Beppe Burzio/Sot le paròle gnente

a chërso le fausse anformassion

SOT LE PARÒLE GNENTE[modifiché]

Da: l’"Assion piemontèisa" ëd Luj 2002

Mai coma 'n costi ùltim temp ël sitadin, ël sitadin normal ch'a l'ha na serta atension anvers a lòn ch'a j' dëscario ant j'euj e ant j'orije, tuti ij di, ij mojen d'anformassion e ch'a da da ment, con la midema atension, a lòn ch'a j'ancapita dantorn, a nòta, an manera ciàira e nen dëscutibil, la gròssa diferensa, për nen dì antitesi, fra lòn ch'a j'ancapita për dabon e lòn ch'a j' diso ch'a j'ancapita.

La conclusion a l'é che ij mojen d'anformassion an conto nen lòn ch'a-i suced, coma ch'a dovrìa esse sò angagg, ma an conto lòn che quaidun a vorerìa ch'i chërdeisso. E sòn am lassa vreman anterdoà.

Përchè a l'é nen che cost ëstat, e j'àutri stat europengh, a sio soget a na ditatura, na ditatura ch'a anpon-a a j'òrgo d'anformassion la publicassion ëd lòn ch'a j' fa còmod ai padron dël vapor e mach ëd lòn. Is trovoma antlora ant na situassion dròla andoa che la stampa, tant ëscrivùa che televisiva, a l'é al servissi, volontari e nen obligà, dël regim ch'a l'é al podej.

A l'é n'àutr at ëd na stòria ch'a l'ha 'd reis veje. Për tanti e tanti ani, dòp ëd l'ùltima sagnanta guera, cost ëstat a l'é stàit governa da 'd polìtich ch'a j'ero rivà al podej coma rapresentant d'ideologìe ch'a fongavo soe reis ant le part ch'a l'avìo dait vita a la guera partisan-a e cost a l'é stait ël prim trocion.

Përchè ij polìtich e ij sò partì, che për tut ël temp ëd la ditatura fassista a j'ero stait cacì e stermà, a j'ero intrà ant la resistensa, për gòdne ij profit, bin dòp che la resistensa a l'era anandià. Un-a dle part che la resistensa a l'avìa fala për dabon, la part pì popolar e ovriera, a l'era staita convinciùa dai polìtich, ch'a j'ero butass-je a la testa, a serne, coma arferiment e esempi, l'Union Sovietica, na ditatura sagnanta coma cola nassista e sòn a l'ha faje perde tute j'elession për sinquantani. La part che j'elession a l'avìa vagnaje a l'avìa basà soa reclam eletoral an sla moderassion e, rivà al podej, a l'avìa arportà a l'onor dël mond, an duvertandje la stansia dij boton, andustriaj e finansié, coj andustriaj e finansié ch'a l'avìo pijà sot tùa la ditatura fassista e, për fé bon peis, a l'avìa s-ciapà, con ij sòld rivà sot banch dai servissi secret merican, l'union dël sindacà dij travajeur. I l'hai vorsù scrive ste ròbe, che pròpi tuti a san, giusta mach për arfrësché na fërvaja la mimòria e rivé a parlé dij nòsti di an savend dabin lòn ch'a j'era 'ncapitaje ier.

Dòp che l'Union Sovietica a l'era dësblasse, la mancin-a europenga a l'avìa mantnù ij sò sostnidor e, an quaich cas, adritura chërsùje. La gent ëmnùa a l'avìa chërdù, an bon-a fé, che, an ëvnisandje a manché l'esempi afros ëd la Russia, la mancin-a, che 'dess as fasìa ciamé "senter-mancin-a", a sarìa finalment butasse a fé sò travaj istitussional: col ëd tué ij dirit e j'anteresse sò, coj ëd la gent ëd la stra.

Ma a l'é nen ëstait përparèj.

