Fabrizio Pignatelli/Barone Federico Guglielmo Leutrun

Barone Federico Guglielmo Leutrun

(Baron Litron) Ël Governator tedesch/piemontèis, ch’a l’ha salvà Coni da l’assedi forësté dël 1744

Anvers la metà dël 1700, con la dipartìa ‘d Carlo VI d’Asburgh, la situassion ant la pianura pen-a sota le montagne dël Monvis, as presentava vreman bruta e ‘mèra come ‘l tòssi. La sità ‘d Coni a l’era arbutasse con ij Savòja për fé agreman a Marìa d’Austria, e sòn a vorìa dì bustiché da mat ij Fransèis e jë Spagneuj.

La guèra, inevitàbil a l’era a le pòrte. Ant ël bon ëd l’istà dël 1744, ‘l Re Carlo Manuel III ëd Savòja a mandava a Coni, come Governator e responsàbil militar, ël General e Baron Rico Gulielm Litron. Sòn, përchè ‘l Baron Litron a l’avìa na bon-a esperiensa ‘d facende militar, e ‘dcò përchè a l’era un përsonage bin-anradisà an Piemont e bin considerà da le aristocrassìe militar (davzin al Re) dël temp. Cola part dël Piemont, stratégica e lontan-a da Turin a dovìa esse sempre a l’erta e preparà a le invasion dij forësté dl’Ocident.

Ël Baron Litron a l’avìa na stòria përsonal dròla e fòravia, con n’afession particolar për ël Piemont e ij Savòja. Nassù ant ël 1692 ant ël Castel ëd Karlshausen dël Baden (Germania) da na famija nòbil e con n’ancreusa tradission militar, a l’é dventà un soldà piemontèis a tuti j’efet e për tuta la soa vita. Già a quindes agn, con ij grad ‘d Capitan a l’era stàit mandà al servissi dij Savòja con un batajon ëd 500 soldà Alman.

Apress ëd gnanca doi mèis ch’a l’era Governator ëd Coni, l’esèrcit Franch-Ëspagneul comandà dal Prinsi ëd Conty e dal Marches Las Minas, con ël Suprem Comand General ëd don Flip ëd Borbon, caland giù da la Val dë Stura a s’avsinava a Coni për assediela e conquistela. L’assedi dij soldà forësté, tacà la matin dël 16 dë stèmber 1744 a l’é durà sensa sosta e sensa cognission ëd sòrta fin-a al 22 d’Otóber, con la Bataja ‘d Madòna dl’Orm. Apress ëd cola bataja memoràbil, andova a j’ero schierà ‘dcò le guarnigion dël Re Carlo Manuel III, l’esèrcit Franch-Ëspagneul con j’òss rot e sensa fòrse a ciapava, a n’arculon, la Val dë Stura për fé artorn a ca; lassand andarera cheicòsa come 6500 tra mòrt e ferì.

Costa famosa vitòria, che stòricament as arcòrda come l’event ch’a l’ha salvà la sità ‘d Coni, a l’é stàita un caplavor dël Baron Litron. J’òm a disposission dij Fransèis a j’ero 20.000, contra ij sirca 3200 postà a Coni, ma la formidàbil organisassion e competensa dël Baron Litron a l’é fasse onor. Nen mach a savìa comandé ij soldà, ma a savìa ‘dcò ten-e a bada e regalé serenità a la popolassion, còsa estremament important për manten-e fòrta la sità. La resistensa a l’é pian pian dventà na còsa eròica, con j’òm ch’a giutavo ij soldà e viceversa. A vnìo stërmà le materie anfiamàbij për nen alimenté ‘l feu, as preparavo le baricade, as compagnavo ij vej e le masnà ‘nt le cròte, as fasìa na meticolosa preparassion dle vitovaje, as tenìo sempre pronte le riserve d’eva. La Gesia ‘d San Cesco a l’era stàita trasformà an Gesia-Ospidal. Ël tut a virava, con la man-magistra e con la sagëssa da grand-òm, dantorn al Baron Litron. Coni a l’era, parèj, stàita salvà e a podìa torné a vive an pass e prosperità.

Re Carlo Manuel III a l’ha an séguit elogià e premià ‘l Baron Litron e la sità ‘d Coni, con vàire arconossiment al mérit. Le Patenti di S.S.R. Maestà a disìo tra l’àutr parèj: ...Le distinte prove, che la fedelissima nostra Città di Cuneo nell’or passata gloriosa difesa dell’assedio de’ Galispani, Ci ha recate del costantissimo zelo ed intrepida fermezza de’ suoi Cittadini, nell’avere vigorosamente secondato il valore del Barone Leutrum, Maggiore Generale delle nostre Armate....

Chèiche agn apress e precisament ël 16 ëd magg dël 1755 ël Baron Litron, seriament malavi a chitava ‘d vivi; con grand ringret dij piemontèis e dël Re. La stòria dël temp a conta, che pròpi ‘l Re an përson-a a l’é andàit a feje visita chèiche giornà prima, sërcand ëd felo convèrti a la Fede Catòlica. Ma chiel, così ferm ant ij sò ideaj ëd vita a l’ha nen acetà, disand: Costum d’Alman e Fede da barbèt për sempre!. A l’é stàit sotrà an Val ëd Luserna e come da testament, tumolà ant ël Templi Valdèis dël Chiabasso. Anvers a costa figura stòrica piemontèisa, a son chërsuje minca scrit e canson, cola pì famosa a l’é : La cansson dël Baron Litron publicà da Costantin Nigra ‘nt ël 1860, con la pressiosa colaborassion dël Canònich Alfonso Maria Riberi e dël Prèive Antonio Maria Audisio.

Alegher!

Glossari

Rico Gulielm Litron = Barone Federico Guglielmo Leutrun
Coni = Cuneo

(tratto da: Il nuovo Piccolo – mensile del pinerolese – 2002)