostré an tuta soa grandiosità l’amor ch’a sent për Rossan-a, a l’é cola ’d continué a manifestejlo coma se a fussa col ëd Cristian. A la finitiva ij doi cambrada as completo un con l’àutr, un a l’é bel ma a l’ha gnun talent, l’àutr a l’ha ’n talent motobin grand ma, con soa canapia longa e con la ponta a prussòt, a l’é brut coma la neuit. Cyran tuti ij di a scriv na litra d’amor, firmà con ël nòm ëd sò amis, e tute le neuit a traversa ij teritòri ocupà dai nemis për fé an manera ’d fejla avèj a chila. Tut sòn Cristian a lo sà nen ma, un bel di, ëdcò se l’acampament dij cadèt a l’era circondà dai soldà nemis, a-i riva na caròssa carià ’d munission da boca, ch’a sarìo peui ’d ròbe da mangé, con na dama dzora ch’a compagnava ’l viturin. A l’é pròpi chila, Rossan-a, che, emossionà për la passion ch’as manifestava ’n tute cole litre ch’a l’avìa ’rseivù, a l’ha dësfidà minca sòrt ëd perìcoj mach për podèj arvëdde sò bin. A l’ha falo ’dcò për confërmeje che tut col amor, che an manera tant maravijosa a l’ha manifestaje an cole litre, a l’ha conquistaje ’l cheur, tant che a l’é rendusse cont ch’a l’é la fòrsa ’d cola poesìa che dzortut a l’anciarma e che për sòn a l’ha capì che chila a l’avrìa vorsuje bin an minca cas, fin-a se chiel a fussa stàit motobin pì brut.
Cristian, che cole litre a l’ha nen ëscrivuje e a na sà pròpi gnente, a capiss tut. Chiel a l’ha mai avù gnun talent poétich, ma a l’é nen fòl, për sòn a veul parlé con sò amis për buté an ciàir, na vòlta për tute, ch’a l’ha capì sò sentiment përfond e a-j ciama ’d dije tuta la vrità a Rossan-a përchè chila a peussa capì, da part soa, a chi ch’a-j veul bin vreman tra lor doi. Ëdcò Cristian a l’é pront a sacrifichesse, sia për la felicità ’d Ros-san-a, sia për cola ’d sò amison, tant da proponse coma volontari për na mission arzigosa d’esplorassion ant ël teritòri nemis. La mission a ven compìa con coragi e a riess bin, ma chiel a ven ferì an manera greva. Cyran a sërca ’d deje na man për curelo e a la domanda che sò amis a-j fà, giumai an pont ëd mòrt, se Rossan-a a l’ha fàit soa sernìa, chiel con un gest tut ëd bon cheur, a-j rëspond che sì, Rossan-a a l’ha savù la vrità e a l’ha sernù chiel, Cristian, coma compagn ëd soa vita. Cristian a meuir an pas. Nopà Cyran a l’ha dije gnente a Rossan-a e a-j dirà mai gnente, parèj chila a decid d’artiresse ant un monasté ’d monie.
Giumai a son passà vaire ani da cola vòlta, ma Cyran a l’ha mai dësmentiala e a-j veul ancora ’n frach ëd bin, për sòn tute le sman-e a va a trovela, ma sensa avèj mai ’l coragi ’d dije tuta la vrità. Destin a veul che na vòlta, mentre ch’a traversa la foresta, a sia pijà a tradiment ant n’amboscà e a ven.a ferì an manera greva, comsëssìa, con në sfòrs ëd volontà, a riess coma sempe a nen manché a col ch’a l’é dventà ’l but ëd soa vita, ël rescontr setimanal con la përson-a che chiel a-j veul un mar ëd bin. Curà a la bele mej, për la prima vòlta cola sèira a riva ’n ritard e, forse për col motiv, as tradiss. Invità da chila a lese l’ùltima litra scrita coma se a fussa Cristian, stravirà coma ch’a l’é, a la récita a memòria e Rossan-a as n’antaja. Adess ëdcò chila a ’ncamin-a a capì; a son tròpe le coincidense ch’a l’avìa mai pijàit an considerassion e che ora as mostro coma ’d fàit bin ciàir. A l’é chiel, Cyran, ch’a l’é stàit ël but dij sò sentiment, a l’é chiel ël protagonista ’d tuti ij sò seugn, ma giumai a l’é tròp tard. Cyran a meuir.
Libera antërpretassion ëd Franco Antonel da l’UNI3 ’d Rìvole