Beppe Burzio/Ardì piemontèis

ARDÌ PIEMONTÈIS!

Da "Assion Piemontèisa", Dzèmber 2001

Con ës nùmer a finisso j'eut ani 'd vita 'd cost giornal. Con ës nùmer a son donca novantesseis meis ch'i lese Assion Piemontèisa e, convnù che su quaich nùmer ij mè articoj a son ëstàit pì che un, i podoma conté che, a truch e branca, a son da sent e vint a sent e tranta le vire che mi, a la fin dij mè articoj, i l'hai salutà ij mè letor an ëslansandje mè vot ëd bon-a salute: "Ardì Piemontèis!".

E costa, forse, a l'é l'ùltima vira.

Ampressioneve nen; i stagh bin, bele da vej e, lòn che, forse, an obligherà a chité l'edission ëd cost giornal, almen con costa cadensa, a son doe rason tute doe anportante: un-a la mancansa 'd sòld e l'àutra la mancansa 'd motivassion.

La mancansa 'd sòld a l'é, për noi, na maladìa crònica e, pertant, i jë soma squasi costumà; l'àutra, për contra, la mancansa 'd motivassion, a l'é evidensiasse mach an costi ùltim temp e i confesso ch'a l'ha bolversane nen pòch.

Ma, për ciairì da bin tuta la situassion, a l'é mej ch'iv conta 'n pòch ëd nòsta stòria.

La Coperativa editris ëd cost giornal a l'é stàita fondà, ant ël magg dël 1989, da 'n grup ëd përsone dont la pì part a l'avìa coma but prinsipal col ëd fé cariera polìtica. E, an vrità, quaidun ëd lor la cariera a l'ha pro fala.

O mej quaidun a l'ha fala e 'dcò finila; quaidun d'àutri, coma Borghezio, a l'ha fala e a l'é 'ncamin a finila e, a la finitiva, quaidun ëd lor a l'é ancor ancheuj an sla crësta dl'onda, coma Tino Rossi, ël pressident ëd la Comission Coltura dla Region.

Ant ël november dl'otanteneuv i son ëdventà mi pressident ëd la Coperativa e i l'hai "obligà" ij "polìtich" a le dimission. I trovava, e i treuvo, nen coret che un a intra a fé part ëd na comunità për peui travajé a pro 'd n'àutra.

Evident che costa mia posission a l'ha blocà an sël nasse l'apògg politich për oten-e 'n qualsëssìa agiut finansiari. E, 'd conseguensa, mia fomna e mi i l'oma dovù amprende bele da subit che, s'i vorìo mandé anans la coperativa e ij sò but dë spantiament ëd lenga e coltura piemontèise, i podìo fé fiusa mach ansima a nòste fòrse e a nòst ampegn.

A l'é vera che ant l'arch ëd j'ani quaidun a giutene a l'é rivà: ma sempe pòchi, saltuari, precari e generos dzortut ëd consèj.

Tant për fé n'esempi cost giornal a l'é nassù për le cissure 'd doi fieuj giovo ch'a praticavo nòsta sede (sensa fesse sòcio neh!) e che, ancor anans ch'a sorteissa 'l ters nùmer, a l'avìo già pijà l'andi vers d'àutre destinassion (Gioventura Piemonteisa) an diciarand che lor a l'avìo pì car "travajé për ël Piemont pitòst che për la botega".

Figureve vàire i l'oma agradì sta precisassion mi e mia fomna ch'i passavo tute le duminiche an gir për ël Piemont, con ij nòsti banchet, për tiré su ij sòld ch'a servìo për la coperativa e, s'a bastavo nen, i butavo man a nòst pòrtafeuj.

Contut i fortisso, sensa tëmma che quaidun a peussa sbusiardeme, che fin-a al novantesset coperativa e giornal a l'han vivù esclusivament an sij profit ch'i fasìo la duminica e j'àutre feste comandà con nòsti banchet e, an sle sovension përsonaj, daite a titol formal ëd prestit. Tut sòn fin-a al novantesset, coma i l'hai scrivù.

Ant ël novantesset, convnù ch'i l'avìa argionzù n'età ch'a l'era pì nen salutar aussesse tute le duminiche a sinch ore dla matin, carié la vitura e andé 'n gir për ël Piemont, i l'oma decidù 'd pianté lì.

Antratant ël giornal a l'era dventà bastansa avosà e i l'hai pensà che la manera pì giusta për ten-e an pé giornal e coperativa a fussa cola 'd vende dë spassi publissitari an sël nòst mensil.

