Arrigo Frusta/Arrigo Frusta e soe espression piemontèise

Artorn

ARRIGO FRUSTA E SOE ESPRESSION PIEMONTÈISE

Vorend ësmon-e n’aspet ëd cola granda piemonteisità che Arrigo Frusta a l’ha manifestà an tuti ij sò scrit, i l’hai pensà d’andé a fé n’arserca an mes a le righe, ëd sicur nen completa, për tirene fòra cole manere ’d dì, cole espression tìpiche nostran-e che chiel a dovrava con bel deuit e bon sust.

As trata ’d na sernia d’espression ëd le quaj na gròssa part a ven pì nen dovrà da ch’i ch’a parla e scriv ancheuj an col piemontèis/turinèis ch’a l’era così spantià e bel. Costa a veul nen esse na spasgiada an sle leje dla nostalgìa, nopà n’omagi a la bela manera d’esprimse ’d col gran përsonagi ch’a l’é stàit Frusta.

Ancheuj i l’oma përdù na bon-a part ëd coste manere ’d dì ch’a rendìo assè colorà la conversassion e a dimostravo, ansema a la fantasìa e a na certa ironìa, cola ch’a l’era la filosofìa ’d vita dla nòstra gent. A sarìa bel che as tornèisso a dovré coste espression për vanté sèmper ëd pì nòstra identità coltural. Arrigo Frusta a na sarìa content ëd sicur.

Mi i son përmëttume d’abineje na sòrt dë spiegassion e i ciamo da sùbit ëscusa për quàich antërpretassion nen coreta o sogetìva, ma belavans monsù l’avocat Ferraris a l’ha nen rëspondume al teléfono quand ch’i l’hai ciamaje n’agiut: a l’era tròp angagià a combate madama Voglio Posso Comando, che ancora ancheuj a continua soa bataja contra ’l Piemont e ij piemontèis!

