Ij temp ëd le Battiòire

Col Col Col ëd la transumansa (la migrassion d’istà dle bès-cie ‘n montagna) a l’é, o a l’era për esse pì precis, un mond a së stant. Un mond, ant un mond particolar e squasi stërmà, completament scadensà e comandà da dle règole precise. Regole, tramandà da bes-cia a bes-cia, da pastor a pastor come ch’a fèissa (ma a ‘l l’era për dabon!) un còmpit fondamental për la sopravivensa e le bon-e faità dël mesté.

Chi a cherdìa a sti travaj a cherdìa a na vita motobin ancreusa e dura, lontan-a da mama e papà, da paregrand e maregranda, da morose e morosëtte, màira e cruva ‘d paròle për tanto temp. A tocava avéj n’ànim fòrt e sensa schërzin, për contrasté ai primi schërboj dla sèira na solitudin ch’a picava sèch come un maj, sël fer bujent.

Lassù, antrames a le stèile e a la lun-a ch’a sbalucava ‘d giaunèt, prima d’andé a gioch a-i era mach pòst për doe orassion a la Madòna, doe golà ‘d vin da la cossa e në sguard a le bes-cie. La dësvija a la matin a l’era ‘d bonora... E ij travaj da chërpapansa, tut ël di.

Ancheuj dova ch’a fan ancora costi mesté as respira na mentalità moderna, squasi semi-industrial. Le scadense a son fàite e gestìe da dle règole ‘nventà dai compiuter, colegà ai satèlit geostassionari ch’a simolo ‘ntere stagion, andova tut a l’é decis da le màchine e pòch da j’òm. A-i son ij càmion che ‘l tal di a ciapo le bes-cie portand-je an col tal pòst, tut pianificà, tut già decis, con ij pastor ch’a l’han ël telefonin celolar tacà a le braje.

Sicur, che costi mijorament a pòrto ‘d benefissi an termin ëd qualità dla vita e dël travaj, ma a dëscancelo ‘l fiut e l’ingegn, sìa dj’òm che dle bes-cie. E pròpi da le bes-cie (generalment tute vache da làit), an ij temp passà as signava con gran naturalëssa e sensa condissionament, ëd le manere dë ste ansema talment dròle e ancreuse, da fé dësbandé la lidersip dij can, ufissialment padron ancontrastà e gestor operativ dl’inter ëstrop.

A j’ero ij temp ëd le vache battiòire… Ij pastor ch’a forgionavo la stagion an montagna a l’ha fasìo sempe con un nùmer istess ëd vache. Për preparé në strop ch’a meritèissa, ij pastor a pijavo vache da vàire padron e coste a vnisìo mes-cià a la bon-a, veje e giovo, gròsse e cite, brave e grame. Apress dël viage, faticos e fàit ël pì dle vòlte tut a pé, le vache as lassavo a broté për chèiche temp ësle prairìe pian-e për ch’a s’arposèisso; e an bele lì a-i nassìa a colp ëd cornà, la supremassìa ‘d na vaca su tute j’àutre. Apress ëd longhe e ancreuse ciacòte ch’a duravo minca vàire di, a-i era na bes-cia vinsitris! Cola vaca a vnisìa ciamà vaca battiòira. Për tuta la stagion a l’era chila la regin-a dlë strop e, sìa j’àutre bes-cie, che ij can as na stasìo a la larga. A l’era lògich che le pianà d’erba pì bele e pì gustose a fèisso ‘d dirit për la vaca battiòira. Chila a mangiava fin-a che la pansa a-j disìa prù..!.

Apress, e mach apress, ëd cò j’àutre as na podìo andé a rapolé erbëtta an bele lì. Ma a l’era regin-a ‘dcò ant ij pericoj, përchè as conta che tante vache battiòire a l’àbio fàit ëscapé fin-a ij luv pien ëd fam. Giù ant ij paìs, quand che ij padron a vnisìo a savéj che un-a dle soe vache a l’avìa fàit ël gran sàut e dventà na battiòira, a fasìo na gròssa festa an famija con tanta sodisfassion për tuti quant. A-i ëscapava sempe na bela vijà e na bela cioca sota ‘l pergòlato dla cassin-a.

nvers ëd la metà dë stèmber, la vilegiatura a finìa e pian pianòt as fasìa la strà an arculon. Cole pì fortunà as fërmavo fin-a ai Sant an chèiche grangia da mira di 1.500 mèter, për broté l’ùltima erba vërda e për deje temp ai pastor ëd fé la cheuja dle patate, bòba prinsipal për faité da bin tut l’invèrn ch’a-i rivava.

Alegher!

Glossari

a gioch = a dormire
an arculon = al contrario (letteralmente: all'indietro)
bòba = pietanza
broté = pascolare
ciacòte = lotte
cioca = sbornia
cossa = borraccia
faità = realizzazioni
faité da bin = contrastare bene
maj = maglio
prù! = basta!
strop (ëstrop) = mandria

(tratto da: Il Piccolo, mensile del pinerolese, 1999)