Bartolo Arnolfo/Ël cunij bianch
Ël cunij bianch[modifiché]
Ant cola maravijosa matinà, con ij passaròt ch’a gasojavo sla ceresera ’n fior, Celestin, setà ansima a na banca ’d bòsch, a vardava dëscoragià sò òrt mal cudì e coatà d’erbass. La gamba a-j fasìa pì mal che ’l sòlit e chiel, sacagnand la testa, a pensava ai bej temp passà. Celestin a l’era giumaj pì ’d trant’ani ch’a stasìa, con soa fomna Catlin-a, ant cola casòta piturà ’d giàun, ant na pcita borgà ’d Moncalé.
Un murajèt, con na cioenda andoa as rampiavo le ciocarin-e colorà, a dividìa sò òrt dal giardin bin curà dla ca ’d sò neuv avzin. Ël sol a comensava a scaudé, parèj Celestin a l’é aussasse, sopiand, da soa banca e a l’é avsinasse a la grija për vardé Carlo ch’a tajava l’erba dël pra, e soa masnà ch’a giugava con ël can. Dal di che Carlo a l’era vnù a sté an cola ca davzin, con soa fomna Luisa e soa masnà, për Celestin a l’era stàit un gròss boneur.
Tra ij doi òmo a l’era nassuje na s-cëtta amicissia, sensa gnun-e difidense. Celestin, ch’a l’era già an pension, Carlo a lo giutava a fé quàich travajòt e peui a-j tenìa companìa. Un bel di, a l’avìo fin-a decidù ’d duverté ’n cit passagi tra le doe ca, për evité ’d fé un gir tròp longh quand ch’a l’avìo veuja ’d trovesse a bèive ’n bicer. Carlo a l’avìa tajà ’n tòch ëd grija ’nt la cioenda, sistemand ’n rastel, për nen che Brich a andèissa a spass ant l’òrt ëd Celestin.
Brich a l’era ’l can ëd Carlo, un setter simpàtich ma ’n pòch dësbela; a l’era ’n piasì vardelo core, con la lenga fòra, ma Celestin a sercava ëd tenlo a la larga con ёl baston, con la por ch’a-j sautèissa a còl për feje ’d feste. Un di, ёl vejòto a l’ha ciamà da banda sò avzin, parèj për taché dëscors. «It ses fortunà, ti Carlo» a-j fà Celestin «Mentre ti it l’has tanta companìa, mi i son sol sensa gnanca ’n can». «S’a l’é mach për lòn, it peule sempre catetne un, ma peui a l’é nen vera ch’it ses sol, it l’has la companìa ’d Catlin-a» a l’ha rësponduje Carlo, avsinandse a la cioenda. «Còsa ’t veule mai, mi i l’hai nen la passion për ten-e ’n can; peui, për lòn ch’a riguarda la companìa ’d mia fomna, chila a stà sempre sarà ant ëca a cuse e fé maja».
Ël dëscors tra ij doi avzin a l’é ’ndàit anans për quàich minuta, peui, da la fnestra, Catlin-a a l’ha ciamà sò marì për disné. Ij doi òmo a son salutasse, ma Celestin, antant ch’a intrava ’nt ëca, a continuava a gabolé n’idèja ch’a l’era vnuje an ment, ciaciarand con Carlo. Apress d’un pàira ’d di, antant che Carlo a anramava ij faseuj, a sentìa Celestin ciaciaré con quaidun, e da le mese paròle ch’a-j rivavo a j’orije, a smijava squasi ch’a-j parlèissa a na masnà.
Dë scondion, a l’é avsinasse a la grija e a l’ha vist Celestin, a l’ombra sota la tòpia, ch’a ciaciarava con un cunij bianch sarà ’nt la gabia. «Costa a l’é pròpi dròla» a l’ha pensà sacagnand la testa «a l’é catasse ’n cunij». Celestin, pen-a ch’a l’ha vist sò amis, a l’ha sùbit anvitalo a intré për mostreje soa neuva companìa. «Varda che bel cunijòt bianch!
A l’é nen na maravija?». Carlo, soridend sota ij barbis, a l’ha pensà sùbit a Brich, a còsa sarìa capitaje se a fussa stàit bon d’ambranché ’l cunijòt; contut a l’ha nen vorsù spaventé ’l vejòto con col brut presentiment. L’otogn a l’era rivà, e con ij prim frèid, Celestin a l’era artirasse ’nt ëca con soa gabia e a l’avìa passà l’invern parland pì con ël cunij che con soa fomna. Le giornà a l’ero longhe e nojose, e nòst vejòto a veddìa nen l’ora ’d seurte da ’nt ëca. Për boneur, na bela matin na rajà ’d sol a l’ha s-ciancà le nìvole, duvertand ël sipari ’nsima a la natura andurmìa.
