La fàula ëd Temp e Ora

L’arian a scor biros ёn trames ëd la boschin-a e l’eva a smija ‘d cristal, tant ch’a sbërlusa; aranda dla riva na cobia ‘d parpajon con j’ale ‘d fiòca a dandan-o fin-a a posesse dosman, un tacà a l’àutr, sla rama d’un pin-pignè. Pròpe sota ‘s pin doe figure dròle setà ‘dzor an pàira ‘d sëppe a ciaciaro dla pi bela an vardand le viravòlte ‘d sa cobia ‘d parpajon.

A vardé davzin ‘ste doe figure a-i é da sbeuje : un-a a l’é Catlin-a, franch chila, a pòrta a còl na larga mantlin-a ciàira, squasi trasparenta, dal bacuch mes calà giù as ved na facia bianca me ‘n linseul, màira, stranzìa, con d’euj ch’a smijo doi pruss cheuit. Miraco a l’é ‘n pòch giù ‘d còrda për ël tròp travaj o chèich gròss sagrin; comsessìa a l’ha n’andi motobin stravirà. Aranda, cogià ‘nt l’erba, a-i é ‘l sò violin ch’a ‘rpòsa ciuto; l’archèt an cost moment ëd sosta ciaciarin-a a son-a gnun-e litanìe.

L’àutr, monsù Temp, a vëdd-lo li tut afàit, as dirìa pròpe ‘n tipo dròlo: chiel-sì a l’é vëstì con ën tabar ch’a smija ‘n tòch ëd cel stèilà campà ‘n sle spale e ‘l visagi a l’é ‘d n’òimo gnanca brut, contut ch’a sìa dcò chiel smòrt ‘me na pata e con n’espression sagrinà.

Catlin-a a l’é ‘n camin ch’a-j dis:

«Varda si parpajon mè car somà, fin-a lor a vivo ‘n cobia; magara sò vive a dura me ‘l bate ‘d na parpèila, tutun almanch a son an doi, nen me mi, sensa amis, s-ciairà da la gent me n’ombra scheletrìa e nèira ch’a dà man a na faussìa e për sossì pià ‘n ghignon da tuj. I son sèmper ëd pì sola e stofia’d cheuje j’anime mòrte, cole che pròpe ti it jë sare ‘l cont!»

Temp a scota tute se lamente e an vardand con ringret l’amisa giù ‘d còrda, tant për pasiela a-j rëspond :

« A j’é pa nen da fé, cara amisa, nòst “Bàudro” a l’ha comandà parèj: mi i saro ‘l cont e ti it passe a soneje l’ùltima e cheuje lòn ch’a-i resta. E bin, chërd-me e scot-me: miraco për ti a l’é mej parèj, mi vard-me sì, bele cheuit ëd n’amor tribulà !»

Pròpe parèj, përchè monsù Temp a l’era ‘ndasse a ‘ncarpioné ‘d tòta Ora e l’afé a l’era vnù pitòst gabolos. La stòria ëd Temp con Ora a l’avìa avù ‘n bel prinsipi, ma gnun dësvlup e ‘l gròss cavicc a l’era coma s-ciairene na fin ch’a fussa almanch degna për tuj doi. Ël tipo’d mas-cc a l’era piasos për j’ani ch’a l’avìa, e l’esperiensa ‘d vita a-j mancava pa; chila a l’era pro na bela totin-a giovna e tënnra lòn ch’a basta, ma a savìa nen l’andura ‘d soa vita. A ’rtardava a capì che sò....temp a l’era na frisa curt rispet a col ëd chiel, che nopà a l’avìa la costuma, da sempèr, ëd nen avèj gnun-e spresse. Chiel a l’avìa faje ‘l fil e con un pòch ëd gnògne chila a l’era dësblasse tant me ‘l butir al sol. Tut sùbit a smijava fàita, ma peui a chila ‘n quatr e quatr eut a jë sghijava via ‘l temp e tòst soa figura a svanìa me ‘l fum al vent. Chiel, pòr diav, a l’avìa pro sercà la manera ‘d fërmè la roa, ma la gabola a l’era motobin angavignà, tant ch’a podìa dcò lasseje le piume, përchè ‘l “Bàudro ‘d Tut”, për capisse Col ch’a l’avìa dàit n’ordin a tute le còse, a l’avrìa ciamàjne cont bele sùbit e sòn-sì a l’avìa butaje a còl tanta ‘d cola pàu da buté ‘n fren a sò sbeuje.

Catlin-a, temp andrera, a l’avìa pro sercà ‘d fej-je bon-e a monsù Temp an disandije che a l’avìo tuj doi l’età giusta, ch’a sarìo stàit na bela cobia, ch’a-i pensèissa bin e che chila ‘d passiensa a n’avìa vàire, peui tant....ël temp a l’era chiel a manegelo; ma ‘l blinòt an fasénd ël farfo a l’avìa scantonà. An toca dcò dì che se chila a l’é nen na blëssa, a l’é nen pròpe lòfia come l’umanità a veul fé chërde; a-i é pitòst da dì che a chiel a-j piaso le fijëtte tënnre, ma ‘sta vira, ‘s badòla, a l’é ‘ndàit a fichesse ‘nt un gross antrap. Antant, a fòrsa ‘d gabolisé, a l’era montaje su ‘n fot da fé pié fin-a ‘d color a soa facia splufrìa. «Contacc!» as disìa tra chiel e chiel:«Possìbil che pròpe mi, che son col ch’a dà la mzura dël temp ant ël Còsm, pròpe mi i sia nen bon a buté ‘n tacon a costa stòria?i deuvo ciamé ‘n consèj al”Bàudro”, ma ‘dnans ëd fé sòn i veuj parlene dcò con chila».