DA FASSIN-E ’D SABIA

• Tut a va a pé ’d pola: Tut a va ’nt la manera pì bon-a ch’as peul desideré.
• E... ciao, portié! Pì gnente a feje: Sensa speransa; destinà a meuire o comsìa a andé a la fin.
• Aqua miracolosa ch’a fà sponté ij cavèj ai parachèr: Elisir ëd milanta virtù.
• Parlé an mes ai dent: Parlé con la rabia an sacòcia.
• Fé la ponta: Esse pistin e criticàire.
• Rompse ’l fil ëd la schin-a: Strachesse fasend në sfòrs fòra mzura.
• Resté bel e bleu: Pì nen savèj còs disse, resté nech.
• Ciapé ’l torlo-borlo: Lassesse ciapé dal nervos.
• Inùtil parlé con ij ciòrgn: Con chi a veul nen sente a val gnun dëscors.
• Col ch’a fà ’l vers ëd l’òca: Col ch’a fà ’d tapagi sensa motiv.
• Col ch’a gava la póer a le gambe dle cadreghe: Chi a fà un travaj nen important e bastansa inùtil.
• A vala pròpi gnanca n’òss ëd ciresa: Un valor pì che bass.
• Buté berta an sach: Vist che la berta a l’é n’osel ciaciaron a val për sté ciuto.
• Andé an Paradis drinta al sëstin: Esse fòra ’d sust da la gòj.
• Esse pien ëd supa: Con la bòria ch’a seurt da tuti ij përtus.
• Andé a cheuje ij barbaboch an sle montagne dla lun-a / sul brich dël Viso: Fé na còsa ch’a l’é sensa possibilità ’d riussìa.
• Ij canarin da grupia: J’aso, vist ch’a l’han na bela vos ant ël canté.
• Tiré la carëtta: Fé un travaj ùmil e pesant, ma ch’a serv.
• Perde le bave: Quand che ’l desideri a conta ’d pì che la rason.
• Monté la guardia con ël fusil a cruciatet: Fé la guardia sensa esse pront a dovré l’arma.
• Pijesse ’l badò: Fesse càrich ëd n’incàrich.
• Pijesse ’l malpansa: Cariesse d’un quaicòs ch’as sà già ch’a l’avrà ij sò inconvenient.
• Ij ciap a smijo a j’ole: Le mese figure ch’a veulo smijé a gent ëd valor.
• Pijé la sbruvëtta: Pijé l’andi an pressa, pijé la rincorsa, andé dë slans.
• Ciucé un ciò: Atività ch’a l’ha pòche speranse ’d rivé a na conclusion o ’d dé ’d sodisfassion.
• Mené la patalica: Dovré la lenga për parlé fin-a tròp.
• Sparé ’nt ël gioch o ’nt la fasanera: Tiré andoa ch’as sà ’d ciapé quaicòs, andé a colp sicur.
• Resté ’d bòsch: Lë stupor a rend rèid e nech.
• Ël piat ëd mare badëssa: Ël piat pì bon da mangé.
• Për bërlich e bërloch, ël gieugh a l’é fàit: A la bòrgna.
• Dësgonfié ’l balon: Gavé via la bòria.
• Esse nà ’d magg: Esse un grand ignorant.
• Fé l’ò con l’ambossor: Esse bon (o nen esse bon) a fé na còsa dle pì elementar.
• Coj ch’a l’han tornì la lun-a: Coj ch’a diso ’d savèjla così longa da podèj tornì fin-a la lun-a.
• Esse vej coma ’l coco: Avèj n’età motobin importanta.
• Fiché an gorbina: Andé a vëdde ’l sol dré dle sbare, visadì an përzon.
• Monté an càtedra: Pijé l’ategiament dël grand savant.
• Butesse an cirli mirli: Vestisse an manera pì che soagnà.
• Papotesse ai quatr agucin: Mostresse con grand spatuss e elegansa.
• Dal temp ëd la pera seulia: Da un temp motibin lògn quand che le còse a j’ero pì gënite.
• Mandé an canela: S-ciapé an tanti tòch coma ch’as fà con la spessia drinta al morté.
• Tabaleuri batesà con l’aqua dij macaron: Se a basta nen l’esse un badòla a ven ëdcò ’l batésim con l’eva dij macaron.
• Conòsse l’erba ch’a fà ’l gran: Avèj la conossensa essensial për vive da furb.
• Bojache për arpaté le miole dij cicinbujì: Mnestre con ëd virtù particolar ch’a van bin fin-a a le përson-e pì dlicà.
• Drogant d’óndes ore: Un baraba ch’a l’ha nen ëd parentin conossù.