Ij mostragi dla scòla 'd partì a son dur da dësmentié. E a l'é a sta mira che nòsti proletari nostraj a son trovasse ca e fabriche anvadùe da proletari strangé e arogant an osservansa dla necessità dla mancin-a 'd potensié sò eletorà e dla dita 'd Marx: "Proletari 'd tut ël mond unive!".

A ca 'd quaidun un pò meno proletari, a l'é ciàir. E a l'é a sta mira che la drita a l'ha 'ncaminà a conquisté l'Euròpa e a determiné 'l trionf dël capitalism pì sfacià.

L'economìa 'd mërcà a l'era finalment liberasse dij sò concorent e a podìa fé a meno, ant ij rapòrt con la gent, ëd la mediassion ëd la politica. Ël resior d'ampreisa a smijava esse 'l pì adat a pijé su soe spale l'angagg dificoltos ëd governé j'òmini. As disìa che, an fasand ij sò anteresse, andustriaj e finansié a l'avrìo 'dcò creà profit për la sossietà.

"Greed is good!" a diso ij merican: l'angordisa a l'é positiva! Cost a l'é 'l ritornel ch'a l'ha satì nòsta vita sossial ant la sconda mità dj'ani novanta. Mach ch'a l'é nen vera. A lo disìa già, ant ël setsent, ël, forse, pì grand economista che 'l mond a l'àbia avù: Adam Smith.

A disìa che, për soa natura, antrapreneur e mercant a l'han la vista tròp curta për podej ocupesse dij destin d'un pòpol. Lor a travajo për ij profit ch'a-i son daré 'l canton e a s'òcupo nen, assolutament, ëd lòn ch'a podrà 'ncapiteje a 'n secol ëd distansa. Se anpesté l'ambient a pòrta d'util, anpestoma pura: col ch'a riverà dòp ëd noi a provëddrà. Se deje da mangé a la gent ëd ròba ch'i soma nen sigur ch'a fasa nen mal a pòrta 'n profit, fomlo pura: col ch'a riverà dòp ëd noi, s'a sarà 'l cas, a curerà ij malasi ch'i l'oma provocà.

Për pì 'd vintani i l'oma dovrà 'l DDT an pien-a libertà, anans ch'an feisso savèj ch'a l'é 'n tòssi e ch'a lo gaveisso d'an comersi (quaidun a dis sotvos che, për finì le scòrte, a lo mando an quaich pais ëd l'Africa andoa ch'a lo deuvro ancor ancheuj).

An costi ùltim temp la gent a 'ncamin-a a rend-se cont che gnanca a termo curt andustriaj e finansié a peulo avej la fiusa dla gent. E pì a son gròss e meno a-i é da fidesse.

A l'han trucà ij bilansi, a l'han trocionà j'assionista, a l'han mascrà le speise corent da anvestiment e corompù sossietà 'd revision e polìtich për dimostré prosperità e profit ch'a-i ero nen. E tute coste operassion dësgiuste a l'han sempe faje con l'apògg dij mojen d'anformassion.

Ant jë Stat Unì, coma ch'as sa, le pension a son privà; a son visadì 'd companìe 'd sigurassion ch'a cheujo ij versament e, a temp e ora, a pago le pension.

E s'a sgairo ij sòld dij versament e a falisso, coma ch'a l'ha fàit la pì gròssa 'd coste companìe, le pension chi ch'a jë paga?

Gnun, a l'é ciàir.

E ambelessì nòsti resior a son ancamin a elaboré 'n pian për fé dventé privà l'Ent ch'a gestiss le pension. Tòpa! Përchè nòsti resior a rivo dal mond ëd l'andustria e dla finansa. E 'dcò an cost cas ij mojen d'anformassion, tuti, a j' dan na bela man a mascré la realità.

I veule quaich esempi?

Sùbit servì. I l'hai già scrivuje pì che na vira, ma "repetita juvant"; arpete a fa 'd bin: magara quaidun as farà convint ëd coma ch'a stan le ròbe.

