Bartolo Arnolfo/Ël rè dij formagg
Ël rè dij formagg[modifiché]
(Fàula sureal)
A-i era na vòlta, ant ël Bel Pais, un Rè bon e brav ch’a vivìa ’nt un castel costruì ansima a na ròca ’d granit ëd pur formagg parmigian. Le quatr tor ch’a dominavo ’l castel, fàite ’d gròsse forme ’d gruvera a mostravo tuta soa potensa, e për le muraje ’d difèisa a l’era nen fasse gnun-e economìe, dovrand ij materiaj pì sòlid e stagionà: blòch ëd pecorin roman, ëd gran-a padan e ’d d’àutri formagg fàit rivé da la Svissera. Ant ël fossal, traversà da ’n pont ëd toron d’Alba, a scorìa un fium ëd làit pen-a monzù.
Ël Rè, ch’a vivìa content andrinta a soa nòbil e gustosa residensa, ansema a soa Regin-a, al prinsi Mio e a le prinsipësse Formagela e Pajerin-a, a-i tenìa a tuta costa sostansa për dimostré a tut ël mond dël formagg che sò règn a l’era fàit ëd gent con ël cheur tënner ma con la crosta dura.
Purtròp, ël Rè, ch’a l’avìa pòche ocasion ëd comuniché con sò pòpol, a l’ha pensà bin ëd preparé na gròssa festa për conòsse e fé conòsse tuti ij pì gustos formagg ëd sò règn.
La regin-a, con la gòj an sij làver, a l’é dedicasse sùbit a organisé la festa ’nt ij salon dël castel për col fantàstich riceviment, soagnandlo con ij fiòch e con le frange. Për esse sicura ch’a sarìo rivaje tanti òspit, a l’ha fàit spedì j’anvit a tuti ij rapresentant ’d sò règn: dai formagg pì popolar ai pì bej nòm italian e fin-a coj forësté.
Finalment, ël di dla festa, a rende onor al Rè, a son rivaje ij rapresentant ëd le pì nòbij quajà, compagnà dai sò séguit, tuti anciarmà da cole maravije. Tut ël castel a lusìa con tanti color; e j’anvità, al son ëd le mùsiche pì bele, a podìo gusté tute le galuparìe dij possediment reaj: bur, fondùe, yogurt e frapé, antant che ’l làit a scorìa a fium.
Le fije dël Rè, la prinsipëssa Formagela e soa seur Pajerin-a, a stasìo setà dacant a la Regin-a, vestìe tute elegante ’nt le pì pressiose confession regaj.
Madamisela Tomabrusca, na toton-a àcida e rompaciap, a stasìa setà a un taulin da na part, andoa a podìa controlé tuta la sena, e maligné con soa comare Tomamòla. Chila, Tomabrusca, con soa lenga arfilà, ij formagg a savìa tajeje ’dcò sensa cotel. J’anvità pì stagionà, con ij sò mantej da festa, a ciaciaravo amabilment, mentre le madame a së scambiavo ’d gustose arsete. La pì bela gioventù a-i dasìa ’ndrinta a balé, e quàich frèsch formagin, sfiorandse ’nt la dansa a comensava a slinguesse ’d piasì e a stissié. Fin-a la contëssa Fontin-a, a fòrsa ’d balé a l’era tuta sudà, scasi fondùa.
Da soe postassion, madamisela Tomabrusca e soa comare Tomamòla a vardavo, con malissia e con na frisa d’anvìa, tuta cola fior ëd formagin.
«Disme un pò, Tomabrusca, ma chi a sarìa cola smorfiosa ch’a l’é an camin ch’a bala con ël prinsi Mio?».
«Ah, bon-a për la toss, chila lì» a l’ha risponduje soa comare «a së s-ciama Elena Panera. Chila lì as dà un mugg d’arie, disoma pura ch’a l’é tuta montà. I veuj fete na confidensa: as dis an gir che dle vòlte as fà pura siringhé...».
«Oh, basta là! Che gioventù montà!».
«Al di d’ancheuj a-i na capita ’d tuti ij gust,» a-j dis Tomabrusca an n’orija «a diso ch’a-j pias sté sempre tacà a coj giovnòt con la testa veuida e la pansa pien-a, sì ij Bigné... Parèj, cola smorfiosa a passa le sèire an pastisserìa o an gelaterìa».