• Trové ’l Signor ant l’òrt: Avèj un boneur ch’as peul nen disse.
• Driton ëd la ganza: Un ch’a l’ha la pì granda furbissia.
• Nà con l’amburì an man: Un brut ëschers ëd la natura.
• Mné ’l petandon: Andess-ne via, gavé ’l dëstorb.
• Vende la smens dij gratacuj: Dimostré ’d savèj un baron ëd còse, ma soens a tòrt.
• Mangé la paja ’nt ël bast: Mandé a la fin nòstre sostanse.
• Spussé ancora ’d rat: Avèj ancora adòss l’odor ëd la përzon.
• Prinsipësse dla seren-a: Fomne ch’a travajo ’d neuit për vende quaicòs ëd so còrp.
• Mangiagrop: Sartor.
• Cirimochèt: Cerighèt
• Trové la ven-a d’òr: Trové la manera d’anrichisse.
• Monté an sël fus: Anrabiesse.
• Andé an aria pataria: Tombé malament e con gnun bel deuit, ma ’dcò andé an malora.
• Conté la rava e la fava: Nen fé economìa ’d particolar.
• Fé la ponta al fus: Fé na còsa inùtila
• Andoa ’l Diav a stërma la coa: Ël pòst andoa ch’a-i son j’astussie.
• Pianté un ciò drinta la testa: Butesse n’idèja fissa.
• Toché bara: Rivé al traguard tocand la bara dl’ariv.
• Esse a le toche: Esse a j’ùltim moment ëd vita.
• Fé la fin ëd le bòje panatere: Finì sbërgnacà malament.
• Sauté dal val ant la corbela: Passé da n’argoment a n’àutr.
• Prediché ai givo: Parlé con quaidun ch’a peul nen scotete.
• Esse ’d gianfotre: Esse un birbant.
• Ëd bòt an blan: Tut ant un moment.
• Deje an bròca: Ciapé ’nt ël segn, ant ël bersàlio.
• Arbate ’l ciò: Fé sèmper l’istessa còsa, afronté sèmper ël midem argoment.
• Buté ij làver an papiòta: Strenze ij làver për tëmma o për la rabia.
• Contagion dij contageri!: Esclamassion rinforsà ’d maravija o ’d dispet.
• Toché ’l cantin: Toché la còrda pì dlicà.
• Sauté sël caval mat: Anrabiesse, perde la cognission.
• Bon a fé la barba ai pito: Na còsa ch’a serv a gnente.
• Cambié la dàita: Cambié manera d’agì o d’afronté na question.
• Aussé la crësta: Trové ’l coragi ’d fé sente soa rason.
• Desse ’d croata: Desse d’arie, dë spatuss.
• Esse na vaca da monze: Esse dotà ’d quaicòs ch’a peul anteressé a j’àutri; avèj d’abondansa për ij desideri dj’àutri.
• Tapassié ’nt la potìa: Fé un quaicòs ch’a peul nen andé a bon fin.
• Andé an tërle / an gaudinete: Esse ciapà da na manifestassion evidenta ’d gòj.
• Esse / andé an breu ’d faseuj: Esse / andé ’nt na condission ëd gòj ch’a fà perde fin-a la rason.
• Esse un pijà ant le fëtte: Esse un pò andurmì o malavi, donca nen bon ëd fé coma ch’as deuv.
• Barbé le ghete: Massé.
• Soné l’arpa: Robé.
• Andé an gatogna: Andé an calor, coma ij gat.
• Taché gata: Butesse a dëscute, a rusé, a ciacoté.
• Bambas da lum fàit al faussèt: Un ch’a chërd a tut lòn ch’a-j conto.
• Filòsof ëd le ciapëtte: Filòsof ch’as basa an sle ciance e sle malaciàciare.
• Mojà ’nt ël breu dij gnòch: Un pròpi fòl.
• Brav coma ’l sol: Avèj na bontà d’ànim strasordinaria.
• Bon coma ’l pan : Bon e brav coma la còsa pì essensial.
• Tirobërliro: Andvinaja.
• Ten-e capela: Esse padron ëd la conversassion.
• Arzighé ’l pachèt: Arzighé ’l tut për tut o esse lì-lì për meuire.
• Tiré ’l sangh da n’articiòch: A val coma «gavé ’l sangh da na rava», visadì fé un quaicòs sensa speransa ’d riussìa.
• Tiré ’l pì glorios: Esalé l’ùltim respir, bele se sì as pensa a na boca butà vers ël bass.
• Vate a fé scrive!: Andé a col pais, an sl’assident.
• Che lëchèt!: Na galuparìa sensa paragon.
• Ven-e a carte brusche: Rivé al moment ëd rangé ij cont.
