Adriano Cavallo/Na giojera speciala
Na giojera speciala[modifiché]
Vers ij prim agn sinquanta, i conossìo a Coni un fiolòt ch’a l’avìa pen-a finì le scòle medie e, coma capitava ’n col temp, a l’avìa sùbit sërcasse un travaj. A l’era trovasse ’n pòst da bòcia (adess as dirìa «apprendista») ant na bòita onda a rangiavo e a montavo le radio, an col temp pitòst angombrante, e ’n manera pròpi artisanal. Cost laboratòri, oltra a rangé e monté le radio, a-j vendìo ’nsema ai frigo e a le prime lavatris (a j’ero gròsse coma ’d còfo e pesante coma ’l tron). Sto bòcia a l’avìa na granda passion, ma ij sò, va a savèj ël përchè, a lo secondavo për gnente. Chiel, bonomèt, a l’era ’n tifos ësfegatà dël campionìssim Fausto Coppi e a gabolisava ’d podèisse caté na bici da corsa, ma sò pare, òp ò pòp... a vosìa pa savèjne.
Sé,sé, a l’avìa pro na biciclëtta, ma bonomèt, a l’era mach un roclò, pesanta ’ma ’l piomb, tutun chiel as la tnìa bin da cont gnanca s’a fussa stàita n’arlichia. A venta pa dësmentié che j’amprendiss ëd col temp, con la scusa ch’a dovìo amprende ’l mësté, a travajavo a ofa, sensa marchëtte e sensa librèt (quasi coma ’ncheuj).
A l’era costuma che ij client, quand ch’as fasìo vene a pijé e arporté le radio rangià, ch’a j’ero gròsse e pesante, a-j lassavo sempe cheicòs ëd bon-aman e chiel-sì, nompà dë spendje a j’ambaronava e minca tant as catava chèich tòch neuv da buté sota a soa bici. A Coni, an cors Garibaldi, as trovava ’n vej ciclista: Cesare Brugnòli, un dij prim che l’avìa butà su na bòita da «biciclista» fina da la comparsa dle bici, ai prim dël sécol. Sto «biciclista», a l’era ’l concessionari dla famosa «Glòria», na marca ’d bici anlora bin arnomà. Ël negòssi a l’avìa na giojera ch’a dasìa sël cors midem. Pendùa an mes, an bela mostra, na bici da corsa neuva ’d trinca e bërlusenta, con j’ùltime neuve risvardand ij pì svarià component: cambi «Simplex», dobi «platò» e, al pòst dij «galèt» për ëtnì samblà le roe, a l’avìa già le «chiusure» ecéntriche dla «Campagnòlo», gròssa «novità» për col temp, ma la còsa ch’a lo cissava motobin a l’era la «quintupla», o giache, la roa libera con sinch rapòrt, peui ij fren «Universal», sèrcc e manubrio d’aluminio marca «Ambrosio», con la pì famosa sela ’d tomera dla «Bròchs» ingléisa e d’àutre diavlerìe «marca leon tre stèile con la coa drita».
An pì, an sël pian ëd la giojera a j’ero butà ’n bela vista ij vari tòch sìngoj e sto fiolòt, prima d’andé an bòita, a passava squasi tuti ij di a beiché incantà sto ben ëd Dio. Un bel di, pijand ël corage a doi man, a intra ’nt la botega e con un pò ’d gena a-j fà: «Ch’a më scusa monsù Cesare, a savrìa dime vàire a costa ’l neuv cambi «Simplex» për sinch rapòrt?». Monsù Cesare, beicand-lo da sota j’uciaj a l’é stàit n’àtim ciuto e peui a-j dis: «Ma sent un pò ti bòcia, it vëddo minca tant con ël nas sbërgnacà ’n sij véder ëd la giojera che të scanucé la mërcansìa esponùa, it l’has già ciamame ij pressi vàire vòte, un di për ij fren , un di për ij pedaj, n’àutr di për la sela e ancheuj për ël cambi, ma it cate mai gnente, t’im vene mach sempe a romp-me ij chitarin e a feme përde temp…» A sente lò lì, sto bonomèt a l’é vnù ross coma ’n povròm e sërcand dë scusesse a-j dis: «Òh ch’a më scusa monsù Cesare, mi i l’hai na biciclëtta ’n pò vejòta e i volerìo armodernela tant sì