Quand ch'i seve andàit a fé speisa prové a fé 'l paragon fra lòn ch'i l'eve spendù e lòn ch'i l'avìe spendù n'ann andarera për caté le mideme ròbe. I vëddreve parèj che 'l sagg d'inflassion a l'é motobin diferent da col ch'an diso ch'a l'é.

E cost a l'é 'n trocion. Nòst govern quand ch'a l'é stàit elegiù a l'avìa diciarà an còro ch'a l'avrìa rangià ij cont ëd lë stat, con l'agiut d'andustriaj e finansié, an portand ël Prodot Interior Brut a na chërsùa dël 3%, a parte da cost'ann. Për antant cost ann la chërsùa a l'é staita ëd l'1,3%, pì bassa 'd cole dj'ani passà, e la Banca Sentral Europenga a l'ha acusà nòsti resior ëd faussé ij cont, an butand a bilansi 'd sòld ch'a l'avìa ancor nen ancassà.

Gnun-a por: ij giornaj an diso che la chërsùa spatussà a 'ncaminerà l'ann ch'a vnirà. E le pension? A l'é bin vera che quaidun a l'ha avù soa pension portà a 'n milion ëd veje lire al meis. Ma peuj a l'han butaje le taje ansima e, an contrast con ël Ministr ëd la Sanità, a parlo 'd torné a buté ij "tichet" an sle meisin-e; e an cost cas la chërsùa dle pension a finirìa për esse n'arcal.

A propòsit ëd tichet: noi, si an Piemont, për concession ëd nòsti resior regionaj (ëd l'istessa part politica dël govern) i jë pagoma già. S'a passa la proposission ëd torna buté ij tichet governativ, còs a faran-ne? An jë ardobieran? Antant as ven a savej che le sossietà ch'a fabrico le meisin-e, a spendo senten-e 'd mijard an bon-e man për medich e spessiari.

Forse a l'é për lòn che ambelessì le meisin-e a costo fin-a a quat vire lòn ch'a costo an Fransa. E rivoma al travaj. Ancheuj, 4 ëd luj, ël pressident ëd l'Associassion Comersiant a l'ha diciarà a pien-a vos che ij pòst ëd travaj a chërso a milen-e al di.

Darmagi che, sempe 'ncheuj, con na neuva butà 'nt un canton, a la qual pòchi a l'han faje cas, l'Istituto Statal dë Statistica (Istat) a l'ha fane savèj che da gené ij pòst ëd travaj a son calà 'd 425.000.

E la FIAT? La vendita 'd soe viture a l'é calà dël 27%. A l'é lògich: quand che ant un pais a giro sempe meno 'd sòld, a son sempe meno coj ch'a peulo catesse na vitura. Costa la rason ëd la crisi dla FIAT. Ma an merit a l'é rivame ant j'orije na neuva afrosa. A l'é na neuva ch'am riva dal bass, dai dipendent e a l'é tuta da verifiché.

A smija che la FIAT, e soa binela IVECO, a l'àbio vendù quaich setor ëd soe atività interior a d'àutre asiende ch'a licensio a tut andé, për peuj, magara, torné a assume, ma a 'd categorìe sindacaj pì basse. Ant na paròla: n'ovrié Fiat dë sconda a ven licensià dal neuv padron e peuj torna assomù 'd quarta, sempe, bin antendù, për fé 'l midem travaj.

Un bel risparm, é-lo pa vera? Mi i promëtto ch'i andrai a fond ëd la question e quand ch'i sarai sigur i darai a coste neuve l'arsòn ch'a merito. Adam Smith a disìa che mercant e antrapreneur a devo sent-se liber ëd fé sò travaj, ma nen avèj ant le man un pais da governé. Mi i j' gionterìa 'dcò che 'l govern dël pais a dovrìa controlé che mercant e antrapreneur a faso nen le malandre dite dzora. Mach che për felo, 'l govern a dovrìa esse onest e nen an vendita. A v'arzulta për cas ch'a-i na sia quaidun?

Ardì Piemontèis.

Beppe Burzio