Fabrizio Pignatelli/La parlada 'd Re Carlo Felice

La parlada 'd Re Carlo Felice

Un-a dle manere pì vilan-e dë schërnì la Lenga Piemontèisa e la soa Milenària Literatura (la pì veja Literatura d’Euròpa, con sinch-sent poèta e prosador, arconossùa e apressà da le pì vajente Università ‘d tut ël mond, dal Consèj d’Euròpa, da l’UNESCO, da la Region Piemont, ësbërfià mach dal Parlament Roman) a l'è cola d’arbute-la ‘nt la cavagna dla dësmèntia, campe-la ‘nt la bialera dël menefreghism. Fé an manera ch’a sìa na còsa për chèiche pòver fissà dle veje tradission, giumaj moribonde e con davanti un pressipissi.

Edoardo Ignazio Calvo, un dij pì significativ e avosà poèta dla Stòria Literaria dël '700 a scrivìa: ...ògnidun ant sò vilagi - dev avèj la gelosìa - ‘d parlé sempe 'l sò linguagi... Coste forsadure colturaj a l’han fàit la soa comparsa sustnuva a brasëtta dël dòp-guèra, ‘nt j’agn che con lë svilup econòmich a ventava mach parlé l’italian cioè da festa (o come a lo ciamava ‘l Car amis poèta Barba Tòni Baudrìe: l’italiacano) e mandé a dësmèntia ij dialèt, ch’a rovinavo l’amprendiment ëd l'italian ai novej fieuj piemontèis. (Ancheuj, come dimostrà an d’àutri Paìs Europé, jë scolé bilinguistich a son ij pì svìcio che tuti e a amparo për dabin 2 o 3 lenghe, la soa - cola dla soa tèra - e l'inglèis. Sensa problema).

A l’é pròpi da coste dësgràssie stòriche, da coste tavanade bestiaj che i l'oma crasà për tanto temp la grandëssa dla Lenga Piemontèisa, i l'oma përdù ël grinor anvers ëd la Coltura dël Pòpol Piemontèis e ‘dcò anvers ëd col Pòpol forësté che a stà bin an Piemont e ch’a l’avrìa gnun-e rèmore a amparé la Lenga Piemontèisa, se as parlèissa coma a ventarìa parle-la.

A l’é gnanca vera, lon ch’a bërgiabàula chèiche lengalonga, che la strossadura a sìa vnua con le anade mussolinian-e, përchè am risulta da jë scartari che la vnìa al mond ëd la Compagnìa dij Brandé, sangh e ànima dla Poesìa e Literatura Piemontèisa dël '900, con ij vari Pinin Pacòt, Alfredo Formica, Oreste Gallina, Luigi Olivero, etc. etc. a sìa datà 1927. Nino Còsta, a l’ha forgià la soa ciadeuvra an Piemontèis an costi temp-si: “Sal e pèiver” 1924, “Brassabòsch” 1928, “Fruta madura”1931, “Ròba nòstra” 1938, “Tempesta” 1945.

Autra còsa dròla e tuta sbalià, a l’é cola ‘d pensé che la Lenga Piemontèisa a fèissa comsissìa mach parlà da la popolassion, disoma ‘d bassa coltura e nen da j’àutri. Ancaminoma a dì che: con grand Onor e con grand Amor ij Savòja - sempe e tuti - a parlavo Piemontèis e peui Fransèis, come d’àutra part a fasìa ‘l Cont Camillo Benso ‘d Cavour. Come a fasìa Silvio Balbis, Cesare di Saluzzo, Cesare Balbo, e peui ancora Massimo D’Azeglio, Vittorio Alfieri e avanti parèj; e che San Giovanni Bosco antrames a la soa ciadeuvra Salesian-a a scrivìa an rima an Lenga Piemontèisa, vnisand ëdcò un bon poèta.

An costi ùltim agn a venta dì che la gent dël Piemont a l’ha tacà a avsinesse con pì Valor, con na neuva competensa e n'àutr rapòrt a la Lenga Piemontèisa.

Për ùltim, i veui feve toché con man lòn che prima i l’hai dive an riguand dij Savòja e dla Lenga Piemontèisa. As trata d’un ëscartari che ‘l Re Carlo Felice a l’ha scrivù ant un bel Piemontèis (la grafìa a l'è cola original ëd la litra) e che Pinin Pacòt arcordand-lo a disìa: ...malissios e a la bon-a, con un deuit ch’a smija ‘d sentlo parlé... Datà al 25 ëd Luj 1800 e andrissà al Cont Moriana (sò frel predilet), lagiù a Sassari an Sardegna: Oh me bel fiolin, stassèira a s’ambarca Richelmi. Còsta, berbotand a fà già ‘l cafè e a Richelmi tuti aj dan de remedi për nen patì ël mar. Spero c’a patirà nen; ma an cas c’a l’abia mal, quand a riva, guarda sì i rimedi c’a lo guariran. Subit arivà bsogna pronteje un bon cadregon, durvìe le fnestre dal cant del Maestra, deje un cichet d'acquavita, pura, lòn c'a l'è ancora mei, un bicerin de malvasìa de Bòsa con un crostin de pan. Peui, quand a sarà arposà, e le stòmi ristorà, bsogna subit mandelo a ca de la Barona d'Uri. Dop vist c'a l'avrà, colla bela tòta a se sentirà tut amparadisà e a desmentierà tuti i guai, perché bsogna saveie tra de noi, che quand ben c'a sia già un pò vei, lon c'a l'è bel ai piàs ancora. Così ristorà le stòmi con el vin, e ricreà con la vista de la bela tòta a sarà lest e desgagià c'a smierà c'a l'abia vingt ani. I te lo racomando par tant ch'i te n'abbia cura. I te parlo nen del teatro perché Richelmi a te n'a farà raguaglio. Sciavo, me bel fiolin. I te baso. Re Carlo Felice (da: Piemontèis Ancheuj ëd Camillo Brero).

Penso, che apres dë sta olterior conferma ch'a pòrta la nòsta parlada sla carzà pì àuta dla Stòria Piemontèisa, coj MIDIA piemontèis e nen, ch'a fan finta 'd gnente e sa peulo a sbèrfio la Lenga Piemontèisa a venta ch'as seto un moment ësla cadrega dël bon-sens e ch'a faso un bel ripass a la cossiensa (e 'dcò a la Literatura Piemontèisa), pensand a cosa ch'a l'han përdusse fin-a ancheuj, e (còsa pì dròla) còsa ch'a l'han fàit pèrde a le neuve generassion…

Alegher!

Glossari

schërnì = deridere

(tratto da: Il Piccolo, mensile del pinerolese, 2001)