Fabrizio Pignatelli/Na vijà da mèis dë Dzèmber
Na vijà da mèis dë Dzèmber[modifiché]
Sèire tra faje e mascheugn, rùmie pasiante dij beu e crinèt dispetos. Le vijà d’antan as fasìo parèj
Ant le frèide giornà dë dzèmber, sìa ‘l cel bleussiel che le ancreuse giolà ‘d sol a l’han nen la fòrsa dë scaudete giù fin-a ‘n sij gargoj spërfond dël cheur. E për-parèj, la galaverna as fà sempre pì spëssa e ij color ëd l’invern a son sempre pì s-ciassà dal siflé gorègn dël vent.
Gnanca ij travaj ëd le campagne an costi temp a son da marcaleon!. Anlora at resta pì temp për anvërtoje-te d’antorn ai pensé, a j’arson lontan, a le giòje splendriente ch’a virojo an noi su dle carzà lontan-e. Come la roa ‘d bòsch d’un vej mulin a eva, che angorgojand e mitonand a vira portand-te davzin, minca vira, dle stòrie dël temp passà anrabastà dal beivor dla vita ch’a scor. A son còse carià ‘d bon - me na fëtta ‘d pan frèsch, përfumà ‘d cheujta e ambërlifà ‘d marmlada -. A son còse carià ‘d san. Cheicòsa ch’a të scancela la frèida bisa dl’ànima e at fà droché s’na pcita brasera, lì setà sla sislonga. Na manera për ëscapé almeno na vòta da cola scàtola spërversa ch’a së s-ciama television!
E parèj, a-i calo da le galarìe sgardamlà dal temp, le vijà ëd famija come cole dël mèis dë dzèmber, ch’a mërcandavo ai prim ëschërboj dle neuit nuitere ant jë stabion dle bes-ce. La boca a l’era ancora caramlà dal capiler ëd marlipò che mama a fasìa sempre apress ëd sin-a, ma noi giovo già sla sgambitavo a fé j’ùltime scoribande tra pantalere e trabiaj dl’èira, che anluminà dal ciàir ëd lun-a, a smijavo mascheugn drissà-sù al cel.
Ij Grand a j’ero ij prim a rivé ant jë stabi; as butavo davzin, davzin, come për scaudesse da le bise dla neuit. Peui a fasìo gragné ij gnèro antrames ëd le sòche e sensa dì gnente a vardavo antravèrs dij ridò, anluridì dal mosche, ch’a-i rivèissa Barba Giaco. Chiel, minca sèira a l’avìa na stòria neuva da arconté a j’orije dël borgh, chèiche faribola për regalé un soris. Stòrie dròle che ij marajòt pì cit, angragnà lì për tèra, a vivìo sempre con la tëmma dla pì gròssa. Ant ël bon ëd la conta a scapavo tuti anfoà da la pao antrames dij cotin pì càud e molzin ëd mama.
Quand che ij temp a j’ero subrasëtta al Natal, le conte as fasìo meno anviperìe e con ij candor ariond ëd Gesù Bambin. Ij gnèro as sentìo nen la pao a tracòla e curios ‘me le galin-e sle moren-e dl’aliam, a scotavo fiss e ciuto coj arcont. Apress ëd le conte, Barba Giaco a-j ciamava tuti davzin a chiel e peui a tacava con le andvinaje. Na pastilia d’argalissia capel-da-prèivi a l’era l’arcompensa për ël prim ch’a respondìa!
Arcordom-ne chèiche d’un-a ‘d coste andvinaje:
- A galòpa ‘nt la prairìa - fa le corse ‘d loterìa - a susniss da prepotent - sopatand la còma al vent! (‘l caval)
- Sota ij sò doi cornòt – un muso, un barbaròt – quat piòte, un bel pansin – e làit për fé ij tomin! (la crava)
- Va daré dij bastiment – con la crica ‘d sòj parent – l’ha ‘n museto fusolà – ven fòr dl’eva a tiré ‘l fià! (‘l delfin)
- Fussa nen ëd coj dentass – e ‘l paltò fàit ëd plucass – quand at passa nen davzin – as dirìa ch’a l’é un crin! (‘l cinghial).
- Ant la gabia a-i é ‘n limon – canta sempre soa canson – cip-cip-cip! a smija ch’a dìa – lass-me, lass-me volé via! (‘l canarin)
Le vijà natalissie a vnìo ‘dcò fosonà da la preparassion dël presepio e ‘d l’erbo ‘d Natal. Ant ël canton ëd lë stabi, da-mira dla cioenda dël crin, a vnìa butà un balòt ëd paja con ansima na tovaja bleuva. Ant la mesan-a ‘l Grand a-i piantava un gròss branch ëd pin e peui ij giovo a-i gropavo le balin-e colorà, ij mandarin e ij filament ëd carta argentà. Ansima dël balòt as fasìa la balma për Gesù Bambin con ëd le pere ‘d l’èira. Ij pra fint e le rive dël presepio, as fasìo nopà ëd mofa pijà ‘nt l’òrt. Ij përsonage a j’ero fàit ëd giss - pròpi bej!- tnù con dlicatëssa ‘nt la guardaròba ‘d famija da minca agn!
A la fin, ël tut a spatussiava ‘d bel e cola pcita fiamela ch’a rivava dal ciairin a petròlio a lusantava ij filament. Fin-a ‘l crin ancuriosì as na stasìa fiss a vardé cola còsa dròla, dròla. Un pòch prima d’andess-ne a deurmi, ij Grand a mangiavo le castagne sëcche e beivìo ‘l vin brulé; noi is la godìo con ij panpom. As tratava ‘d bòce ‘d pan cheuit, con andrinta un pom rusnent, na vera delissia për col temp! A na bela mira la vijà a finìa e tut ël trop ëd gent a tornava a ca. La còsa pì bela a l’era cola dossa e vera armonìa ‘nt ël cheur, ch’at compagnava fin-a sota dij linseuj e at preparava a na neuit ëd ver arpòs.
Còse, che ‘nt le vijà d’ancheuj (se parèj i podoma ciameje!), giumaj slinguà e scariolà dal temp, noi is jë sugnoma. Ansi, i l’oma sperduje e campaje sl’aliam për sempe.
Alegher!
Glossari[modifiché]
- andvinaje = indovinelli
- anfoà = infuocati
- aliam = letame
- balma = grotta
- beivor = abbeveratoio
- faribola = barzelletta
- galarìe = soffitte
- marlipò = salvia
- pao = paura
- sgardamlà = squarciate
Nòte Stòriche da: Remo Bertodatti e Camillo Brero, Piemontèis Ancheuj, Editrice Centro Studi Don Minzoni, Torino. (tratto da: Il Piccolo, mensile del pinerolese, 2001)