Carlo Ellena/A Turin ariva l’eletricità ‘nt la cafeterìa dël teatro Alfieri
A Turin ariva l’eletricità ‘nt la cafeterìa dël teatro Alfieri[modifiché]
Dal volum “Le ore povere e ricche del Piemonte”, publicà da la “Bottega d’Erasmo” con ij vot dёl Lions Club Torino Castello – Edission ёd l’otòber dёl 1982.
4 agost 1887: a Turin ariva l’eletricità ‘nt la cafeterìa dël teatro Alfieri, sël canton con Piassa Solferin.
Ant ël 1887 a Tivoli a l’era stàita butà ‘n fonsion la prima central idroeletrica d’Italia. A j’ero ij temp d’un fòrt ësvilup ëd la neuva fòrsa motris e la Giunta Comunal turinèisa – me a l’avìa ampromëttù Garbarin – a nominava na comission « për ëstudié ‘n che manera as podìa dovresse l’atual fòrsa motris e me a sarìa podusse dovré cola ch’a vnisìa dal Pò».
Ëd proget a continuava a rivèine sempe ‘d pì, dcò përchè ant ël Borg San Salvari vàire neuve industrie a l’avìo damanca ‘d fòrsa motris.
Ij primi industriaj elétrich turinèis, tra costi dcò ij frèj Bellani, a l’avìo pijà an apalt l’anluminassion ëd le strà. Ël 7 d’avril 1887 la “Gasëtta Piemontèisa”, cola ch’a sarìa peuj ëvnuita la STAMPA, a esaltava la luce “sclinta, e ch’a sbërlusa ‘nt le lampade ‘d Via Garibaldi”. Ël 22 d’avril ël Consèj Comunal a l’avìa dàit man ai proget d’un concorent dij Bellani, l’ingegné Enrico, ch’a l’avìa presentà na propòsta ‘d fé pì bin l’anluminassion ëd Via Roma, Via Pò e Piassa Vitòrio, antratan ij Bellani a l’avìo già l’incarich për Piassa Castel e Piassa Emanuel Filibert.
Con ël progress ancaminavo dcò ij pastiss: ël 2 ëd magg ancapitava la prima ‘nterussion ëd la corent; ij giornaj a l’avìo protestà moto bin.
Ant ël mèis ëd luj a l’é la vòlta ‘d Moncalé d’avèj l’anluminassion “prima e méj dj’àutre sità”. Për arcordé l’aveniment a s’era fasse na gran festa ‘n sël Pò con ëd gare ‘n sle barche. A neuv ore ‘d sèira « tre colp ëd canon an sël Pò e ij braj content ëd la gent a salutavo l’ariv ëd la luce elétrica a le lampade dla sità. A l’era dabon na gran blaga për la sità ‘d Moncalé».
La Comun-a a l’avìa spendù 9 mila lire a l’ann për catè otanta lampade a ‘ncandescensa da buté për tuta la sità e ij sò Borgh. Peui a l’ero dësvjasse dcò ij privà: negòsi e cafeterìe a j’ero dase moto bin da fé pr’avèj la neuva energìa; na manera drita e original per fesse la reclam. A la fin dël mèis ëd luj l’argentié Bròggi a smon a l’amirassion ëd la gent «l’anciarmant efet dij ragg luminos ëd le doe lampade ch’as rifleto ‘nsima ai vas, ai cristaj e l’argenterìa ch’a ‘mpinis ël negòssi».
Ël 4 d’agost la cafeterìa dël Teatro Alfieri anandia sò generator autònom. Antramentre as dëscheuvr che vàire feu a son ëstàit cissà da l’anluminassion a gas. Minca Teatro a ven controlà dai Consijé Comunaj e ‘nvità a catesse ‘n generator d’eletricità për evité che le balarin-e as « bruso j’ale me ‘n parpajon ai lum ëd na ribalta».
Domenico Tibone
(Tradussion an piemontèis ëd Carlo Ellena).