Pen-a j’osej a son butasse a gasojé ’nsima a le piante fioragià, ëdcò Celestin a l’ha portà fòra soa gabia, con ël cunij bianch, a pijé ’n pò d’aria. Passà quàich di, Carlo a l’é surtì për deje da mangé al can; a l’ha ciamalo, ma Brich as vëddìa nì bianch nì nèir. Sagrinà a l’ha sercalo për tut ël giardin, peui, daré ’d na bussonà a l’ha trovà Brich con quaicòs ëd bianch an boca. «Brich ven sì» a l’ha brajaje. Brich, con në sguard colpévol, a l’ha molà ’l cunij e, con la coa an mes a le gambe, l’ha ampajajla pì che an pressa. «Con ti farai ij cont pì ’n là» a l’ha crijà tirandje na pera. Sagrinà, a l’ha vist ël rastel ëd la grija duvert e la portin-a dla gabia spalancà. Celestin, për boneur, an col moment as vëddìa nen an girola. «A mё smijava ’d savèjlo» a l’é butasse a bërboté. «Un di o l’àutr a dovìa capité, ma còsa ij conto ora a sto vejòto? A-j pijerà sicurament un colp».
Tut sùbit, a Carlo, a l’é montaje la flin-a, ma peui pijand an man ël cunij mòrt, a l’ha notà che a l’avìa gnun-e ferìe, disoma ch’a l’era gnanca tròp malandàit, pen-a ’n pò spòrch ëd tèra. Alora a l’é gabolaje n’idèja e a l’ha comensà a pensé: «Se mi i lo polido da bin e i lo buto ’nt la gabia, pen-a Celestin a lo troverà a penserà ch’a sia mòrt ëd maladìa. D’acòrdi, a piorerà, ma peui as na farà na rason; sempre mej che penselo sgrafignà da Brich; i son sicur ch’am gaverìa ël salut».
Alora a l’ha ciamà la fomna e a l’ha contaje la tràgica fin dël cunij. Luisa a l’ha pijà ’l cunij, a l’ha lavalo da bin, a l’ha suvalo con ël phon, peui, Carlo, zichin zichèt, a l’ha ’nfilalo ’nt la gabia, e, sarand la portina e ’l rastel, a l’é tornass-ne ’nt ëca. Minca tant a andasìa a vardé se Celestin a l’era ’n gir, ma tut a smijava tranquil. L’indoman, l’istess, gnun ch’a bogiava. La gabia a l’era pì nen sota a la tòpia. «Ch’a sio andàit via quàich di?» a rasonava. «A l’é pa possìbil, sensa gnanca dime gnente?». Carlo a stasìa sle spin-e, ma a s’ancalava nen a ciamé ’d neuve. Doi di dòp, la fomna ’d Carlo a l’ha ’ncontrà la fomna ’d Celestin ant la botega dël panaté. «Cerea, madama Catlin-a, coma ch’a vala? A l’é ’n pàira ëd di che vëddo nen sò marì; a sarà pa malavi?» a l’é ’nformasse. «Malavi?» a l’ha rësponduje Catlin-a sacagnand la testa «a l’é squasi mòrt!». «Ma, diav, còsa a l’ha vist?» a-j ciama Luisa ’n pò sagrinà. «As arcòrda ’d col cunij bianch?» a-j rëspond Catlin-a. «E bin? Ch’am conta». «E bin... a l’é mòrt!». «Da bon? A l’é mòrt? Ma còsa ch’a l’ha vist?» a fà finta ’d gnente Luisa. «Magara a l’é mòrt ëd diabete, con tute le ròbe ch’a-j dasìa da mangé. Pròpi parèj! Col bonòm ëd Celestin a l’ha trovalo mòrt ant la gabia» a continuava a conté Catlin-a. «A l’era tant tacà a cola cita bestia, magara pì che a mi; a l’ha tant piorà ma peui a l’é rassegnasse e a l’ha sotralo ’nt l’òrt». «Am dëspias pròpi» a l’ha sercà ’d consolela la fomna ’d Carlo.
«Ma ël colp pì gròss, col ch’a l’ha cogialo» a l’ha continuà Catlin-a sacagnand la testa «a l’é stàit, quand che ’l di dòp a l’ha trovalo torna ant la gabia, tut bin rangià, a smijava ch’a durmèissa». «Coma a l’é possìbil n’afé parèj?». «Cara Luisa, gnun a peul savèjlo, sossì a l’é ’n gròss misteri!» A-j rëspond Catlin-a «Purtròp, da ’ntlora, a Celestin a l’é vnuje la frev e a l’é andàit fòra ’d testa; chiel a pensa ch’a sia capitaje n’event sovranatural, mascheugn o chissà che diavlerìa. An finitiva, a l’é pì nen chiel, a bat le cuerce!».
Bartolo Arnolfo Da«L’albero delle mele» Edission «Tripla E», 2019