Dino Buzzati/La giaca 'nmascà
La giaca 'nmascà[modifiché]
Comben che mi i ten-a an bon cont la finëssa ’nt ël vestisse, i fas pa cas, ëd sòlit, con vàire, tanta o pòca përfession, a sio tajà e confessionà j’àbit ëd la gent ch’a më sta davzin. Na sèira, comsissìa, pendent un arsèiviment ant un-a ca ’d Milan i l’hai conossù un monsù, a smijava an sij quarant’ani, ch’a splendìa a la létera për la blëssa ’d soa muda. I sai nen chi ch’a fussa, i lo vëddìa për la prima vòlta, e a nòstra presentassion, come soens a càpita, i l’hai nen capì sò nòm. Ma a na bela mira, durant la sèira, i son trovame da cant a chiel, e i l’oma ’ncaminà a dëscore. A më smijava n’òm bin costumà e sivil, ma con un reul ëd malinconìa. Con, peul esse, esagerà confidensa - che Dé a m’avèissa dëscoragiame - i l’hai faje ij compliment për sò bon gust; e i l’hai fin-a avù ’l coragi ’d ciameje chi ch’a fussa sò sartor.
Col òm a l’ha fàit un curios sorisèt, come s’a fussa spetasse la domanda.
“Squasi gnun a lo conòss”, a l’ha dit, “ma a l’é un grand mèistr. E a travaja mach quand
ch’a-j gira. Për pòchi preferì”.
“An manera che mi...?”
“Oh, a peul prové! A së s-ciama Corticela, contrà Ferrara 17”.
“A sarà costos, i penso”.
“I lo presumo, ma i-j giuro ch’i lo sai nen. Costa muda a l’ha famla già tre ani fà e a l’ha ’ncor nen mandame ’l cont”.
“Corticela? Contrà Ferrara 17, a l’ha dit?”
“Precisament”, a l’ha rëspondù lë sconossù. E a l’ha lassame lì për intré ’nt n’àutra companìa.
An contrà Ferrara 17 i l’hai trovà na ca coma tante e come cola ’d tanti d’àutri sartor a l’era l’alogg dël Corticela. A l’é vnù chiel an përson-a a deurbe. A l’era un vejòto, co’j cavèj nèir, ch’a j’ero sicurament tenzù. Con mia gròssa maravija a l’ha nen fàit ëd problema. Al contrari, a smijava ch’a l’avèissa maitass ëd pijeme come client. I l’hai s-ciairije ’d come ch’ i l’avèissa avù soa adressa, i l’hai faje ij compliment për sò taj, e i l’hai ciamaje ’d feme na muda. I l’oma sernù la stòfa, un pentnà gris, peui a l’ha pijame le mzure e a l’é smonusse ’d ven-e chiel, për la preuva, a mia ca. I l’hai ciamaje ’l pressi. A l’ha rëspondume ch’a-i era pa pressa, i sarìo ëd sicur butasse d’acòrdi. Che òm simpàtich, i l’hai pensà. Epura, ant ël mentre ch’i tornava a ca, i son ancorzume che ’l vejòto a l’avìa lassame na sòrt ëd malasi ’ndrinta ’d mi (miraco për ij tròp bondos sorisèt sirimonios). A dila tuta i l’avìa pròpi gnun-e veuje d’arvëddlo. Ma a sta mira, la muda a l’era giumaj ordinà. E dòp na vinten-a ’d di a l’era pronta. Quand a l’han portamla, i l’hai provala, për dontrè second, dë dnans a lë specc. A l’era un caplavor. Ma, i sai nen bin dël përchè, magara për l’arcòrd dlë dzagreàbil vejòto, i l’avìa gnun-e veuje ’d butemla. E a l’é passaje dë sman-e anans ch’im decidèissa. Col di im l’arcorderai për sémper. A l’era ’n màrtes d’avril e a piuvìa. Quand i l’hai butame la muda - giaca, braje e corpèt - i l’hai vist, con sodisfassion, ch’am tirava o a strenzìa nen da gnun-e part, come soens a càpita con le vestimente neuve. E am fassava a la perfession.
