Beppe Burzio/A l’é question dë stòmi

la drita a conquista l'Euròpa:

A L'É QUESTION DË STÒMI

Da "l’Assion piemontèisa" ëd magg 2002

Ël rapresentant ëd la drita, estrema e estremista, fransèisa Le Pen a l'ha crasà, democraticament, ël rapresentant ëd la mancin-a e a l'é presentasse al balotagi con ël pressident an carica, Jaques Chirac, ant l'elession për elege 'l pressident ëd l'avnì ëd la repùblica fransèisa.

La ministrassion polìtica fransèisa a l'ha butaje 'n tacon. A l'ha sbaruvà, con l'agiut dij "media", l'opinion pùblica (a son j'estremista e pì nen ij comunista coj ch'a mangio ij cit) an manera ch'a son sentusse obligà a voté Chirac coj ëd sénter-drita, coj ëd sénter-mancin-a, coj ëd mancin-a e fin-a coj ch'a votavo nen da tanti ani. E Chirac a l'ha vagnà a man basse.

Ma 'l problema a resta. La drita, estrema e estremista, a l'é bin present an sël panorama eletoral europengh ant ël qual a conquista 'd cotiss sempe pì anportant. Mersì al malasi spantià, a vagna l'aprovassion ëd la gent e a chërs a vista d'euj.

A-i é pòch da dëscute: un pass dòp l'àutr la drita a conquista l'Euròpa, në stat për vira.

La drita a governa an Italia, an ëSpagna, an Danimarca e ant na part ëd l'Austria, e a-i son ëd segnaj anportant an Inghiltèra, andoa che al govern a-i é la mancin-a, che la gent a veul cangé d'orientament.

Donca la mancin-a a l'é, an tuta l'Euròpa, an artreta ireversibil. E pensé che la mancin-a a dovrìa esse cola ideologìa nassùa për tué ij dirit ëd la gent ëmnùa, dla pòvra gent, ch'a l'é la magioransa, e cola ch'a vòta a l'é la gent e nen le cedole dle assion. Ma antlora còs'a l'é-lo mai ancapitaje? Sempi, ij dirigent dë squasi tuti ij partì dla mancin-a a l'han sempe travisà ij mandà dla gent ch'a j' sostenìa.

Parlomse ciàir; a son le religion ch'a son pijasse, da la neuit dij temp, l'angagg ëd convince la gent a modifiché sò sistema 'd vita, an acetand tant ij sò mostragi che ij malasi e le ingiustissie soportà ant la vita për argionze, dòp mòrt, la beatitudin e ij premi ant ël mond dedlà.

Se un a-i chërd ....

Për ij partì la question a l'é diferenta. Sò angagg a dovrìa esse col ëd contribuì, tant ch'a sio al govern che a l'oposission, a rende pì acetabil la vita dla gent ch'a j' sosten e a j' vòta, an ëmijorand le situassion ëd malasi e an moderand le diferense sossiaj.

Për contra, ant j'ani subit dòp ëd la guera, la mancin-a, tuta la mancin-a europenga, con an testa cola italian-a, a l'ha elegiù a sò model l'Union Sovietica e a l'ha, praticament, obligà ij sò sostenidor a pijela coma esempi, an sarand j'euj an sij camp ëd travaj obligatòri an Siberia, an sij tanti e tanti opositor polìtich massà o fàit passé da mat e an sle ocupassion militar afrose ëd l'Ungherìa e dla Cecoslovachìa.

E a l'é a sta mira che na bela part ëd sostenidor ëd la mancin-a a l'ha 'ncaminà a dëstachesse.

Ma ij dirigent a l'han nen capì la lession e a l'han seguità, coma se gnente a fussa, a vorèj anpon-e soe ideje e soa etica a la gent con ël but, fin-a tròp ciàir, ëd fé chërse ij sò eletor e sò podèj.