pòch, prima però i deuvo savèj lòn ch’i von a spende…». Monsù Cesare sentù lò-lì a-j fà: «Sa và, lass-me ’n pò vëdde che bici ch’it l’has». Sto bòcia, a-j fà segn ch’a l’é lì fòra, pogià a la muraja, antramentre monsù Cesare, as fërtava le man con në strass për gavesse l’oit d’euli brusà e a seurt da ’n botega caland ij tre scalin. Campandje n’uciada a sta biciclëtta a peul pa fene a meno dë s-ciopé a rije e gavandse j’uciaj a-j fà: «Òh bonomèt d’un bonomèt, e it pretenderìe pa, che ’n caross a peussa dventé na vitura? It saras pa mat vorèj rangé sto «catorcio», it vëdde pa ch’a va mach pì bin a campela ’nt ij fer rot? Scotme, dijlo a tò pare, s’a veul, a ven chiel a parleme e mi i-j na vendo un-a che ’t vada bin, magara nen neuva, ma lassa mach perde ’d vorèj rangé col cancel lì. I soma d’acòrde? Dësnò, fame ’l sant piasì, nèh, piant-la lì ’d feme perde temp, it l’has-to capì?». Dit lò a l’é intrasne ’n bòita lassand col bonomèt sensa fià…
Cost-sì, sconsolà, a ambrinca soa biciclëtta e con le grumele dël servel ch’a-j bujìo a s’anlandia vers sò travaj e mentre ch’a pedalava a rumiava drinta ’d chiel coma che l’avrìa dovù comportesse... e a pensava: «...e ora, còsa i deuvo fé? Monsù Cesare, se am ved anco lì a bambliné, am ciapa a càuss ant ël cul e… peui... a fà bel dì: « dilo a tò pare »... parèj va a finì ch’im pijo ’l rest dël cardlin! Òh pòvre mi, i son pròpi ciapà ’nt la trubia…» Sto fiolòt a sarà mach ëstàit un pò ’d pì che na masnà, ma la testa al l’avìa già bastansa dura, dura da nen rassegnesse e a la fin ambranca ij beu për ij còrn e pija na decision che l’avrìa cambiaje la vita . «A sé? Monsù Cesare a l’ha tratame parèj? Bin , mi an paga i vado da Masò (as tratava ’d n’àutr ciclista, ma motobin pì giovo, che l’avìa la bòita ’n via Carl Manuel Ters) e i serco ’d buteme d’acòrdi con chiel... i veuj vëdde chi ch’a l’é ch’a l’ha la testa pì dura...».
Dit e fàit. Surtì da travajé a va sùbit a trové sto ciclista, ma la bòita a l’era pien-a ’d coreur, magara un pò dla lipa ma minca un con soa biciclëtta pì o meno moderna. As contavo j’aventure passà ’nt le corse dla dumìnica (an col temp as peul disse che an minca pais a la dumìnica a-i era na corsa an bici: o për diletant o për anlev). A j’era chi ch’a sacramentava përché pròpi mentre a l’era ’n fuga a l’avìa chërpà ’l palmer al moment ëd taché ël Morté (na montà che da la Ciusa ’d Pes a va vers Rocafòrt, bin bin dura a col temp). N’àutr nopà a l’avìa un diav për cavèj, përché un dël «Tòr» con la maja rossa dla Fiat a l’avìa saralo contra un baron ëd gèira giù dla colëtta ’d Rossana, fasendje ciapé ’n bel lembo, n’àutr an pien-a volada a j’ero vnuje ij granfi e via fòrt. Fatostà, che Masò, vist-lo lì fòra a bambliné, a-j seurt ancontra e a-j ciama: «E ti fiolòt, it veule chejcòs?». «Sé sé, mi i vorìo vëdde se për cas a l’avèissa na bici da corsa adata a mi ma d’ocasion» . Masò a stà n’àtim a pensé e peui a-j fa: «Sé, magara i n’hai pròpi una ch’a podrìa andete bin a ti, ven, ven anans ch’it la fas vëdde...» e parèj a lo mena ’n n’àutr local onda, pendùe ai gancio tacà a le muragje tut d’antorn, a j’ero esponùe na sfilsa ’d bici da corsa neuve fiamante e nen mach. Roe, sèrcc, palmer ëd tute mzure e na bela bici da corsa che Masò con ël dil a-j mosta disandje: «Sarìa cola lì. A l’é squasi neuva, ël tlé a