Candida Rabbia/Rèino Jano e lenghe cite sota 'ncesta a Coumboscuro

Rèino Jano e lenghe cite sota 'ncesta a Coumboscuro

Tut i l’avrìa pensà, fòra che ’d dovèj troveme a dësfendi nòste lenghe dla patrìa cita ’nt ël tempi dle bataje ch’a l’han contribuì a mantnìe vive fin-a a ’ncheuj con j’onge e con ij dent: «Uno terro - uno lengo - un pople»!

Veuj fé tut d’àutr che ’d polémiche con coste pòche righe, ma i-i ten-o a buté ’n vardia tuti coj ch’a-i chërdo ai sò but ënver a sto scaros signal maloros.

A pòch temp da la dëspartìa dle colòne pì anreisà (Barba Tòni, Bep Ross, Sergio Arneodo, Tavo Burat, Tòni Tavela, Rico Gulin, Cichin Paschëtta, Milo Bré, Davide Damilan... për nominé mach ij pì avosà ch’a son partisne ’nt l’ùltima vinten-a d’agn), valà ch’a s’arpresento dle rìnfole che tuti i chërdìo giumai crasà e sotrà për sempe: «La tal lenga a esist nen... A-i é pa ’d document... la Rèino Jano da nòste vàude a l’é mai passà: a-i é pa gnun-e preuve...» e via fòrt.

Sensa buté giù ’mbelessì le preuve «sientìfiche e stòriche» ëd tuta la barziga, ch’i farìa rije ij givo da già che chi ch’am les a-j conòss pì che bin, i torno tutun a fortì ch’a son pròpi (torna!) ij cacam a spuvé ’l velen ch’a j’antòssia, coj che dai cadregon sòp ëd j’università a taco, giusta aora che tut a l’é sbrolà, a dëscheuvri dai drocheri dle nòste borgà mòrte ’d montagna «Le schegge di memoria»... E alora as buto a censì, a cataloghé ij cadàver: ma guaj a parleje ’nt le lenghe (ch’a son ancor vive, për boneur) parlà da la gent che lì a l’ha vivù për agn e agnòrum! E nò, cole lì a esisto pa (donca i j’esistoma gnanca noi, ch’i soma sì a parleje ste lenghe, a partessipé a la premiassion d’un concors ch’a l’ha daje tant ëspassi pròpi a coste lenghe...).

«Lassomse nen tajé la lenga» a disìa (e a l’ha scrit ant ij sò lìber ch’a pòrto pròpi sto tìtol) Tavo Burat, ch’i l’avoma arcordà a dzèmber 2019 për ij des agn da la dëspartìa: i doma mai për ëscontà che j’arvange ant le bataje a sio vagnà për sempe, i tenoma àuta la guardia, s’i voso- ma che jë sfòrs ëd j’ùltime sentinele ’d nòst mond a ven-o nen crasà dal mond d’ancheuj «Sensa Dé e sensa òm»: i soma già torna sla broa dël balatron!

E bele che le gofade dzordite a sio stèite prononsià da chi ch’a l’é anfòra mijara ’d pé da coj but, belavans a deje crédit a soa gnoransa a-i son ij sò cadregon (le cattedre), compagnà da la coalera stereotipà dël conformism, ch’a-i dà sempe rason a «j’ënteletoaj ëd j’academie» (mufìe për la pì part), a jë «studios» che la coltura popolar a la sgnaco.

Dòp d’avèjla sachegià coma ch’a l’han sempe fèit, anans d’avèj sbrajassà a squarsa ganassa ch’a esist nen.

Passand peui al mérit dël concors, j’euvre a son piasume dabon e la pì ’nciarmanta, ch’a l’ha cujì pròpi ’l cheur ëd la cos-cion sla Rèino Jano (ëdcò an arferiment a tut lò ch’i l’hai scrivù sì dzora) a l’é stèita ’d sicur cola dla rèino bifront: nen mach, coma fortì dal bon Perotto, «le due facce della Rèino Jano, quella buona e quella terribile», ma dzortut chila a ciapa ’n pien soa valensa simbòlica: «im bèico anans, për porté a compiment ij drit ch’a jë speto a mè pòpol ëd Provensa, ma im vard ëdcò le spale dai lagosin traditor!».

Pròpi coma i dovoma sempe continué a fé tuti nojèiti, an sto mond arvers. Volënté i la butrìa dacant a mia Rèino bele ’ndurmìa, tranquila coma ch’as sent ant ël sen ëd le montagne, con n’arbo për cussin e doi busson ëd patërlenghe a la vardia dij sò seugn.

Andarmage tutun che la prestigiosa giurìa a l’abia pa vorsù premié la poesìa, che a sta mira a l’é àuta già ’nt lë sfòrs ëd mantnisse, antrames a la babilònia stropià ch’an sangia për tuti j’anviron: ël sò a l’é squasi, ahidé, l’autëssa dl’ùltim sospir, ch’as peul pa mai manché ’d cheuje.

A minca cost.

Candida Rabia