E a l'é pròpi con cost but, e an obediensa ai mostragi arseivù da l'esempi sernù ani andarera, la santa mare Russia sentralista e totalitaria, ch'a l'han sponsorisà e a dësfendo a tuta fòrsa la diaspora an at anvers ai pais europengh d'estra comunitari marochin, albanèis e 'd mila àutri pais lògn e con ëd siviltà diferente e nen antregrabij con cole europenghe. Tuta gent ch'a veul nen assimilesse con coj dël pòst andoa ch'a l'é rivà, ma ch'a serca d'anpon-e, con la tùa e l'agiut dij dirigent ëd la mancin-a, sò model ëd siviltà.

La gent ëmnùa, la gent ëd la stra, cola ch'a viv e a meuir an travajand, a l'é gropà e a chërd, anans ëd tut, an soa famija e, subit dòp, an sò pais, an soa gent e an soa lenga.

A l'é ciàir che costa gent a veul nen savèjne che sò pais e soa gent a ven-a crasà con l'anseriment ëd n'àut përsent dë strangé, prepotent e nemis, dont na gròssa part ëd col përsent a son delinquent. Ij polìtich a l'avìo ampromettun-e n' "Euròpa dij pòpoj", un gròss ëstat federal componù da tanti cit ëstat-nassion, omogeni për popolassion e lenga, e dispòst a colaboré fra 'd lor.

A son ancamin a fé dl'Euròpa në stat "globalisà" e sentralista o, al massim, na federassion ëd pòchi stat sentralista con na popolassion, istessa për tuti, formà da la mës-ciura 'd tute le etnìe dël mond e con na lenga sola: l'inglèis.

Sël model american.

A l'é ciàir che a la pì part ëd la gent ëmnùa cost model a j' va nen bin. Për tant ch'a na diso la grossa finansa, la cesa catòlica e ij resior ëd la mancin-a. Sòn la drita a l'ha capilo.

O mej, a l'ha fàit finta 'd capilo. Almen an cost ëstat. A l'é fòra 'd dubi che la drita a l'ha vagnà le elession an ampromëttend ëd fé chërse travaj e pension e 'd realisé d'arforme an sens federalista dlë stat.

Mi, da vejass cinich e smalissià, a coste ampromësse i l'hai mai chërduje. Lassoma përde 'l fàit ch'a l'é nen vera che le pension a sio chërsùe për dabon, ant ël sens che s'a l'é vera ch'a son chërsùe për quaich pòver a son calà për d'àutri pòver e mi sòn i l'hai già scrivulo e dimostralo.

E 'dcò che 'l travaj a sia vreman chërsù an manera sensibil. Ma mia malfiusa a l'era preventiva e rasonà.

E i vë spiego 'l përchè.

Costa drita a l'é pì nen la drita d'antan, liberal, che un a podìa magara 'dcò contrasté an sël pian ideològich, ma ch'a dovìa rëspeté përchè a l'era n'ideologìa seria, portà anans da 'd përson-e serie e rispetabij.

Costa a l'é na drita ch'a l'ha tanti pare bele se 'l padron a l'é un sol.

E partoma da lì, dal padron e da sò partì.

Che 'l padron a l'ha sislà a soa "an-magin e smijansa": liberista e federalista. Ij mè dubi a nasso da lì: liberism e federalism a son nen contrastant fra 'd lor, tut àutr. Mach che n'andustrial e finansié, com'a l'era e a l'é nòst cap dël govern, quand che sò faturà anual a passa 'l pàira 'd mijard ëd lire, a peul pì nen esse liberista, a l'é 'n contrasens, e a dventa, 'd bòt an blan, capitalista e, 'l capitalism, col lì sì, a l'é contra al federalism.

Vardoma 'dess un pò 'n ca dj'àutri comprimari, (as fa për dì).

An costa drita a-i é 'dcò 'n gròss ëstrop ëd vej democristian, e sinquant'ani 'd democrassìa cristian-a a l'han dimostrane che lor, ij democristian, a coro, as bato e a brigo për oten-e 'l podèj e mach col, sensa vardé pì 'n là.

