Fabrizio Pignatelli/Primavera, temp da viramulin

Artorn a la Tàula

---

Primavera, temp da viramulin

An primavera, la fòrsa dël temp - ch’a l’é peui un temp ësfaragion e gropà a na veuja spassionà ‘d blaghé an manera splendrienta, con tuti ij color e tute le noanse dla natura - a ciapa un ghëddo gasà e pien ëd gioventura prataiòla. Ma viaman ch’a ven sostnù, la tròpa frissanta gioventù a lo arpòrta ‘dcò an chèiche ventura nen pròpi bela, fin-a a scariolé giù për dij ravin.

Primavera, temp da masnà... a disìo le gent ansian-e (chèiche d’un-a a lo arcòrda 'ncora ancheuj) ‘nt la mìa Val Noss. La natura an cost temp-si as artreuva ‘l sol càud e la pieuva a portà ’d man. Gigin-gigèt, sti doi birba as dësmòro a ancontresse e scontresse, virojand ësle viture dij tron e dij sludiass, su j’aquilon dël vent e sle nivle bianche ‘d bambasin-a. Peui, dle vòte, quand ch’a veulo fé ij mat an sël serio a angàgio na tombarlà ‘d patërlass ëd fiòca, che giomaj stantì e botëffi , për avej travajà tut l’invern a fan mach pì un grand ëspatuss e pen-a che ‘l sol a riva a van a ‘ncasesse ‘nt le bialere dij prajòt.

Primavera, temp da viramulin... varda-lì! N’àutra manera ruspanta d’arcordé cost arcansel d’un temp primaveril. Dle vòte un pòch gramacion, ma con le prime pratarìe an fior ch’a dëscheurvo le soe blësse sparfumà e ‘nt l’istess moment amis ëd le tante vite ch’a torno a arvive sël leugh ëd le taragne campagnin-e. Un neuv temp con l’argent-viv a còl, con la veuja ‘d subiolé al mond ij sò rabej, content për le giornà bele e jë sbricc ëd le róndole lassù an cel. A torno a ranassié ‘nt ij giardin le care avije, ij primi vòj dij moschin vilan a fan ij sò andagn ësle schin-e dle vache, le prime farfalin-e sfaragià a scorasso sle fior pì colorà; le frèide galaverne a son mach pì un vej arcòrd.

An mentre che arvivo ste dosse considerassion e ste frivolësse stagionaj da matòta an-namorà; am torna ancreus an ment, na stòria che ‘nt le vijà d’antan i sentìa arconté. La moral ëd costa legenda stagionà a arcomanda ëd nen fidesse ‘d costi mèis e men che meno 'd nen pijé ‘d decision a la lesta o blaghé për ël bel temp. Ij mèis ëd mars e avril a son mensionà come ij pì dësbela e coj pì portà a fé dle marminele an tuti ij sens. E tuti coj vivent ch’a s’antraverso 'nt ij sò foaté sbarassin a troveran longh, oltre tut a son doi mèis ch’as giuto l’un-e-l’àutr, con na veuja ‘d divertisse un mond.

A-i era na vòta, un montagnin ch'a së s-ciamava Clementin, con un bel ëstrop ëd babèro e moton, butà lassù sla cresta d'un paisòt ancastonà tra 'l verd ëd le sapinere e 'l gris ëd le ciaplere. Na bela matin, andësviand-se da la bërlècia dlë stabi, Clementin a l'ha artrovà na giornà vreman splendrienta, con un cel bleussiel, dle montagne bin pënnà e n'orisont ambalsamà da la blëssa dle sapinere. Tut content a l'ha fàit lest na colassion, ciapà an man 'l sò baston da travaj e peui sùbit fòra da lë stabi a visioné col paradis. E si, a l'era pròpi na bela giornà, con l'ària tëbbia e un sol càud ch'at brusava la mùtria.

Mars a l'era rivà a la fin dla conta, con pì gnun-e giornà da smanassié e l'órdin ëd deje strà al mèis d'avril. Ël montagnin gasà da col bel temp a l'ha tacà a bustiché-lo, disand-je che l'invern a l'era finì e che le bes-cie dlë stabi a l'avìo pa-pì da sagrinesse dël freid: Mars, marsèt, marson! Mi i l'hai invernà i mè moton! a cantava sbërfiand-lo. Mars, che un pòch ësmorfiosèt a vorìa nen passé për un molaciù a l'ha dit sot-vos: Montagnin ëd la malora, it rangio mi sta bela ora! E parèj, con un braj a l'ha ciamà l'amis avril ch'a l'era già sl'orisont, disand-je 'd regale-je trè dle soe giornà che peui a l'avrìa ricambia-lo n'àutra vòta. Avril a l'ha sùbit dit che 'd si. Anlora, mars a l'è butasse a campé giù për trè di e trè neuit ëd le burasche e dle tormente, fin-a che l'ùltim babèro è l'ùltim moton dël montagnin a fèissa pa mòrt ëd frèit sle prairìe giassà: Trè giornà mi i l'hai trovà! E ij tò moton son tuit chërpà! a rëspondìa fòrt, col birichin ëd mars anvers a cola fàcia desolà dël montagnin Clementin.

Mai fidesse dë sto temp e come ch'a dis un sagg provèrbi: Quand che mars a fa l'avril, legeriste nen d'un fil. - Se l'avril a fa 'l marson, ciape strèite e mutandon!

Alegher!

Glossari

• andagn = percorsi
• andësviand-se = svegliandosi
• botëffi = grassoni
• ëstrop = gregge
• gramacion = cattivo
• matòta = bambina
• mùtria = faccia
• patërlass = fiocchi
• rabej = baccani
• ravin = luoghi irti
• sludiass = lampi

(tratto da: Il Piccolo, mensile del pinerolese, 2001)