E Temp a va da la bela Ora.

A-i é da dì che la gabola a l’era pitòst angavignà : Ora, pià ‘nt ël sò nasse, a l’era (e a l’é) na porila pitòst piasosa, mach che pì o meno ‘nt....n’ora as consumava, për arnasse torna giovna e bela, tutun sensa arcordesse nen ‘d lòn ch’a l’era ‘ncapitaje pòch prima. Tut sòn as arpetìa a l’anfinì, e Temp, ch’a savìa bin sa stòria che chiel midem peui a manegiava, aora a vorìa buteje ‘n tacon cambiand tut, fin-a l’andura dël....temp, per fé ij sò còmod.

Ora ‘n col moment a l’era na blëssa; ij sò euj slanghì color bleussiel a j’ero tut në slusor e Temp a vëddla parèj a l’era bele ‘ndàit an breu ‘d faseuj, ma a l’avìa da manca ‘d fé ‘n pressa. Chiel antlora, a l’avìa parlaje con dosseur an disandje la vrità dzora sò avnì e peui se chila a l’era dcò d’acòrdi ‘d ciameje al “Bàudro” ch’a-j dèissa na man a rangé la bàrziga. Ora a l’avìa scotà e capì, dcò se tut sùbit a l’era stàita pià a l’improvista, ma la ciancia ‘d sò sfojor a l’era stàita parèj convincenta che chila a l’era campasse ‘nt ij sò brass bele cheuita an disandje, pioranda, d‘esse pronta a fé ‘d tut për podèj sté ‘nsema a chiel almanch un gir dël sol minca tant.

E parèj Temp a va a ciamé udiensa al “Bàudro‘d tut ël Còsm”.

Chiel-sì, ch’a l’é ‘n vasco, bele ch’a l’avèissa vàire da fé, a lo arseiv, dcò përchè Temp a l’era, e a l’é, nen pròpe ‘n fabiòch; comsëssìa a-j conta tut lòn ch’a-i j’ancàpita ‘n ciamandje ‘n consèj an sël come fé për taconè la bàrziga. Ël “Bàudro” a scota sensa banfé, a gabolisa për quaj minuta, peui a-j dis:

«It vëdde mè car Temp, mi i l’hai fàit tut lòn ch’a esist, pròpe tut; dal granin ëd pòer, a j’erbo, a le besc-e, a j’uman, ai mar, a le montagne, al cel, e vàire d’àutr. Minca còsa a-i é cheidun, o cheidun-a, sernù da mi, ch’a buta giustissia per sò cont. E dzor a tut sòssì i l’hai butà ti, përch’it dèisse a minca còsa soa giusta mzura d’esistensa ant ël Còsm Etern, tnisand bin cont che al Prinsipi ‘d Tut, cand la roa dël temp a sìa butasse a viré, pi gnun a l’avrìa podù fërmela e gnanca cambié soa lestëssa. Rëstand a tut sòn, për tajé curt, Ora a resta n’ora, nì pì nì meno».

Temp, scotand coste paròle dite con un savor ëd sentensa, a l’era vnù color ëd na pata. Chiel a-j vorìa tròp bin a Ora për nen insiste a trové na solussion a soa stòria, parej dòp nen pòche ciance tra ‘d lor, ël “Bàudro” a-j rëspond :

«I veuj arcordete, mè car Temp, che Ora a l’é na part ëd ti e che “it ses” përché chila“a-i é”, ma dcò chila “a-i é” përché ti it i-i ses a garantì ‘l cors ëd l’esistensa; comsëssìa i seve doe part ëd na còsa sola, ma con doi travaj divers. Pijand an considerassion la cheujta ch’i l’eve un ëd l’àutra, dcò se vojàutri doi i seve ‘ntrapà ‘nt na gabola fòra dle régole che mi i l’hai butà, i chërdo ch’a-i sia na manera për rangé tuta sa facenda pitòst trigosa. Minca tranta di la lun-a as fà pien-a, sèmper chila ch’a ‘rtorna a ‘nluminene la neuit. An cole neuit ch’a resta rionda e splendrienta, còse dròle a càpito: ij mar a s’ àuso, le besc-e a canto e l’aria as fà pì fin-a, squasi che na man còtia a-jë scora ‘nsima. E bin, i veuj che cole a sio dcò le neuit ëd j‘annamorà; ‘nté ch’as diso lòn ch’a-i é ‘d pì bel. E ti Temp it podras andé ‘n sla Stèila Bovera për ancontré toa Ora e sté ‘nsema a chila fin-a a tant che la lun-a a sarà rionda, peui tuj doi i tornreve a vòstr travaj, për torné ‘nsema a la lun-a pien-a ch’a vnirà apress, e parèj a sarà fin-a che ‘l Temp a sarà» .

Parèj Temp e Ora a son ancontrasse cand la lun-a a l’é fasse pien-a për fonde ‘nsema tute j’anime ‘n-namorà‘nt ël Còsm Etern.

Ancheuj la lun-a pien-a a s-ciaira ‘ncora ‘nt ël reu ëd sò slusor la Stèila Bovera, nté ch’as vëddo, pen-a nuansà, j’ombre ‘d Chiel e Chila ch’a speto ‘nsem l’Ora pì bela për soagné l‘amor novel dij moros che da sèmper as perdo ant l’emossion pì genìta‘d n’ambrass al ciàiror cissant ëd la lun-a rionda.

Carlo Ellena