Dario Pasero/Un sonèt monfrin ëd la fin dël Setsent

Artorn

Un sonèt monfrin ëd la fin dël Setsent

Ant ël fond dij manoscrit ëd Vincenzo Armando conservà a la biblioteca dl’Academia dle Siense ’d Turin (signadura XXI28, antitolà Raccolta di Poesie uscite di tempo in tempo allusive alle vicende de’ francesi e nostre dal 1789 in poi) a pàg. 63 as goerna, marcà con ël nùmer 50, un sonèt (datà 1788) scrivù ’nt la parlada ’d Casal Monfrà.

Cost test, bele se sò contnù a l’é assè débol (për nen dì ’d pes), a l’é dabon pressios da la mira lenghìstica, da già che, com a fortìa l’amis Gianrens Clivio, a l’é fondamental, d’un test ëscrit, savèj la data e ’l pòst anté ch’a l’é stàit ëscrivù.

Ël test a l’é anònim ma, vist sò argoment, as podrìa pensesse scrivù da ’n libertin, com as ës-ciamavo an coj temp-là, ij lìber pensador, anti- clericaj e laicista già anans ëd l’arvolussion fransèisa, ch’a sarìa s-cionfà l’ann apress (1789); a l’é cò vèra, tutun, che as podrìa pensesse a l’ambòss che an tra le paròle dël test as peussa lese n’elògi dël brav predicator.

Chi ch’a parla an prima përson-a a l’é adritura ’l diav, ch’as lamenta che ’l pare Casati1, che – com an diso tìtol e sota-tìtol – a predicava a Casal dël 1788, con soe paròle a salvèissa tròpe ànime da j’onge ’d Bërgnif.

Da la mira lenghìstica, nopà, i armarcoma vàire carateristiche tutafàit monfrin-e. Ancaminand dal léssich i trovoma: previ (v. 1; prèive), fat (v. 2; fàit), cò (v. 3; còl); pù (v. 8; pì), grinfi (v. 10; grinfe), subiassi (v. 11; dal verb subiar; subièisse). Da la mira fonétich-morfològica i arlevoma: l’anfinì dij verb an -à nopà che an -é: stà (v. 2; sté) e an -i nopà che an -e: mòrdi (v. 7; mòrde); al (v. 2; a), e parèj an fassa (v. 14; a fassa); an ava (v. 3; i n’avìa); rà (v. 4; con ël fenòmen ëd l’ansidit «rotacism», là); la 2da përson-a dij verb an -i: sassini (v. 5; sassin-e), e parèj cò ròbi (v. 6), subiassi (v. 11), ridi e slarghi (v. 12); ti ’t é (v. 5; ti ’t ses), la 1ma për- son-a dël futur dij verb an -ò: dovrò (v. 6; dovreu o dovrai), e parèj sofrirò (v. 7; sofrireu o sofrirai); l’artìcol feminin ra (v. 8; vëdde dzora për ël «rotacism», la); mi ch’a (v. 9; mi ch’i); ël congiuntiv impërfet podiissa (v. 9; podèissa); ël përnòm përsonal dë 2nda përson-a an i: ciapati (v. 10; ciapete), e parèj tenti (v. 10; tente); ’l mè grinfi (v. 10; le mie grinfe); a vorrìa (v. 11; i vorerìa o vorrìa); al sò (v. 13; i lo seu o sai).

Sta pcita lista d’esempi (e la letura dël sonèt midem) – con tuta pas ëd coj ch’a diso che ’l piemontèis a esist nen, «dagià che la gent as capiss nen a parlesse mincaun ant soa parlada local»– an mostra che l’intercomprension an tra ij vàire parlé piemontèis, bele se as vorèissa nen dovresse la koinè, a-i é, cò cand che mincaun a parla a soa manera.

INVETTIVE DEL DEMONIO CONTRO IL P. CASATI
CHE CON PROFITTO GRANDE DELL’ANIMO
PREDICAVA IN CASALE L’ANNO 1788
SONETTO 50 MONFERRINO

Finiss-la previ scròcc; va tira via
lassa stà ’st pòver Diavo ch’al fà ’l fat sò,
a mila a mila an ava già pr’ël cò,
për ’l man, për ij pe ch’a-j menava rà a ca mia.
Ti ’t ëm sassini, ti ’t é pes ch’un’arpìa
’t am ròbi ’l pan d’an boca e mi dovrò
mòrdi ’l cadnass, tasì? mi sofrirò
ch’am vena pù ’d sa carn ant ra becarìa?
Mi ch’a divoro ’l fer, ah s’a podiissa
Ciapati ant ’l mè grinfi e tenti lì
a vorrìa ch’at subiassi com una bissa...
Ma... ’t ridi bosaron? ’t slarghi ganassa?
pur tròp al sò ch’un pòver diavo com mi
a l’é mai ch’un cojon për fé ch’an fassa.

Note

1) Bele dòp ëd vàire arserche i l’hai nen podù rivé a arconòsse chi ch’a fussa cost pare Casati.