«Ël prinsi Mio, bon ëdcò chiel» a-j confidava Tomamòla «a l’é peui nen ëd pasta da fé d’òstie. I l’hai savù che un pòch ëd temp fa a l’era an-namorasse ’d na certa Pastorela. Chiel, an coj temp, a l’era ancora un tënner formagin, as podrìa dì ch’a l’avìa ’ncora ’l làit sij làver, tutun a smija che da cola relassion a sia nassuje un... Bebé.»
«Varda, cara Tomamòla, mi ’d formagg im n’antendo, e podrìa contene ’d cheuite e ’d crue ansima ai nòstri òspit...për esempi, la vëddesto cola madama grassa, dësbordanta? Chila-lì a l’é na baronëssa dla nòbil quajà dij Bërgonzòla, e col morfel ch’a ten për man, a l’é sò fieul Gim; darmage ch’a-j ven-a sempre la stissa al nas. La baronëssa a l’é sposà an sconde nòsse con col bel ampast setà davzin a chila: ël duca Mascarpon, tuta gent con la spussa sota al nas...». «Tuta pasta ch’a fà nen për mè gust!» a l’ha aprovà, con na smòrfia, Tomamòla. «Ma, pitòst, chi a sarìa cola bela giovnòta con la tërsa?».
«Chila-lì a l’é nen ëd la nobiltà, a l’é na popolan-a e a ven da Napoli, së s-ciama Mochsarela; disoma pura ch’a l’é un bon boconin! A diso ch’a fila un pò con tuti, meno che con sò òmo: ël cavajer Caciocaval, un rich anlevator ëd bufer. Pensé che ’l bon cavajer a pòrta soens soa madamin Mochsarela, an caròssa, ma chila a l’ha pì car andesse a scaudé an pisserìa ansema a la sòlita banda ’d tomatichin e a-j pias fé fonde soa tërsa al feu dël camin». Un pò sgnacà e anfumà, Scamòrsa a stasìa da sola ’nt un canton. La pòvra fija a smijava pròpi na toma sgiaflà, as sentìa sperdùa da già ch’a rivava dal Meridion, ma a sperava che ’l comendator Provolon a l’anvitèissa a balé, ma chiel, con sguard libidinos, a l’avìa mach d’euj për le forme provocante ’d Caciòta, la bela roman-a ch’a balava s-ciass con un giovnòt piemontèis, ël cont Tomin dël Mel.
Antant che le doe comare a continuavo sò rosari ’d malaciancia e a riijo coma ’d fòle, j’anvità a giravo për ël castel. La contëssa Raschera ’d Frabosa a spassëggiava sotbrassëtta a sò marì, ël cont Castelmagn. Chiel, combin ch’a sia stimà për un tipo serio e tut d’un tòch, pòchi a san ch’a l’ha un cheur ch’a së sfrisa për gnente. Dontrè monsù un pò stagionà a ciaciaravo con ël Rè.
«D’andoa a rivo tuti coj gròss papàver?» a s’anformava Tomamòla.
«Cola a l’é tuta gent nòbil, con la crosta dura. Ël pì gròss, a l’é ’l famos general Parmigian, ëd la quajà dij Regian; a l’é stàit decorà con ël pì àut grad ëd certificassion, e a l’é conossù an tut ël mond. Darmage che quaidun dij sò parent meno nòbij a l’han avù ’l bech dë spacesse për chiel».
Ël Rè, sodisfàit ëd trovesse an mes a cola bela gent, a l’é avsinasse për baseje la man a na bela sgnora motobin an forma.
«Cola sgnora che ’l Rè a-j basa la man,» a continuava Tomabrusca «a l’é la marcheisa Gran-a, sorela dël general; na nòbil un pò stagionà ma a sa fesse apressié për sò gust ësquisì. La marcheisa a l’ha sposà ’l cont Padan, cugnà dij Trentingran-a. Tuta gent ch’a-i ten-o a l’etichëtta, darmage ch’a l’han nen përdù ’l vissi ’d gratesse a tàula».
La festa a scorìa alegra andrinta al salon; an mes a mùsiche e baj, j’òspit as divertìo e... filand, filand a nassìo ’d neuv amor.
Madamin Ricòta a balava s-ciassa, s-ciassa con ël cont Sairas dël Fen, e a-i andasìa pòch a capì ch’a j’era quaicòs ëd tënner tra ’d lor. Madama Crescensa, con na vesta scasi trasparienta, a balava con ël comendator Prim Sal, antant che sò òmo, Strachin, a l’era andurmisse an sël sofà.