Ëd régola i buto mai gnente ant la sacòcia drita, le carte i-j buto sempre an cola snistra. Sòn a spiega dël përchè mach un pàira d’ore pì tard, an ufissi, an butand pr’asar, na man ant la sacòcia drita i l’hai sentù un papé sota ij dij. Ch’a fussa ’l cont dël sartor? Nò, a l’era un bijèt da desmila lire. I son restà ’d bòsch. Mi, sicur, i l’avìa nen butalo. D’àutra part a smijava dròlo në schers dël sartor Corticela. Ancor meno un cadò ’d mia creada, la sola përson-a, dòp dël sartor, ch’a l’avèissa avù l’ocasion d’avzinesse a la muda. Ch’a fussa un bijèt fàuss? I l’hai vardalo da bin an contralus, i l’hai rëscontralo con d’àutri bijèt. Pì bon che parèj a podìa nen esse.
A podìa mach esse na svantarìa dël Corticela. Miraco a l’era rivaje un client a porté na capara. Ël sartor, an col moment-lì a l’avìa pa ’l portafeuj dapress e, tant për nen lassé an girola ij sòld, a l’avìa ’nfilaje ant mia giaca, pendùa a ’n manchen. A peul sucede. I l’hai sgnacà ’l ciochin për ciamé la segretària. I l’avrìa scrivuje na litra al Corticela për rendje ij sòld nen mè. Fussa nen che, i sai nen dì ’l motiv, i l’hai torna butà la man drita an sacòcia.
“Còsa ch’a-j càpita, dotor? As sent mal?”, a l’ha ciamame la segretària ch’a intrava ’n col moment. I j’era sensa dùbit vnù color dël giss. Ant la sacòcia, ij dij a l’avìo torna sentù n’àutra carta; che pòch prima a-i era nen. “Nò, nò, gnente”, i l’hai dije. “Un cit girament ëd testa. Da chèich di am càpita. Forse i son un pòch ëstrach. Ch’a vada pura, tòta, a-i era da dité na litra, ma i lo faroma pì tard”. Mach dòp che la segretària a l’é surtìa, i l’hai avù ’l coragi ‘d tiré feura ’l feuj d’an sacòcia.
A l’era n’àutr bijèt da desmila lire. Antlora i l’hai torna provà na tersa vira. E a l’é surtije n’àutr bijèt ëd banca. Ël cheur a l’é butasse a bate fòrt. I l’avìa la sensassion d’esse intrà ’nt un-a fàula come cole ch’as conto ai masnà e che gnun a-j chërd. Con la scusa ch’im sentìa nen bin, i l’hai lassà l’ufissi e i son tornà a ca. I l’avìa da manca ’d resté sol. Për boneur la fomna ch’am fasìa ij servissi a l’era già ’ndà via. I l’hai sarà tuti j’uss, i l’hai sarà ’dcò le gelosìe. I l’hai ’ncaminà a tiré fòra ij bijèt ’d banca da la sacòcia ch’a smijava sensa fond.
I l’hai travajà ant un-a spasmòdica tension nervosa, con la por che ’l miràcol a chitèissa d’an moment a l’àutr. I l’avrìa vorsù ’ndé anans tuta la sèira e la neuit, fin-a a ’mbaroné ’d miliard. Ma, a na bela mira, a l’é mancame le fòrse. Dë dnans a mi a-i era un baron ampressionant ëd bijèt. Lòn ch’a contava, adess, a l’era stërmeje, che gnun a pijèissa sospet. I l’hai dësvoidà un vej còfo pien ëd tapiss e, sël fond, an tanti mugèt, i l’hai posà ij sòld ch’i contava manaman ch’i-j rangiava. A j’ero sinquanteut milion bondos.
