Carlo Ellena/Mirò
Mirò[modifiché]
Pen-a montà ‘n senté ch’a men-a sù ‘d na riva, Mario as treuva dnans a la bela faciada ‘n mon ёd la gesia parocial d’Ostan-a. As fёrma chèich minuta a vardé na scrita ‘n latin, ij particolar architetònich ёd doi àngej butà an àut, sle cantonà dla faciada, as fёrma ‘ncora quaj moment sota ‘l colonà dl’andron, peui as anandia arlongh al curt senté ch’a men-a dré dla gesia.
Mario a l’ha ‘l cheur an batibeuj pёr l’ancontr con chila; Mirò, la fija d’Ostan-a conossùa ant un’escursion al Pian dёl Re con l’amis Piero. Mario, anciarmà da sta fija, a l’era tut subit ancarpionasse ‘nviscand-se me ‘n brichèt e a s’ero dasse ‘l pontel ‘nté a l’avìa vorsù chila, visadì dnans a la gesia parocial; un bel leugh panoramich.
Passà oltra ‘l mur ёd pera dré dla paròcia, a front ёd na cita spianà, as deurb un-a dle pì bele Combe piemontèise; la Comba ‘d Po, ’nté a nass e a scor l’eva sclinta dёl gran fium omònim. Pen-a lì, sota dla gesia a bёrluso al sol le lòse dij cop ёd le ca d’Ostan-a, con la piassa e soe stradin-e ch’a-j viro ‘ntorn; a mancin-a a dòmina da sovran la gran ròca aùssa dёl Monvis.
Chila a l’é setà ‘nt l’erba e a l’é virà ‘nvers la Comba, a sent ij pass ёd Mario e as vòlta vers ёd chiel ch’a la varda con dosseur ‘n coj sò euj bleussiel, antant che ‘l cheur a tabussa fòrt pёr l’emossion. Chila a l’ha ‘l sol da dré dle spale ch’a filtra me milanta lame d’òr fra ‘l biond rista dij cavèj tajà a caschèt ch’a-j fan curnis a sò bel visagi pen-a giajolà ‘d lentije.
A l’é na fija maravijosa, ‘d na blёssa viva, càuda ‘nt soa nossenta franchёssa montagnin-a. Tut an chila a sa ‘d bon; a vest mzurà, sportiv; a l’ha na majёtta aderenta, bianca a ‘ncolura, con le mànie curte ch’a mostro ij brass pen-a brunì dal sol; a vita na sёntura a bòcola, ch’a-j sancra la vesta a plissé con disegn a balin colorà, a-j riva pen-a sota jё snoj; ij caussèt curt, bianch e ‘n pàira dё scarpe ‘d tèila bleu e goma a completo ‘l vestiari. Mario a l’é, antёrdoà, confus, ma Mirò a-j ven ancontra e as ambrasso s-ciass; ij làver, sensa squasi ‘ndesne as avzino fin-a a sfioresse, antratant che ij visagi dij doi giovo a pijo feu. Chila a pёrfuma ‘d fior ёd montagna, ‘d lavanda ‘d sò giardin e Mario, con j’euj sarà e ‘l visagi ‘ntrames ai sò cavèj, as perd me ‘n na sensassion ёd vёrtis. As seto ‘nt l’erba virà ‘nvers la Comba anciarmand-se ‘d paròle pen-a ciosionà, tnend-se ‘mbrassà un a l’àutra. Chiel a-j conta ‘d Turin, soa sità e chila d’Ostan-a, sò pais, ёd soa ca, dij pann lavà ‘nt l’arian, spetand che ‘l postin a-j men-a soe neuve e peui dle speranse, dij sentiment ch’a unisso, dij seugn…
La sèira ch’a cala a-j treuva ‘ncora ‘nsilì; chiel setà con la schin-a pogià al mur ёd la gesia e chila con le spale e la testa contra sò pèt. Parèj, s-ciass, me a fusso fòra dёl temp, squasi cun-à ‘n sl’onda dёl vent, a vardo estasià ‘l reu dle sime e la magìa dla Comba ch’a l’ha unìe.
«It l’has furnì ‘d buté a pòst ij tò papé? Ven a sin-a ch’a sё sfrèida tut!»