• Rije da artajor: Sodisfassion aparenta e fàussa.
• Tiré ’l ridò: Stërmé, quaté con un vel.
• Buté l’aqua al mulin: Anandié n’atività.
• Serne ij pluch a cost e a col: Esse un pichignin pront a critiché tuti.
• Temp dël Diluvi o dël profeta Abacuch: Un temp assè lontan.
• Strenze ’l porta-coa: Manifesté la por con ëd conseguense fisiche.
• Portadura da ferlingòt: Comportament da galant con elegansa.
• Esse a le trosse: Sté dapress a quaidun.
• Fichessje ’nt la sicòria: Butesje ’nt la testa, ant la burnìa, ant la colombarda.
• Pì brut che la neuit: La neuit a l’é bruta përchè a l’é scura e donca brutëssa al màssim valor.
• Pì gram che ’l Diav: La gramissia dël Diav a l’ha gnun ch’a la supera.
• Pì lagosin dël bòja: Esse pì crudel ëd col ch’a fà meuire, esse sensa cheur.
• Mastiene pòch: Capine pòch ëd quaicòs.
• A la gran garabìa: Sensa gnun ordin, basta ch’a sìa.
• A la bosaron-a: An manera confusa e disordinà.
• Fé gambëtta: Fé trapëtta.
• Pes che na lumassa rablòira: Spostesse rabastandse con granda dificoltà.
• Aussé ’l cachèt: Fé ’l prepotent.
• Vorèj toché ’l cel con ël bech: Vorèj fé na còsa ch’as peul nen fé.
• Rompe ij ravanèt: Rompe le scàtole, rompe ij ciap.
• Col ch’a conòss l’erba ch’a fà ’l gran: Furbacion.
• Bianch e reusa coma un pomin d’amor: Con un bel color ëd facia, sìmbol ëd bon-a salute.
• Scopassé Bagat: Gieughe a taròch.
• Rangé an sàussa dossa e an sàussa brusca: Gavess-la an tute le manere e an tute le situassion.
• Fé pra nèt: Finì da bin un travaj o nen vansé gnente ’d nen fàit.
• Anfodré ’l savuj: Dimostré bon-a volontà ’d pas.
• Buté col pòch e col pro: Contentesse ’d lòn ch’a-i é.
• Fé la crija parèj ëd le siale: Patì la fam.
• Valèj un sòld an aria: Valèj pòch.
• Travonde tòssi: Mandé giù ’d bocon amèr.
• Anfilé ’l cavion: Trové na solussion a un problema.
• Pijé në scapuss: Pijé na bon-a lession, esse mortificà.
• Tiresse la brasa an sij pé: Coma tiresse la sapa an sij pé fesse ’d mal da sol.
• Pijesse ombra dle ragnà: Avèj por ëd qualsëssìa mìnima còsa.
• Tiré drit con j’ale bin duverte: Andé anans sensa tëmma.
• Spataré l’incens: Fé l’adulator, ël flateur.
• Da bërlichesse ij sinch dij e ’l pòles: Avèj boneur e ess-ne content.
• Un rije da anciové: Alegrìa nen sincera.
• Na motria da mila lire: Na bela facia ’d tòla.
• Tarinbarin: Situassion assè complicà e angavignà.
• Andesse a stërmé ’nt ël fatrass dij paciarach: Andesse a stërmé ’n mes a la confusion e al disordin.
• Fé vnì la barba ai parachèr: Esse nojos an manera ecessional.
• Casché le mosche ’nt ij fidej: Esje ’d còse nen ciàire e miraco nen trop polide.
• Mangé la feuja: Vëdde l’ambreuj, l’antrap, ël truch.
• Servì ’d barba e pruca: Servissi complet ëd tut.
• Pì soav d’un beu ’nt la melia: Con na grassia e un bel deuit ch’a lassa a desideré.
• Carn e ongia, pel e camisa: Amicissia sensa fin.
• Esse pan bianch e vin doss: Definission ëd na përson-a fòla.
• Esse an sla reusa: Esse ’nt an bon-a condission.
• Rojé drinta al gosé: Tense ’l fot andrinta, rumié ’l nervos.
• Fé la fin dij taboj anrabià: Fé na bruta fin.
• Pijess-la càuda a eduché le ronze e a pentné j’ariss porchin: Angagesse con ëd travaj ch’a servo nen.
• Gran fornasa da ole: Na bocassa ch’a dis o ch’a mangia pì dël normal.
• Mostreje ’l viadòro a la gent: Deje na bon-a lession.
• Dé ’l sòld ëd la giassa: Arpaghé un usurari.

