Cesare Lavarino/Cite storie dij temp passà
Cite stòrie dij temp passà
La vita curta ma beata d'un porchetin[modifiché]
Cesare Lavarino, Cite stòrie dël temp passà
Ant le diverse “Parlade”, a lo ciamavo ’l Crin, ël Maial, ël Porchèt, ël Nimal; se peui pitòst che mas-cc, a l’ era fumela, a la ciamavo Scròfa, Porsela, Pòrca, Lògia, e via fòrt. Comsissìa, a l’era sempre, mas-cc o fumela, l'istessa bes-cia ch’a rapresentava, an tute le ca, na riserva d’aliment che, confessionà an tante manere, a servìa për diversi mèis për buté an tàula cheicòs dë special.
Ant le cassin-e la companìa ’d coste bes-ce con le famije a comensava con l’aquist ëd coj simpatich bestiolin che, con na quinsen-a ’d fratej e sorele, a vnisìo butà an mostra andrinta ëd cassion, sle piasse dij pais ant ij di ’d mërcà o për le fère, a la fin ëd primavera o a l’inissi dl’istà.
An cole ocasion, ël Cap Famija, con ël consèj dla Dòna, a na sërnìa un o doi, second come ch’a l’era numerosa la famija, tra tuti coj bës-cin ch’at vardavo d’andrinta sò “espositor” con n’espression tra ’l curios e lë spaventà. L'òm ch’ a-j vendìa, a segnava ij crinèt selessionà, con n’inciòstr ross o bleu, con le inissiaj dël comprador.
A la fin ëd la fera ognun a portava a ca soe bestiòle, e për lor a comensava la vita curta ma beata che la natura a l’avìa destinaje: mangé bondant e sovens, tut lon ch’ a podìo travunde, sensa bugesse ’d pì dël necessari, për buté su ’n chilo dzura a l’àutr, ëdcò për fé content ël padron, ch’a l’ era an continua competission con j’ àutri paisan ch’ a l’avìo catà sò porchetin a l'istessa fera.
Quasi tuti j’agn, ant la nòstra cassin-a, dë ste bestiòle a na compravo doe a la fera ’d San Lorens.
Për l’ ocasion as polidìa e s'ambiancava con la caussin-a ’l porsil, preparand l’ambient acoglient për j’ospit neuv ch’ a l’avrìo fàit part ëd la comunità e dla vita ’d cassin-a për ses o set mèis.
A passavo le giornà, le sman-e, ij mèis, tra na bela mangiada, da giovo na bela corsëtta për la cort ëd la cassin-a, dòp quaiche mèis quat pass con calma feura dël porsil, magari ’n bel rotolon ant ël paciòch subit dòp d’un temporal, antant che quajdun a polidìa la litèra, e peuj na bela durmìa ant la paja neuva, spetand ël prossim past a base ’d farin-a ’d melia, o brën, ampastà con patate cheuite, o cosse, rave, magari ’n poch ’d fruta dë stagion.
Purtròp a passavo ampressa le stagion, l’ istà, ampressa l’otogn, e a rivava l’invern con ël frèid e la fioca: ëd solit, ant ël tèmp ’d carlevé, a rivava ’l moment ëd fé ij salam, ch’ a vorìa dì ’dcò l’ ora ’d fé la “festa” ai crin.
Al di prima, as preparava tuta l'atressadura: la cariòla sensa sponde për trasporté le bestie pen-a massà, le bale ’d paja për buteje dzura për polidìje dal pèil, le girele con le còrde tacà al sofit ëd la travà për tireje sù për sessioneje, le tàule longhe con le machine për maciné la carn e ’nsaché ij salam, “le arche ’d bòsch” për ampasté la carn con la sal e le spessie, ij budej ëd diverse misure, dissalà e lavà.
Ël “di dël destin”, ëd matin prest, a rivava an cassin-a, con sua cassiëtta dij fer, ël Barba Aristide, ”Massolaro specialisà”, ël marì dla sorela ’d Mama, ch’ a l’ avìa ’l negossi ’d comestibij e salumeria ant ël pais e, da col moment, a dirigìa chiel tuta l’operassion.
A intrava con disinvoltura ant ël porsìl, a fasìa doe carësse an sël teston dël crin, ch’a aussava lesta për vardelo, peui ai pogiava sla front na specie ’d martel forà con un longh ponson ch’ a sourìa ant ël beugg e, con na massëtta, a dasìa na gran bòta al ponson ch’a intrava ant la testa dla bes-cia che a stramassava longa e dëstèisa sensa gnanca dé ’n gemit.
Da col moment ël crin a l’avìa concludì soa esistensa e a intrava a fé part ëd le proviste dla dispensa. Adess an quat përson-e a tiravo feura ’l crin dal porsil, e con la cariòla sensa sponde a lo portavo ant ël cortil e sistemavo ’n sle bale ’d paja preparà per continué ampressa ’l travaj.
Për prima cosa, ël Barba, con un colp, sempre da specialista, a-j fasìa ’n taj sota a la gola për feje seurte tut ël sangh che le Dòne a cuio an ses o set “siete” (gross piat ëd teracheuita) ch’ a l’avìo preparà con andrinta ’na mistura ’d pan pist, sal, ën po’ d pèiver e formagg gratugià, ch’ a vnisìa amalgamà con ël sangh, man man ch’ a sortìa da la gola dël crin.
Sensa perde temp j’òm, sota ’l control dël barba Aristide, armà ’d “ras-ce” (cotej largh e afilà, ch’as dovravo con le man), a comensavo a fé la “barba al crin”, l’è a dì a raséje scrupolosament tut ël pèil, amorbidì con tanta eva bujenta ch’a servìa ’dcò për lavelo tut për ben.
Finìa la “sbarbadura”, ’l crin a vnisìa torna carià dzora a la cariòla e portà sota a la travà, andoa a vnisìa agancià ai piotin ëd darera e tirà su con le còrde, fin-a a resté pendù a testa an giù a mes meter da tèra e a vnisìa ancora na volta lavà tut për ben con eva cauda.
Adess a comensava ’l sessionament: con un taj përfet, longh tuta la pansa, a tiravo feura j’ intestin, ch’a vnisìo pulidì scrupolosament e selessionà: ’na part (coj pì cit) bon-a për ansaché ij salam, e l’àutra, pì spëssa, ansema a lë stòmi, për fè ’d “buseca” o “tripa”, da cheuse an mnestra o ’n padela con ij faseuj e le patate, ch’a rapresentava un dij piat tipich dël carlevé.