I l'oma anterpelà, sensa arzultà, agensìe cite e gròsse e, a la finitiva, i l'oma conclodù ch'i dovìo serché 'n pensionà giovo ch'as pijeissa costa ancombensa për grinor anvers ël Piemont e për un redit cit cit. I l'oma nen trovalo për tanti sfòrs ch'i feisso.

Antant mi i seguitava a finansié coperativa e giornal con ij mè sold.

Ant ël 99, na ciambréa strasordinaria dij sòcio dla coperativa a l'avìa stabilì d'edité mach pì doi nùmer d'Assion Piemontèisa për ëstampé ij quaj ij sòcio a sarìo tassasse.

Mach doi sòcio a l'avìo pagà sò cotiss, ma 'l giornal a l'é surtì fin-a adess con le speise a mè carich. Ancheuj la gifra ch'i l'hai versà a pro dla coperativa (e dël Piemont) a l'é rivà a 'n total con tanti e tanti zero. Tròpi për mi.

Autër che travajé për la botega!

A sta mira quaidun a podrìa tiré fòra la cuca che la Pùblica Ministrassion a finansia e a giuta d'atività coma la nòstra.

A l'é vera; a-i son ëd giornaj ch'as vëddo pì nen an gir da d'ani , ma ch'a 'rseivo 'd mijard da lë stat. Sì, an Piemont, a-i é 'n giornal ëd poesìa ch'a l'ha arseivù fin-a a pòch temp andarera un finansiament regional d'apopré vintessinch milion a l'ann e an ëdzorpì n'assessorà regional a l'ha sotsignaje 'n paira 'd senten-e d'abonament da spedì an Argentin-a.

N'autër giornal, ëd pura literatura, a l'ha 'n finansiament regional. ch'a j' quata squasi tute le speise dë stampa e tuti ij boletin ch'a së stampo an Piemont, fin-a 'l pì cit feuj ëd la pì cita associassion a l'ha soa brava contribussion regional.

Noi nò. Përchè? Anans ëd tut përchè nòsta atività a ven considerà soversiva e peui përchè ant la forma che la pùblica ministrassion a sarìa dispòsta a dene 'd sovension, noi i soma nen dispòst a aceteje.

Noi i soma considerà soversiv përchè ch'i l'oma diciarà ciàir e fòrt, fin-a dal prinsipi, che nòst but a l'era col ëd travajé përchè la lenga piemontèisa e soa coltura a tornèisso a esse spantià an tut ël Piemont e a dventeisso liura e drapò për ij piemontèis përchè che, unì, a podèisso pretende soa autonomìa.

N'atività 'd cangiament (soversion) sossial ëd lë stat donca e pertant n'atività soversiva.

E lë stat a arcassa con soa pùblica ministrassion. Tuti i savoma che nòst parlament a l'ha nen arconossùje a la lenga piemontèisa, an contrast con ël Consèj d'Euròpa, lë stat ëd "lenga minoritaria".

An detaj, ant ij nòsti confront, a l'ha anandià na guera sensa pietà.

I j'era 'ndàit a Roma për vëdde, an quaich manera, s'i podìo usufruì dij finansiament a pro dla stampa. Le lege e ij decret an merit a son talment complicà che sensa n'agiut polìtich a-i é pròpi gnente da fé.

E pensé ch'a pija ancora 'n pàira 'd mijard a l'ann "L'Umanità", ël giornal dij sossialista 'd Saragat dëscomparì da vàire ani. An compens a noi a l'é rivane da paghé la "contribussion për le ispession" che le coperative, ch'a deuvro 'd man d'euvra, a son ëtnùe a verseje al ministeri dël travaj.

Për n'escamotagi da rustidor ëd n'ispetor, cola contribussion për noi a l'é stàita butà ant la mzura pì auta, cola, për esempi, ch'a paga la Banca Popolar ëd Noara che, formalment, a l'é na coperativa coma noi. I l'oma nen pagala e a l'han pignorane e portane via ij mòbij ëd la sede. Da col moment i l'hai proibìje a j'ispetor d'intré a fiché 'l nas a nòsta ca e i l'oma 'ncaminà a 'rseive an continuassion tante racomandà dal ministeri dël travaj piene dë mnasse, ma gnente 'd pì. E rivoma a la ministrassion regional. Cola ch'a serca 'd realisé 'l programa statal ëd crasament ëd la lenga piemontèisa an sostenend e finansiand tute le atività a pro dij lengagi 'd cioché con ël but ciàir che, an arforsand lor, a s'andeboliss la lenga.

An pòchi ani nòsta ministrassion regional a l'ha savusse creé na bela còca d'associassion ch'a condivido con soen soe inissiative. I peuss sitevne quaidun-a.