"Ël podèj a frusta chi ch'a 'l l'ha nen": costa la dita 'd në stereòtip democristian ëd la prima ora.

L'istessa ròba as peul disse 'd l'àutr component ëd costa drita: la Lega Nòrd.

Con l'agravant che la Lega a l'ha cissà, an trocionandje, a unisse a chila tanti rapresentant dij moviment autonomista dl'Italia dël nòrd e peuj a l'ha crasaje, a pro dlë stat sentralista.

Che scheur....

E i soma rivà a l'ùltim dij component ëd costa drita: Aleansa Nassional, ardité genit dël Moviment Sossial ch'a l'era, a soa vira, ardité genit dël partì fassista, sentralista e statalista. A l'é përtant nen natural che un chërsù sentralista e statalista na bela matin as dësvija liberista e federalista.

Ma, për mi, a l'é nen cost ël fàit pì grav.

Ël fàit pì grav a l'é col che Aleansa Nassional a 'rcheuj an soe file squasi tuti j'esponent ancor viv ëd la republica 'd Salò, cola batùa dai partisan ant la guera 'd liberassion, e, për serché d'arcupereje na dignità a serca 'd mastrujé la stòria.

Un giornalista mercenari e busiard a l'ha scrivù sël "Giornale" che "a liberé l'Italia dël nòrd a l'é stàita l'avansada inglèisa e merican-a e nen ij partisan", dësmentiand che, quand che ij merican a son rivà, tute le sità dël nòrd a j'ero an man partisan-e. A l'ha 'dcò scrivù, forse për creé 'd dëspresia ant ij confront dij partisan, che 'l comandant ëd në strop ëd milissia republichin-a, fusilià a Bra, a l'avìa ciamà che 'l comandant dël ploton d'esecussion a jë strenzeissa la man an segn ëd fradlansa e col là a l'avìa arfudà.

E vardoma da bin chi a son coj ch'a l'avìo ciamà la fradlansa. Mi i l'hai quaich testimoniansa direta përchè 'dcò mi i l'hai quaicòs da dì, convnù che 'dcò mi i l'hai vëddù e sentù quaicòs, bele se a l'época dij fàit i l'avìa mach des ani.

Na matin, ëd prima matin, i l'hai vëddù ant na stra, tacà a Pò, e a via Ast, ël cadaver d'un fieul giovo sensa onge e sensa dent e pien ëd sangh, anmugià ant un canton dël marciapé coma 'n mugg dë strass; i l'hai sentù, sempe da cole part, doi giovnòt an divisa dla republica ch'as fasìo ij compliment l'un l'àutr për sò "coragi" e un a j' disìa a l'àutr: "Për la miseria, col biondin a vorìa nen savèjne 'd meuire"; i l'hai conossù na madamin, stafëtta partisan-a, che, dòp ëd la guera, a l'ha dovù fesse fé sinch operassion ëd sirogìa plastica për ëscancelé ij ranfrign ëd brusaton da givo 'd sigala ch'a l'avìa an sla facia. E, a la finitiva, i l'hai vëddù, ant un pais dël Monfrà, la seur pì giovo 'd mia granda andé, con na cariòla, a dëstaché 'l còrp ëd sò fieul, për podejlo sotré, da na pianta andoa che ij republichin a l'avìo pendulo për dovrelo da tirassegn.

A-i era staje bataja? Gnanca për seugn: ës giovnòt a l'era a ca soa, ferì e an borghèis, quand che quaich element ëd na colòna dla republica, ch'a l'era fërmasse ant ël pais për fé marenda, a son andàit, giusta për passé 'l temp, a fiché 'l nas ant le ca e, trovà 's fieul, che la natura dle blessure a qualificava coma partisan, a l'han anpicalo e dovralo për na gara 'd tirassegn.

E mi i dovrij-ne avèj ëd sentiment ëd fradlansa e sosten-e con mè vot ëd gent parèj e ij sò amis?

I peuss pròpi nen.

A l'é question dë stòmi.

Ardì piemontèis.

Beppe Burzio