A son le vos ёd la fomna e dёl fieul ёd Mario ch’a lo ciamo a fé sin-a. Mario as socrola me as dёsvijeissa da ‘n seugn; ant le man a l’ha na veja cartolin-a con la scrita: «Ostana-Valle Po-mt. 1280-Chiesa Parrocchiale e M. Viso». Drera ‘l tìmber postal a l’ha la dàita dёl 7 ёd magg 1960, a l’é mandà a na veja adressa ‘d Mario; da banda a-i é scrit: «Tanti basin da Mirò».
A tarda l’artorn al present, a cola ch’a l’é la realtà e chiel as rend cont ёd vàire ch’a sìa potenta la memòria con tut sò bagagi d’arcòrd. A l’é ‘ncapitaje ‘n fàit dròlo; me se pёr magìa Mario a fussa “intrà” ‘nt la cartolin-a pёr arvive ‘nt la realtà ‘d col di lontan. An cola scàtola ‘d carton, stёrmà ‘ntrames a papé e liber, a-i son ij s-ciancon ёd la vita d’un vej alpinista, ‘d Mario, la stòria scrita dij sò arcòrd. Gropà con un bindel reusa vàire litre e quaj cartolin-a d’Ostan-a ò Oustano, la Villo, ёl cap-leugh dit an dialèt ossitan local. A-i na son ёdcò dla ruà dij Champét, che a veul dì
“cit camp”, pёrchè an col temp minca famija a l’avìa ‘n cit campèt pёr coltivé patate, gran e d’àutr pёr sò usagi e consum. E ‘d Champanho, la pì distanta da la Villo, ruà che ‘n col temp a j’era pien-a ‘d vita, ma da vàire desen-e d’ani, ant ij’invern, a l’é abandonà.
Comsissìa ‘ntrames a coj papé la pòer dёl temp a l’é come ‘nmascà, mach a sfioréje j’arcord a rvivo fòrt e arnass sclint ёl quàder: la vita ch’a scor, la gent, le ca, le strà, la gesia e…chila.
Mario a l’ha pa nostalgìa o magon, chiel a sa bin che la memòria a l’é ‘l bin pressios ch’a uniss me ‘n pont doi mond: ёl passà con ёl present. Ma a sa dcò che la memòria e l’arcòrd a son dё strument formidàbij; lor a marco ‘l cofin tra ‘l temp e lё spassi. Miraco ‘l nòst spirit as bogia ‘nt ёl temp lassand pёr sèmper ant lё spassi, ant un pòst che i soma pa, la marca ‘d soa presensa.
Mario, con la potensa del pensé a l’é vreman artornà a ‘rvive pr’un moment an coj leugh, an col temp? Gnanca chiel a lo sa pa, ò miraco a chёrd nen ёd savèilo. Mach ij Sarvan ёd la montagna ‘n di a savran dè na rispòsta.
Ёl viagi fantàstich a l’é tòst furnì e ‘l Monvis a l’é ‘ncor lì, majestos ant ij sò 3.841 méter, frem e mut ansema a l’é seure sime ch’a-j fan companìa: ёl Visolòt, la Gastaldi, la Roma, l’Udin, la Venessia e via fòrt al còl ёd le Traversёtte fin-a al Mont Grané; maravìe sёrvaje dla natura montagnin-a. Pròpe lor, testimòni dla bela stòria ‘d Mario e Mirò e ‘d milanta àutre stòrie e dla vita ch’a scor scandìa daj pass leugn dёl temp.
Ij giovo, Ij fieuj, ij novod ёd le gent montagnin-e a sento ‘nt l’ancreus ёd lor cheicòs e dosman a ‘rtorno a ca ‘n na manera neuva da para ai temp d’ancheuj; a va bin, basta ch’a rtorno a ca.
Dcò Mario, sitadin ёd montagna, a l’é artornà ‘n coj leugh dòp cinquant’ani; le strà, le ca, le person-e, tut a l’é cambià, coma a l’é giust ch’a sìa.
Ancheuj Ostan-a a l’é vnù ‘n vajant laboratòri d’architetura montagnin-a; na neuva manera ‘d vёdde la montagna pёr arporté-la ai sò fieuj.
Carlo Ellena
14 ёd luj dёl 2000