Fabrizio Pignatelli/Na stòria 'd libertà

Na stòria 'd libertà

La stòria a l’é longa, malasia e arzigosa con maravija. A s’anandia da un pais ëd j’Abruzzi, Lettopalena; un fassolèt ëd ca grinfà a un còl pien ëd rochere an sël fium Aventino, an provinsa ’d Chieti. Ant j’ani Vint, an cost pais a vivìa la famija De Vitis, pare Felice, mare Valeria con ij doi fieuj, Maria, nà ’nt ël 1918 e Sergio nà ’nt ël 1920.

Tra l’àutr, mama Valeria, magistra elementar, a l’era piemontèisa, nà a Bagnasch (CN). Ant ël 1915 a l’avìa avù na catedra a Lettopalena andoa che peui a l’era stabilisse. Ma ’l «ventennio» a lassava nen dë spassi a ’d concet lìber o a dialogh ëd libertà; un di a l’era comparìa ’nt ël pais na scrita motobin ciàira, comunicand ai De Vitis che ’l masnà Sergio a sarìa stàit ampicà sota a l’ansëgna dël «fascio». L’angossa, ël dolor, la soferensa, a l’avìo daje coragi a tuti ’nt l’afronté na sernia stòrica: lassé j’Abruzzi. La destinassion a l’era stàita d’artorné an Piemont, a Frossasch, un pais ëd campagna ’nt ël Turinèis. Valeria Ellena De Vitis a l’era parèj tornà ’nt soe tère, con ij doi fieuj e un doman tut da inventé. A l’era na magistra, a l’era dossa, sensìbila e duverta vers j’àutri, an pòch temp a l’era riessùa a intré an manera përfonda an col tëssù social, tante vire nen bin dispòst a ’d neuv rapòrt.

La bon-a educassion e la costansa esemplar ant ij concet ëd moralità, a j’ero stàit n’insegnament ëd tuti ij di për Maria e Sergio. Sergio a l’avìa ’l sens dël dover sèmper gropà a soa figura, a soa manera ’d vive, al grand seugn d’esse un soldà. Dòp dël Liceo Clàssich a Pinareul a lo spetava l’Academia Militar ëd Modena. Apress, con ij gré d’Ufissial Sot-tenent a l’era stàit assegnà al 3° Regiment Alpin, Batajon «Val Chison».

Ant ël 1942 a l’era stàit mandà ’nt ël Montenegro. Dòp ëd l’8 dë stèmber dël 1943, con grand sens dël dover vers ëd la Patria, as gionzìa a le Bande Partigian-e dla Val Sangon, andoa ch’a l’avìa artrovà tanti dij sò Alpin e ’l Magior Luigi Milano, tuti conossù an Montenegro. A l’avìa nen tramblà për gnente a ancaminé la vita mal fé dla guerija partisan-a, dzorpì chiel a conossìa motobin le valade alpin-e da Pinareul a Susa. Durant l’Academia, a l’era stàit adestrà un bel pòch an sle montagne dl’Orsiera-Rocciavré.

A l’era na vita dura, vita sensa rechie e dë scontr dur e satì con ij pressidi alman, che a tuti ij cost a vorìo lë stërmini total ëd le Bande Partisan-e. Ij rastrelament a j’ero a l’ordin dël di, donca l’ùnica tàtica a l’era la protession an sle montagne àute, con ëd surtìe nuitere ch’a servìo a provigionesse ’d proviande e ’d monission. Ant ël 1944 la «Brigada Autònoma dla Val Sangon» a l’era costituìa da sinch bande, ëd le quale un-a a j’ordin dël Comandant Sergio De Vitis. Un dij pì giovo comandant operativ an Piemont.

Vàire a j’ero stàite j’assion militar, sèmper preparà al mej con pistinerìa. A l’avìa ’d carisma, inteligensa, saviëssa, ardiment e tant coragi ant ël pijé le decision; j’òmini sota sò comand a lo savìo e donca a l’avìo na fiusa bòrgna an chiel. Ai 26 ëd giugn dël 1944, la Banda a l’avìa pianificà n’atach a la povrera ’d Sangan, n’at ëstratégich organisà për trové ’d material e d’armament. Ij comandant a j’ero Sergio De Vitis, Luciano Vettore e Stefano Maria Nicoletti, con ij rispetiv òmini. A set ore dla matinà, con n’atach a sorprèisa la povrera a ven conquistà e as pija la decision ëd procede, dòp ëd l’ambrun-a, a minèla.

Durant la giornà, belavans, a j’ero rivaje a Sangan vàire autoblindo alman-e con apopré tërzent soldà, anandiand a combate contra le Bande. La bataja a l’era durà fin-a al dòp-mesdì avansà, peui vist l’intensifichesse dël feu, a l’era decidusse l’artirada a travers ëd le Prèise ëd Piossasch.

Ant ël cors ëd cola artirada, an sla colin-a an diression ëd Trana, na patoja alman-a a l’avìa ancrosià l’antrega formassion dël Comandant De Vitis. La patoja a l’avìa girà dantorn a la colin-a sensa fesse vëdde dai Partigian. A l’era stàita na bataja còrp a còrp, tremenda, sensa pàuse e terìbila. Ël Comandant a l’era stàit ciapà da na ràfica ’d mitrajatris e a l’era mòrt an sël colp. A un a un tuti j’òmo dël grup a j’ero stàit massacrà. Sergio De Vitis a l’avrìa podù salvesse, ma a l’era restà lì con ij sò fieuj a sparé fin-a a l’ùltima balòtola. Ansema a chiel a j’era tombà Stefano Maria Nicoletti, partigian mach da tre di. Ma costa a l’é na stòria incredìbila. Nicoletti a l’era Tenent ëd l’Esèrcit e a l’avìa aderì a la Repùblica ‘d Salò, a l’era donca na tremenda camisa nèira, ël teror d’Orbassan. Chiel a conossìa Sergio De Vitis për soe imprèise (a-i era na gròssa taja për ciapelo) e a savìa vàire ch’a-j vorìo bin ij sò òmo ij quaj a l’avrìo mai tradilo.

Tut sòn a l’avìa ancuriosilo a tal manera da ciamé a don Ettore Gaia, Caplan dij partigian, n’ancontr con Sergio. Con tute j’atension dël cas l’ancontr a l’era stàit organisà... Sergio a l’avìa parlà për un bel pòch con chiel, a l’avìo dëscutù, e a l’avìa convinciulo a molé ij fassista! Nicoletti a l’era unisse a chiel an montagna e a l’era dventà un comandant partigian da banda a Sergio e a l’era mòrt ai sò pé, col di-lì dl’atach a la povrera.

Ij grand funeraj ëd Sergio e ’d d’àutri 54 partigian a j’ero svolgiusse a Giaven a j’8 dë stèmber dël 1945, an piassa San Lorens. Ij cadàver a j’ero peui stàit trasferì ’nt l’Ossari dël Forn ëd Coasse (TO).