Dario Pasero/Jean Daniel Charbonnier: poeta valdèis an piemontèis ëd la sconda mità dl'eutsent
Jean Daniel Charbonnier: poeta valdèis an piemontèis ëd la sconda mità dl'eutsent
[modifiché]
Nassù dël 1823 a La Tor (an it. Torre Pellice), fieul ëd paisan, a marier[1] Caroline (1829-1909), fija dël barba [pastore] Henri Peyrot (1792-1874), dont a l’ha avù neuv fieuj. Apress ëd le scòle basse a La Tor, mersì a na borsa dë studi a l’ha podù frequenté la Scòla normal magistral ëd Losana, da già che a vorìa ancaminé la cariera ’d docent. A l’é peui passà a jë studi clàssich e, apress d’esse tornà ant le Valade për ëd rason ëd salute, a l’ha compì cò jë studi teològich a l’École de Théologie de l’Oratoire ’d Ginevra. Tornà peui an Italia, fur[2] consacrà barba dël 1853 a La Tor, vnisend peui mandà a Pinareul, për doi ani, e apress a Génoa për d’àutri quatr.
Dal 1859 al 1883 a l’ha tnù l’ancàrich ëd diretor e professor ëd la Scòla Normal dla Tor. Ant l’aost dël 1860 a l’ha pijà ’l pòst dël barba Gioann Pero Meille a Turin e l’ann apress a l’ha sostituilo na vira al mèis. Sempe dël 1861 a l’ha colaborà con Stevo Malan ant la predicassion an italian a Pinareul. Dël 1862 a l’ha avù l’ancàrich dij cult ëd la dumìnica a Pinareul e a Vigon mentre che tra ’l 1863 e ’l 1864 a l’é stàit mandà coma barba a San Gioann (Luserna) e da lë dzèmber 1875 a fur cò barba a La Tor, ma dël 1877 a l’ha dovù arnunsieje. A la fin (e i soma dël 1883) a l’é passà a l’ansegnament dë Stòria e Geografìa al Colege valdèis ëd la Tor e dla Matemàtica a la Scòla Superior Feminin-a (Pensionnat), fin-a a soa mòrt (1894). A fur cò moderator ëd la Tàula Valdèisa dal 1874 al 1880.
An tra soe euvre publicà i trovoma vàire sermon e assè ’d vers, tant an fransèis che an piemontèis, dont i memorioma Quelques instants de loisir (Pignerol, Chiantore, s. d.; 22 poesìe religiose), Les deux Croix e La Peyrotide, vers piemontèis publicà dël 1870 e dedicà a sò mëssé, ël barba Michel Henri Peyrot.
Soa ùnica euvra piemontèisa a l’é adonch La Peyrotide, che a pòrta coma sotatìtol «Compost per l’ocasion del disnè ofert a Torre Pellice li 8 d’agost 1870 a Monsù Enrico Peyrot per festegiè La sua decorassion da Cavaier»; publicà a Pinareul da la Tipografìa ’d Giusèp Chiantore ant l’istess ann.
As agiss nen pròpri d’un volum ëd poesìe, ma pitòst ëd në scartari (ëd mach 13 pàgine) ch’a conten chèiche poesìe d’ocasion dedicà a sò mëssé e dite ’nt un disné che, coma ch’as capiss dal sotatìtol, a l’era stàit organisà an onor dël Peyrot an ocasion ëd l’arseiviment ëd la cros da Sivalié dla Coron-a d’Italia.
Ël test a comprend 11 componiment an endecasìllab e ’d longheur diferenta (për un total ëd 167 vers) che, sota la covertura facessiosa d’un poema épich curt, a conto j’aveniment ij pì amportant ëd la vita dël festegià. Ël livel poétich a l’é motben bass; a l’é anteressant, nopà, l’aspet lenghìstich, da già che, an mes a j’ambòste d’italianism present[3] (nen na novità ’nt ij poeta ativ an tra l’arsorgiment e ij Brandé), i lesoma chèiche bela forma gënita piemontèisa compagnà cò da forme ancora patuasante provensaj.
I sporzoma a l’atension dij nòstri letor ël cant Sest. La grafìa a l’é stàita normalisà[4].
Mi im arestreu nen a parlé longament
D’ col periodo dla soa atività,
Përchè ch’i l’heu pressa d’arivé finalment
Al tèrmin dël discors e che për verità
I tëmmo d’abusé de lor compiasensa
D’ voleime scoté con tanta passiensa.
Direu donque soltant ch’avend esercità
Vari ann con sucess la nòbil profession
D’ prediché la pas, la santa carità,
Con la sodisfassion dla popolassion;
Sùbit ch’a l’ha vdù ch’a j’era ’d malcontent
E ch’a-j fasìo contra certi òm ’d talent,
Anvece ’d sostnì sò dirit con vigor
Com a l’avrìo falo forse d’àutri pastor,
An considerassion ch’a l’era già d’età,
E ch’un peul nen sempre avèj l’abilità
D’ contenté sò mond e li giov e li vej,
A l’ha cedù sò pòst a chi podìa fé mej.
Gavà j’italianism, dont i n’oma già parlane, i armarcoma an cost test chèiche forma gënita piemontèisa an ëspece da la mira sintàtica e idiomàtica (sùbit ch’a l’ha vdù; a-j fasìo contra; a l’era già d’età), oltrapì ëd chèich arcaism morfològich (arestreu; heu; direu; vdù; de) e lessical (òm ëd talent; giov), la forma provensal ëd l’artìcol (li për ij) e ’l fransesism mond për gent.
Nòte
[modifiché]- ↑ a marier (passà lontan dël verb marié) = a l’avìa marià
- ↑ fur (passà lontan dël verb esse) = a l’era stàit
- ↑ Chèiche esempi con ël sugerimenti, an tra parèntes, ëd na forma pì giusta: pensier (pensé), eminent, abnegassion, sospes (pendù), indubitabil, pegn (gage), casolar (ciabòt/cassin-a), nascond stërma), altiera, a spando (a slargo), giount (rivà), venerà, ulcerà, lagrima (lerma), insegnè (mostré), scelt (sernù), talent (vajantisa), poter (podèj), preparà (prontà), im ramento (im arcòrdo), avanti (anans), nepur (gnanca), arrivè (rivé), termin (fin),), soltant (mach), cessà (chità), costret (obligà), carica (caria), gridouma (crijoma), ma i lesoma dritura ’d forme tout court italian-e: chioma (caviera), doti, onorata, florida, petto (stòmi), tributa (verb), maestosa, ampia, natali, fausto (bonoros), prode (vajant), casa, na dolce amistà, donzella, periodo (moment).
- ↑ La grafìa a l’ha pa ’d régole bin precise, ma an presenta ’d solussion diferente an ëspece për ij son o/u, ant ël dovrage dë s/ss tant andrinta che a la fin ëd la paròla (riconosenssa/riconossensa, passienssa/passiensa, nemiss/nemis); ancërtëssa ’nt ël dovrage dj’apòstrof (ca e ch’a, la e l’ha) e mancansa dla h, tant an prinsipi che a la fin ëd la paròla për marché ’l son velar ëd le guturaj: antic, leug, poc, mac; an për han (dasend parèj dubi con an, «anno») e a per ha.