A l’ha dësvijame la creada, sbëlordìa ’d troveme ancor ant ël let e completament vestì. I l’hai sercà ’d butela an rije, spiegand che la sèira prima i l’avìa beivù un pò tròp e la seugn a l’avìa pijame ’d sorprèisa. Un neuv arsaj: la fomna a l’ha’nvitame a gaveme la muda për deje na ramassëttà. I l’hai rësponduje ch’i duvìa seurte sùbit e ch’i pairava nen a cambieme. Peui i son andà ant un negòssi ’d vestimente pronte për catene n’àutra, dl’istessa stòfa; i l’avrìa lassà cola da ramassëtté a la creada; la “mia”, cola ch’a l’avrìa fame vnì un ëd j’òmo pì potent dël mond, i l’avrìa stërmala ’nt un leu sicur.
I capìa nen s’i j’era an camin ëd vive ant un seugn, s’i j’era content o se, nopà, i stenzìa sota’l pèis d’un destin tròp grev. Për la stra, travers ël sopràbit, i tastava an continuassion an corispondensa dla sacòcia ’nmanscà. Minca vira i tirava un sospir ëd confòrt. Sota la stòfa am rëspondìa sempre lë schërziné dla carta moneda.
Ma na dròla combinassion a l’ha sfreidà mia esaltassion ëd gòj. Sij giornaj ëd la matin a fasìa eclat la notissia ’d na rapin-a capità ’l di prima. Ël furgon blindà ’d na banca, dòp d’avèj fàit ël gir ëd le sucursaj, a portava ij versament ëd la giornà a la sede central. A l’era stàit assautà da na banda ’d quatr brigant an contrà Palmanòva. Un dij bandì, për ëscapé, a l’avìa sparà e un passant a l’era mòrt. Ma, dzoratut, am frapava la gifra dël botin: për la precision sinquanteut milion (come ij mè). A podìa essje na corelassion antra la gifra dla rapin-a e mia amprovisa richëssa, tute doe rivà ’nt l’istess temp? A smijava sensa sens, e mi i son nen superstissios. Tutun i son restà anterdoà.
Pì un a l’ha, pì a vorrìa avèj. I j’era già rich ma i l’avìa ’l miragi ’d na vita pien-a ’d lusso. E a la sèira i son torna butame al travaj. Adess i ’ndasìa pì pian, con calma, sensa tension nervosa. D’àutri sentetrantesinch milion a son giontasse al tesòr dël di prima. Cola neuit i l’hai nen sarà euj. A l’era’l santor d’un perìcol? O la cossiensa tormentà ëd chi a ’rsèiv, sensa mérit, na fortun-a sfacià? Opura na spece ’d ringret? Pen-a ch’a l’ha fàit ciàiri son sautà giù dal let, i son vestime e i son andà a caté ’n giornal.
Come i l’hai durbilo a l’é mancame ’l fià. Un terìbil incendi ant un depòsit ëd nafta, a l’avìa squasi completament anientà ’n palass an contrà San Clòro. Dzorpì le fiame a l’avìo brusà le doe cassafòrt d’un gròss istitut imobiliar ch’a contenìo pì che sentetranta milion. E a j’ero mòrt doi pompista. I dovìa, forse, fé la lista ’d tuti ij mè delit? É, përchè i savìa giumaj che ij sòld ch’i trovava ant la giaca a vnisìo dal crìmin, dal sangh, da la disperassion, da la mòrt, a vnisìo da l’infern. Ma a-i era drinta ’d mi l’angann ëd la rason la qual, sbefiand, a ’rfudava d’amëtte na qualsëssìa mia responsabilità. E, alora, la tentassion a tornava, la man – a l’era così belfé! - a s’anfilava an sacòcia e ij dij, con ràpid anciarm, a strenzìo ij bòrd dël sempre neuv bijèt. Ij sòld, ij divin sòld!Sensa lassé ’l vej alògg (për nen dé ’nt l’euj), i j’era catame an pòch temp na gròssa vila, i l’avìa na colession bin pressiosa ’d quàder, i girolava con màchine ’d lusso, e, lassà ’l travaj për “rason ëd salute”, i viagiava su e giù për ël mond an companìa ’d fomne stupende. I savìa che, minca vira ch’i pijava ’d sòld da la sacòcia, ant ël mond a-i capitava cheicòs dë scaros e doloros. Ma a l’era sempre na cossiensa incerta, nen sostnùa da preuve lògiche.