l’ha falo Nucio (chiel a savìa gnanca chi a l’era, ma ch’a sarìo peui dventà bin amis...) magara për ti, at sarà un pò àuta ma it chërse ancora e mi ’t farìo spende gnanca tant». Sto bòcia a sente lò-lì a l’era vnuje ij frisson giù dla schin-a, a-j piasìa pròpi. A l’avìa na vërnis tuta particolar, ël tlé fàit pròpi bin coma ch’as costumava ’n col temp là, a l’era curà ’nt ij mìnim particolar con le pipe bin «tirà», sensa ch’as vëddèissa ’n colp ëd lima... Pipe, forcelin con la forcela dë ’dnans a j’ero cromà con doi fasse giàune vërnisà sij tubo e fra le doi pipe dlë «sters», mentre tuta la rimanensa a l’avìa ’l color ëd l’assel al natural, cartegià fin fin con la carta véder che për nen che ciapèissa la ruso, a l’era stàita vërnisà con ël «flating», na vërnis motobin resistenta e trasparienta ch’as dòvra ’dcò për vërnisé le barche. A l’era pròpi n’afé soagnà! Peui la bici a l’era echipagià con cambi e dësrajador «Simplex», fren «Universal», manubrio e sèrcc «Ambrosio», «mòzzi Siam» e moviment dë «sters”»e central «BS» (ij mej moviment ch’a sìo mai stàit fàit e nen mach antlora, coj d’adess a jë smijo gnanca n’ongia), mach la sela a l’era nen pròpi furba e le roe a j’ero montà con ij palmer (tubolar) «LL Pirelli» neuv ëd trinca.
Vist lo-lì, sto fiolòt ch’as ciamava Driano, a savìa pa pì còs disne e për gavesse sùbit ël vëzzo, a-j ciama: «E vàire a ventarìa spende?». Masò, gratand-se la gnòca a-j fà: «A pijete la toa ’ndaré, a l’é nen ch’a vala tant, ma i vëddo che cheicòs i peuss arcuperé gavand ij tòch ch’it l’has butaje... it dovrìe anco deme smenda...smenda... disdeut mila lire». Driano a l’é stasne frèid, peui decis a-j rëspond: «Për mi a va bin ma i deuvo paghejla ’n pò për vòta, con ij sòld che i pijo ’d bon-a man…». Va a savèj... as ved che a Masò col fiolòt a l’avìa faje compassion... peui dòp n’àtim a-j ciama: «E ti andoa a l’é ch’it travaje?». «Òh mi i travajo mach lì, da l’àutra part ëd la contrà ëd Nissa ’n col negòssi ’d radio, sa nèh, mi i son mach n’amprendiss e,.. la dita, findi adess a l’ha pa dame gnente ma, ch’a staga pura tranquil nèh, che mi i-j pago tut lòn ch’a l’ha ciamame». «E va bin» a-j fà ’l biciclista, «e sùbit... vàire a l’é lòn ch’it peule deme?».
Driano, ross coma ’n pito, a tira fòra ’n libretin da ’nt ël sacocin ëd la giaca, a lo dreuv, a-j campa n’ucià e peui a-j rëspond decis: «Doman matin i-j pòrto neuvmilaesinchsent lire, a peulo basté coma prim achit?». Peui bassand j’euj, squasi vërgognà a-j dis: «A sà nèh, sossì a l’é tut lòn ch’i son riessù a ’mbaroné con le bon-a man dij client e con lòn ch’am dà mia mare a la dumìnica quand ch’i vado dai Salesian. Chila am je dà për cateme ’n panin e na gaseus o andé a vëd-me ’n cine sempe dai Salesian, mi nompà i l’hai sempe ambaronaje e tnuje da na banda, a son pì ’d tre agn che j’ambarono, ma chila... miraco, a lo sà pa... e a deuv pa savèjlo!». Ël di apress, col fiolòt, lassà soa veja bici da Masò, ansema a le neuv milaesinchsent lire, a l’era surtì con cola bici bërlusenta ch’a sognava. Antramentre ch’as n’andasìa a ca, subiand coma un ransigneul.... a jë smijava ’d volé. Da Masò a artornava pen-a ’mbaronà d’àutre sinchsent lire, e Masò a marcava sël librèt: «dato 500 lire». A propòsit...e con sò pare, coma l’avìa peui rangiala?
Va un pò a savèj, a mi a l’ha mai vorsù dim-lo!