Anans ëd tut "Gioventura Piemontèisa" ch'a l'ha anventà le "variant ëd la lenga piemontèisa", nòm con ël qual a son ëstàit batià ij dialet dij pais, an manera che la lenga piemontèisa a 'rzulta esse la sola lenga al mond a avèj le "variant".

An seguit a costa anvension a son tante le associassion ch'a l'han ësfrutà tute le possibilità che costa anvension a ofrìa për deje d'anportansa a le "variant" e crasé la lenga piemontèisa: la "Ca dë Studi" ch'a organisa 'd concors e a premia d'euvre scrivùe ant ij dialet pì dròlo e baravantan; ël "Sol ëd j'Alp" che, an pì che scrive lìber e giornaj ant ël dialet ëd Bièla, a l'ha publicà na gramatica, nen dël Bielèis, ch'a sarìa normal, ma dël "Piemontèis ëd Bièla" e a la fin, "Nòste Reis" che, ansema ai cors ëd "piemontèis" (?) as da da fé an manera frenetica con Sergi Garuss për promeuve la "variant lissandrin-a" dël piemontèis. E tute a pijo 'd sòld.

Noi nò; noi për la ministrassion regional i soma 'd nemis. E 'd nemis teston ëdcò. I l'oma sempe arfudà 'd pijé 'd sòld ch'a comporteisso l'òbligh dë scrive su nòst giornal la dita "ës giornal a seurt për la contribussion ëd la region" përchè, për noi, cola scrita a veul dì arnonsié a na part ëd nòsta libertà.

I l'oma sempe dit, e i l'oma dijlo fin-a a monsù Ghigo, che se la ministrassion regional a vorìa giuté 'l Piemont a travers ëd nòsta euvra a podìa fé d'abonament a nòst giornal, magara për le mila biblioteche comunaj ch'a-i son an Piemont, o caté dë spassi publissitari su nòst mensil.

A-i son j'esempi dj'abonament për l'Argentin-a e j'apopré quat mijard che la Region a spend për pòchi second ëd reclam an television. Ma për noi coste stra a son sarà.

Coma ch'i vëdde la sola stra ch'an restava a l'era cola dla fiusa ant la gent piemontèisa. Fiusa che la gent piemontèisa a l'ha tradì an tut e për tut.

Ël 20 dë stèmber, aniversari dël ravagi 'd Piassa san Carl dël 1864, i l'avrìa dovù ten-e na conferensa pròpi su col ravagi. Ebin, bele se la neuva a l'avìa dala tant cost giornal che 'l cotidian La Stampa, fòra 'd na nòsta amisa, a scoté la conferensa a-i era pròpi gnun. Antlora a l'é stame ciàir che mi, për tuti sti ani, i l'avìa spendù sòld e fatiga për fé 'n travaj dont ai piemontèis a j' na fasìa pròpi gnente e che, pertant, a sarìa da anorfantì seguité a felo.

E antlora?

Për lòn ch'am rësguarda mi i son pì nen dispòst a tiré fòra 'd sòld e a fé l'organisador e 'l faturin për përmëttje a cost giornal ëd seguité a seurte. E gnanca i son nen dispòst a regaleje la testada a quaidun basta mach ch'a vada an edicola; i farai mi, a mie speise, lòn ch'a va fàit përchè che la testada a resta an vita.

L'unica ròba ch'i son dispòst a fé, a gratis bin antendù, a l'é cola 'd feje da diretor responsal e dë scrive n'articol al meis. N'àutra sman-a a-i sarà na ciambréa dla "Confrerìa dël Lambel" col'associassion ch'a l'ha, ant j'angagg ëd sò statuto, la tùa e 'l sostegn ëd cost giornal, ma che ij sò sòcio a son gnanca stàit bon a sotsigné n'abonament a testa. I staroma a vëdde.

Për parlé ciàir, coma sempe, i fortisso che mi 'd fiusa i 'n n'hai pròpi pòca e ch'a vanta pijé at che, dòp cola dël 21 e 22 dë stèmber dël 1864, lë stat italian a l'ha avù an Piemont la sconda vitòria ëd tuta soa stòria: cola për ël crasament ëd la lenga piemontèisa.

Marochin, albanèis, kossovar, cameronèis, napolitan, pulièis, sicilian, calabrèis e ij sòcio 'd tute cole associassion sità anans a peulo ess-ne orgojos e a mi am resta gnente d'àutr da fé che slanseve mè ùltim, mer: "Ardì Piemontèis"

Beppe Burzio