Carlin Porta/Fra taragne e brich
Fra taragne e brich[modifiché]
Dëspress ëd n’istà marcà dal temp ch’a l’ha sèmpe marcandià pì ’l brut che ’l bel ant un mèis ëd luj ch’a l’avrìa dovù esse dij mèis un rè ’d bele giornà, con ëd calor sporzù dal sol da s-ciapé fin-a le pere, varda lì, an ghërsa, le giornà a son passà, coma d’àutra part a passo tute sensa ansun-a gena e, zichin zichèt j’elo rivaje stèmber, mèis bon për la vëndëmmia da tute bande dij brich ëd j’anviron ëd Canej. Në stèmber che për boneur ëd chi ch’a va an mes ai filagn a travajé, a fonga nen fin-a al ginoj magara për la pieuva, ant la tèra drùa da vis. Autërtant bel a l’é për chi ch’a veul passé na giornà an santa pas traversand coste colin-e, costi brich, e gòde na blëssa sesìa d’anciarm che mach ansilì as treuva bela e sorijenta. Un dël pòst miraco a conòss minca canton, minca scursa, minca strajòla, minca viëtta ch’a pòrta a beiché ’d bele viste ch’a vempo j’euj e ’l cheur.
Divers elo ’l discors për chi ch’a ven da fòra, për lë strangé ch’a susnerìa ’d conòsse, ma a sà nen dont andé a sbate la colombarda. Përtant, nen conossend costi pòst ëd monta e cala, a venta ch’a s’anforma da quàich part për savèj dont andé a bate la testa e trové costi pòst tant da podèjne fé na bela scòrta, për tuti coj di ch’a dovrà passé a stomiesse a mach vëdde muraje àute e stra corme ’d viture ch’a s-ciòpo ’d tòssi e a còrno për la pòca passiensa ’d chi ch’a-j men-a. Adonch, për ël frusté che pròpi ’d sa vitura a peul nen fene sensa e a l’é gropà ’nt na manera s-ciassa, scasi coma s’a l’avèjssa mariala con un contrat ch’a peul nen rompe, anco’ ’d pì che na sposa o në spos, che al di d’ancheuj tanti a tribulo nen tròp a chitesse, ël trové e scheuvre serte stra ch’a pòrto ’nt un paradis ëd vis a fà malfé. Mach ciamé, miraco a veul ëdcò dì sperdse.
Con tut lòn ch’i ch’a riva da via a venta mai ch’as dispera, a fà pa bzògn sagrinesse e s-cianchesse coj pòchi cavèj che un as treuva ancora an testa, përchè pròpi al di d’ancheuj j’elo rivaje un surtiment ëd la tecnologìa ch’a salva crave e coj e a mostra al pòver pelegrin, ch’a jë smangia ’l nas, a passé për le viëtte pì solenghe e bele ëd costi pòst dal vej fé. Ëd vòte un a peul ancapitesse ’nt le rostà scarose, ma con giust deuit a peul dësgavignesse. Stra strèite dont un temp miraco a-i passava filonghere ’d baròsse tirà dai beu dasiant o da le cërre meusie e che piror, una frisa rangià as peul ëdcò passé con la vitura e ch’a son lì ch’a speto ij fica pocio ch’a van nen al mar, ma a-j pias motobin ëd pì ’l përfum ch’a smon la campagna. Lë strument an question elo ’l «Navigador», un ciarafi gnanca gròss coma ’n pachèt ëd sigarèt, o dë spagnolëtte ch’a stà bele an man. Afé, cost, nen tant bon fé da dovré për chi che con «j’ordinador» elo nen vàire amis, ma ansoma, con un pò ’d passiensa e a fòrsa ’d dovrelo e sgnaché ’d boton ch’a son manch pì ’d boton, un as racagna ’d fesse mné a destinassion.
A venta mach esse ’n marlëstin antivist a nen lassesse pijé tròp la man e fidesse con fé esagerà da cost afé ch’a ciaciara tut da sol disend d’andé da sì o da lotra, sensa mai strachesse. Për esse pì tranquil e, contentelo an tut e për tut a vantrìa andé an girola con na motorëtta, acsì se ’l pòver pelegrin as trovèissa a la malaparà ’nt un pòst ch’a ven a fesse strèit o brut, elo sicur ëd podèj passé o ’d viré ij beu, còsa ch’a podrìa nen fé ’d sigura con una vitura e, magara fin-a gròssa. Com ch’a fasa sa madamin ch’a parla a conòsse tute le stra a l’é peui già bin dròlo nèh! Possìbil ch’a -j ciapa nen la puvìa? Prudent, i l’hai tosor un bot a portà ’d man e se vòte mai a ciamèissa bote mi i-j lo smon-o. Epura, varda-lì, come ch’as anfila ’l cordon ëd cost ciarafi ’nt l’anvisca sigarèt ëd la vitura, sa vos amisa a taca a ciaramlé sensa sosta e, bele se ’d vire a s’é nen portà a deje da ment, a fé lòn ch’a dis ëd fé, andasend për n’àutra stra, gnun privo ch’as lamenta, ch’a s’arvira o ch’a s’anrabia; con sò andi doss, sensa crijé pì fòrt, sensa crijé l’arma, con sò fé pasi, soa vos arpija a conté la maristela con le man an sacòcia e a mostra na neuva stra da ciapé.