Antratant, a minca mè prelevament, mia cossiensa as dësgradava sémper ëd pì, vnisend pì viliaca. E ’l sartor? I l’hai sercalo al teléfono për ciameje ’l cont, ma gnun a rëspondìa. Ancontrà Ferrara, anté ch’i son andà a serchelo, a l’han dime ch’a l’era emigrà a lë strangé, asavìo nen anté. Tut a dimostrava che mi, bele sensa savèjlo, i l’avìa fàit un contrat con ël diav. Fin-a che, un-a bruta matin, ant ël palass andova i stasìa mi a l’han trovà na pensionà ch’a l’era massasse co’l gas; a l’era massasse përchè a l’avìa perdù le trantamila lire dla pension ch’a l’avìa ’rtirà ’l di prima (e finìe ant mia sacòcia).Basta, basta! Për nen spërfondé fin-a al fond ëd l’abim i duvìa dësbarasseme dla giaca. Ma nen an fasendne omagi a cheicadun, përchè l’angossa a l’avrìa seguità (chi ch’a l’avrìa ’rsistù a tanta lausenga?). A l’era ’ndispensàbil dësfenss-ne, dësblela. Con la màchina i son andà ant una comba bin ëstermà dj’Alp. I l’hai lassà la vitura ant una spianà erbosa e i son anviarame su për ël bòsch. A j’era nen ànima viva. Dëstraversà ’l bòsch, i son rivà ai giaron ëd na moren-a. Ambelessì, antra doi ròch ësmisurà, i l’hai gavà la giaca maledeta da mè sach da montagna, i l’hai sbrinciaje dzora ëd petreuli e i l’hai daje feu. An pòche minute a l’é restaje mach un mugèt ëd sënner.
Ma, a l’ùltima giolà, daré ’d mi, a smijava nen pì che tre méter ëd dëstansa, a l’é ’rsonaje na vos: “Tròp tard, tròp tard!” Terificà, i son virame con n’arbit da serpent. Ma as vëddìa gnun. I son andà an serca dël maledet, an sautand antra ’n ròch e l’àutr. Gnente. A-i era nen d’àutr che ’d pere. Malgré lë sbaruv i son calà a val con un sens d’arlass. Lìber, finalment. E rich, për boneur. Ma sla spianà erbosa la vitura a-i era pì nen. E, tornà an sità, mia fastosa vila a l’era dësparìa; a sò pòst, un zerb con un paloch con ëdzora un cartel ch’a disìa “Teren comunal da vende”. E ij cont an banca, i sai nen come, completament ësvoidà. E sparì, ant mie cassiëtte ’d sicurëssa, ij gròss pach d’assion. E póer, nen d’àutr che ’d póer, ant ël vej còfo. Adess i l’hai torna ’ncaminà a travajé, i tiro anans a marlipen-a e, lòn ch’a l’é pì dròlo, gnun ch’as maravija ’d mia ’mprovisa ruin-a. E i sai ch’a l’é pa ancor finìa. I sai che ’n bel di cheicadun a sonerà a mia pòrta, mi i andarai a deurbe e im troverai dë dnans, con sò antipàtich sorisèt, a ciameme ’d saré ij cont, ël sartor ëd la malora.
[Virà an piemontèis da René Agagliate, gavà da La giacca stregata, an La boutique del mistero, Mondadori, 2000]