Monsù Bross, un campagnin pitòst fòrt ma un ver pastisson, a sërcava, inutilment, na gentil companìa, ma le madame a scapavo pì che ampressa për sò fià tròp picant.
Tomin Taluch, në sgnoròt dla quajà ’d Pinareul, àut doi sòld ëd toma, a-i fasìa ’l fil a na caciotin-a calabrèisa, ma chila a l’era ancaplinasse d’un bel Pecorin Sardegneul.
«Adess fà atension!» a-j dis Tomabrusca a soa comare «A l’é an camin ch’a-j intra Soa Autëssa Ementhal, un prinsi svìsser dël Friburg; a diso ch’a l’ha sufert vàire operassion: a l’é restaje tuta la pansa forà. Cola madama ch’a ten sotbrassëtta a l’é soa fomna, Gruvera dla quajà ’d Berna, mentre col monsù con la pansa a sarìa ’l marchèis Sbrinz, amparentà con ij gran-a».
Ël viscont Asiago, un nòbil vénet tant afetà, a spassëggiava blagheur an mes ai taulin.
«Che bel monsù!» a sospirava con aria romàntica, Tomamòla.
«Gavte la gnòca, balenga,» a-j rispond Tomabrusca. «A l’é nen formagg për ij tò dent; chièl-lì a l’é un ch’a-i ten a la forma e a l’etichëtta; a l’é fin-a butasse an polìtica: a fà part ëd la Lega dij DOP. A-i na fussa tanti coma chiel, a l’é un dur, e aceta gnun compërmess, pitòst as farìa tajé a fëtte. Al contrari ’d vàire colega che, a fòrsa d’onze le roe, a son fasse ampachëtté coma ’d Giuda, për esse vendù sël Mërcà Comun ansema a certe forme con j’euj a màndola». Da la Certosa, a rapresenté la curia Amrosian-a, a j’ero rivaje fin-a ij Certosin. Con manere un pòch cremose, a son butasse tuti an fila, con le còte e ij capussin bianch coma ’l làit, për feje la riverensa al Rè. Tuti a j’ero a conossensa dla sacra devossion vers soa certificassion, e mai a l’avrìo arnegala, pitòst a sarìo fasse spalmé un a un.
Àutri anvità amportant a j’ero rivà për conòsse ’l Rè. Gnente meno che ij nòbij fransèis: ël baron Roquefòrt, në squisì erborinà dël Prinsipà dla Savòja, peui, ël marchèis Brie Noir, un tipo pitòst cru, ma decis, dël marchesà ’d Meaux, e për finì, ël cont ëd la Normandìa, Camembert, anvlupà ’nt sò bianch mantel. Tuta gent pitòst superbia, ma che a san comportesse bin a tàula. Da la trassa a-i rivava na mùsica alegra e paisan-a. Gënite tome piemontèise a balavo con le prosperose robiòle langaròle, contandse curiose stòrie dël Piemont. Da le bàite sl’alp, a l’é calaje Toma ’d Lans, vestìa con ij costum locaj e a l’é campasse a balé la corenda con soa cambrada Toma ’d Bra.
Fòra a l’era fasse scur, e le stèile a riijo, sbatend le parpèile a scoté cole stòrie dròle dij formagg. La lun-a, curiosa, sporzendse da sò reu e a l’ha versà na sìa ’d làit për anluminé la ròca bianca dël castel e compagné ij formagg, tome, tomin, strachin e sairas ch’a tornavo, content coma ’d giari, minca un a soa quajà. A l’era stàita pròpi na bela festa.
Pì tard, ël Rè a l’era artirasse con soa bela famija ’nt le stansie reaj për arposesse. La giornà a l’avìa avù në svolgiment seren, ma dle nìvole nèire a s’amugiavo al tramont ansima sò Bel Pais. Pen-a a l’é cogiasse a riessìa nen a pijé seugn: a sentìa coma n’ombra mnassosa ansima a sò règn. A tocava pijé ’d provediment, fé quàich rigorosa arforma, dzortut për difende l’avnì dij sò dipendent, prima che tute cole giàune quajà orientaj a invadèisso sò règn. Ma, chiel da sol, a l’avrìa mai podù fé front; a tocava avèj fiusa ’nt ij sò sudit, sensa dësmentié ch’a son tuta gent con ël cheur tënner... ma con la crosta dura.
[Prim premi al Concors ëd Loasseu (AT) «La me tèra e la sò gent» dël 2014]