A vantrìa pròpi amprende da sa bela tòta la tranquilità, che anrabiesse a fà mach mal al fìdich sensa avèj ëd benefissi. Chila elo sèmpe seren-a, e chi ch’a men-a la vitura, ëd vire a ven-lo sfaragià, varda-sì ij contrast ëd la vita. Mi, an costa bela giornà ëd fin dë stèmber, i son lassame porté da sa vos morosa, sensa gnun pensé e con cheur seren. Parèj, coma lassand-me mné da na sbilàucia, i son fidame ’d cost arnèis ch’a ven tant a taj. Col di i dovìa esse a Canej, d’antorn a le quatr ore dël dòp-mesdì, ma sicome ch’i l’avìa pòch da fé e la giornà a l’era bela, cel pròpi spacià, un seugn da loé ’nt ël borgiachin ëd la memòria, i son partì da ca, leugn da Canej un doe ore ’d vitura, a eut ore dla matin. Ël temp a l’era tut da mia part, pròpi për pijem-la còmoda e, con una bela giornà a val la pen-a balandroné sensa pressa për costi pòst, tant pì s’as va nen con la vitura ’d San Fransèsch. Siché, sgnacà tuti ij boton ëd la bzògna, la docia vosin-a ’d sa madamin o tòta ch’a sia e ch’a parla da chissà ’nté, a na bela mira a l’ha fame ciapé na stra che mai pì i l’avrìa sognà ’d passé, talment a l’era fòra man, e sicome che la curiosità, a lo diso mach ch’a l’é fumela, i son lassame resi e i l’hai daje da ment. Dont ch’a l’abia portame, i lo sai nen, ma bel a l’era bel.
Boneur ch’i son partì lest da ca, ma a venta ’dcò capì che a na mira la pansa a taca a bërboté e che a pansa veuida as rason-a nen vàire bin e che përtant a venta trové un pòst për buté le gambe sota a la tàula e arpatesse le miole. Da noi ’d sòlit, la costuma a veul che da mes bòt an là; elo ’l temp pì giust për taché a sodisfé l’aptit e fé bogé ij trantedoi. Ëd temp a l’avansa i n’avìa ancora a foson, ma a venta mai deurme su la canal e cand a l’é ora a l’é ora e a na bela mira, apress ëd tant virondé për brich e vàude ampinind-me j’euj ëd blëssa e ’l cheur ëd gòj, sensa buteje nì sal nì euli, i l’hai decidù d’andé a buté ’d bòsch ant la stuva e spicassé quaicòsa ’d bon da l’amis ëd Cossan. Ma dont ch’im trovava? Mach col surtiment a lo savìa. Còsa fé a sta mira? Sempi, pì sempi che mojé un bëscotin ant ël vin sant. A l’é bastame fërmeme, sgnaché doi boton, buté la giusta adressa e peui, alé, via su na neuva contrà. Sa vos a l’ha fame passé për carzà dont na plancarda a butava ’nt l’avis e a l’erta ij camionista che la stra a l’era strèita e sensa parachèr.
«Sacocin, speroma an bin» a l’é vnume da dì ’n tra ’d mi, «ma s’a-i peul passé ’d ròba gròssa, i pass-reu delcò mi!» Sa stra a partìa dal teritòri dël Mango e a dovìa chité ’nt j’anviron ëd Cossan. Strèita sì, ma che maravija! Na stra dorsal ch’a së slonga coma un tapiss oriental e a forma ’d serpent. Tuta an crësta ’d costi brich. Ël bèich a gòd la natura da ambo le part. Ël sol ëd sa matinà na frisa velà da na coefa ’d calor, a anlùmina ij paisòt postà an cò dij brich con una lus da quàder, a smija d’esse intrà an paradis. Pròpi da fërmeme e pì nen bogeme, ma la stra a lo lassava nen fé, talment ch’a l’era strèita. L’ùnich afé da fé a l’era d’andé adasi, dé da ment e gòde cost moment ch’am regalava con orgheuj la natura. Ansoma pì che tut a ventava sté a l’euj a pa ancrosié quàich automobilista con l’anvìa e ’l gigèt sota a le ciape dël cul ëd sentse un «ralista» a strenze nen le curve a tuta brema për peui, com ch’a l’é capità, dë slargheje e ’d monté su dla riva për boneur nen tròp fàita a piarda, e peui tut a l’é vajant.
Ansoma, për dila con pòche paròle, cand tut a va bin a-i peul seurte fòra un cadò ’d na matinà d’arlass che mach un surtiment modern a la finitiva a l’ha savù deme, che diversament, mai pì i sarìa ancalame a passé da cole bande. Giumai, an costa stagion, le vis a l’han dàit tut lòn ch’a dovìo dé, pì gnun-e rape a j’ero lì a fé bela figura a pendojon coma ’d bele ciòche a gòde ’l sol parèj ëd laserte. Caland për la rostà e passand giù ’nt la valëtta as sentìa ’nt l’aria ’l përfum ëd most a beuje ’nt le tin-e për tiré fòra ’d bon-a pupa dij vej. Dëlcò st’ani costa tèra a l’ha savù dé ij sò frut e sò bon vin. A dipend mach da noi a savèj bèivlo com ch’as dev e sensa esagerassion. Ël vin bon a fà ’l sangh bon, ma a bèiv-ne tròp as conòss pa ’l dòp. Anco’ pòca stra da fé e peui sa bela vos amisa, squasi dësvijandse da ’n seugn, as ved che ’dcò chila a s’é godusse la maravija dël pòst, a s’é torna fasse sente disendme ’d viré a drita për ciapé lë stradon pì gròss, col dont a passo tuti për andé pì an pressa e, pen-a apress, am buta ’n sl’avis ch’i son bele che rivà a destinassion. Mersì navigador ch’it l’has fame passé për cola stra. Piror i peuss andeme arpaté con un bel tond ëd tajarin, coj ch’a fan passé ij sagrin, coj fàit anco’ a man e che tòst a gavo ’dcò la fam e, anrosarà con na san-a ’d Formentin brios ch’a va giù con andi generos, i chito sa matinà an mes a taragne, filagn e vis, content ëd mangé da ’n brav amis.