ARTICOJ SU IJ BRANDÉ

• Na question ëd tre pontin: Na question na frisa scabrosa ch’a l’é mej indiché con tre pontin.
• Campé an sël pavé: Campé an sla stra, licensié, buté an dificoltà.
• Slumé con j’euj da crivela: Guardé con ëstupor, con j’euj slargà.
• Canté da gal: Fé ’l furb, sentse mej che j’àutri.
• Chërdse ’l rè dë spa: Chërdse important.
• Desse un pò ’d croata: Desse dë spatuss, d’arie coma coj ch’as buto la croata.
• Capine un fotre: Nen capine gnente.
• Tarabara: Un poeta da quatr sòld.
• Basapianele: Bigòt, basa-balustre.
• Tupin d’armogn: Un ch’as lamenta sèmper.
• Cracheur: Coj ch’a conto ’d còse nen vere.
• Pistafum: Fanfaron, bragalon.
• Fòl da Miche: Stùpid, balengo.
• Fotrighèt: Un gagno insolent, dësprudent.
• Tirene giù dle grise e dle bleu pom: Dine ’d tuti ij color.
• Slarghé la coa parèj d’un pavon: D’esse d’arie, mostresse mej ëd lòn ch’as l’é.
• Porteje ’d lëgna: Porteje un contribù, deje n’agiut.
• Paciarach: Babòcc, scarabòcc opura ciarafi.
• Arpaté le miole: Mangé.
• A strassa pat: A pòch pressi, a bon mërcà.
• Na përson-a comifò: Na përsona da bin, coma ch’as deuv.
• Strusa dël marciapé: Fomna dë scarsa moral, scaja, bagassa.
• Mandé a l’ablativ: Esse an miseria.
• Mandé a le toche: Esse a fin ëd quaicòs, esse an ponto ’d mòrt.
• Mandé an fum ëd raviòle: Fé falì un propòsit, un proget.
• Mandé an aria patària: And an ruvin-a, an malora.
• Comodé an breu ’d mërluss: Sistemé an manera pòvra e sensa spatuss.
• Fé fé l’erbo forcù: Sté an equìlibrio sla testa, tombé malament.
• Compagné al pont ëd le Bënne: Compagné al camposanto.
• Tal la nos, tal ël garij: Tal ël pare, tal ël fieul.
• Gate morban-e: Coj ch’a fan finta ’d nen capì.
• Ciuciamoch: Sacrista.
• Drissé le gambe ai can: Angagesse ’nt un imprèisa impossìbil.
• Slonghé ’l bech ai merlo: Fé na còsa ch’as peul nen fé.
• Gavé ’l sangh da le rave: Fé na còsa impossìbil.
• Lassesse ciapé da la fërfërla: Fesse ciapé da la por.
• Strenze ’l portacova: Avèj paura.
• Tajé l’aria con le ciape: Andé motobin an pressa.
• Marcé sël fus: Trovesse ’nt l’arzigh.
• Monté a scagn: Rivé a esse an auge.
• Fé ’l sàut dël babi: Meuire nen naturalment.
• Torloborlo: Cativ umor, tristëssa.
• Tiré ij baj: Meuire.
• Catlin-a dle còste sëcche: La mòrt.
• Recité ’l Pàter ëd la sumia: Parlé an manera da nen esse capì.
• Avéj j’euj fodrà ’d pel ëd sautissa: Nen vëdde le còse pì evidente.
• Sëcché la glòria: Stofié, rompe le scàtole.
• Tiresse la brasa an sij pé: Fesse ’d dani da sol.
• Fërté la cova al Diav: Fé na còsa ch’a serv nen.
• Bate la lorda: Perde ’d temp sensa fé gnente.
• Fene a brecio: Fene an granda quantità.
• Andé a fesse scrive: Andé a la malora.
• Fé balé ij trantedoi: Mangé.

(Ij Brandé, 2015).