Sànder Motin/Ij benefissi cognitiv portà dal bilinguism

Artorn

---

Ij benefissi cognitiv portà dal bilinguism

Bondì a tucc e grassji al Cìrcol Stella Sassaia e a l’Andrea ch’i l’ei organisà sa presentassion e dl’ospitalità ch’im dei. Im ciam Sànder Motin e beli ch’i sia nein n’espert ëd linguistica, i son cmessissìa n’apassionà ‘d piemontèis. La mia profession, lòn ch’a dà da vivi gioma …, a l’é an tut àut setor.

Prima d’andà a parlà dël bilinguism, i vrìa ancaminà con un per ëd considerassion.

Beli che sia che l’UNESCO a considerà ‘l piemonteis an tra ij leingui meritòiri ‘d toa (tutela) e ch’arzigo dë sparì, istess parëj dël Consëj d’Euròpa, lë Stat italian a l’ha anco’ pa mai concedì al piemonteis la status ëd leingua parëj cme ch’a l’ha zà concediljo al sard e al friulan, për esempi ... Sòn, second mi, përquè a l’é pròpi ai piemonteis, almeno mech a la pù part ëd lor, che a-j anteressa nein soa leingua natural. Un but ëd costa Conferensa a sarìa pròpi col ëd provà dë fà crëssi la considerassion che la geint a l’ha dël piemonteis. Con costa Conferensa a sarà possìbël voghi ch’as pòd dovrà ‘l piemonteis fin-a për parlà an pùblich e che a l’é nein na ròba da vërgognassni ò da schinà. Ël piemonteis a l’ha na literatura secolar e na soa grafìa pròpia, e i n’aré quei esempi pròpi da l’Andrea da quì a pòch … Mi i consìder parlà e dovrà ‘l piemonteis na manera për essi nein mech un prodòt dël sistema. Na manera për soagnà queicòs ch’a sia nòss beli che al poder a-j anteressa pa. E nein ëd meno, a l’é na manera për onorà ij nòss Grand ch’a l’han travajà tuta na vita e as mérito nein che nui i përdoma soa coltura, ch’a l’é peu gnenti d’àut che la nòssa coltura natural. Mi veu pa discriminà la coltura ‘d gnun e pròpi për sòn i veu nein ch’a sia discriminà pròpi la mia genita. Ma andoma adess a l'artìcol ch'i andaró a presentà brevement e an manera sintética ch’a l'é l’arzultà dj’arserchi dla dotorëssa Viorica Marian e d'Anthony Shook, dla Northwestern University, n'università american-a ch’as tròva a Chicago.

La dotorëssa Viorica Marian a l’ha la càtedra dël dipartiment dij siensi dla comunicassion a la Northwestern University e a l’é profissorëssa associà për ij siensi e ij disórdin dla comunicassion, an psicoligìa e ant ij siensi cognitivi. Anthony Shook a l’é candidà për ël dotorà ant ël dipartiment dij siensi e dij disórdin dla comunicassion dla Northwestern University.

Al teimp d’ancheu, la pù part dla popolassion mondial a l’é bilengua ò moltilengua.

Oltra che reindi pù fàcil, pù len, la comunicassion antra ij veri colturi, sòn a l’ha fin-a n’efet positiv an sj’abilità cognitivi, valadì j’abilità ‘d nòssa sërvela .. J’arsercador a l’han dismostrà che na sërvela bilengua a pòd avëj n’atension pù àuta e essi pù adreta ant ël passà da na materia a n’àuta prossion na sërvela mòno-lengua. Ancopù, ël bilinguism a l’ha dj’efet positiv sia ant l'infansia che 'nt la vigiaia 'd na përson-a: masnà bilengua ëd 7 meis a riesso a costumassi mej ai cangiament dl’ambient d’antorn e j’ansian bilengua a pòdo arpossà mej ël declin dij capacità cognitivi. L’Associated Press, n’agensia dë stampa anternassional, arpòrta che, a livel mondial, as riva fin-a al 66% dij matòit ch'a l'é chërsì ant un contest bilengua. Cme esempi vardoma ‘l gràfich proietà

Conseguensi Cognitivi dël Bilinguism

J’arsercador a l’han dimostrà veri vòti che quan che na përson-a bilengua a dòvra ‘n lenguagi, fin-a l’àut lenguagi a l’é ativ al midem teimp. Për esempi quan ch’i seintoma la paròla “mel” an nòssa sërvela a s’ativo sia la paròla “mel” (miele an piemontèis) che la paròla “mela” (an italian). Sòn a càpita soratut ant ij prim moment ch’i arcognossoma na paròla. Për ij përson-i bilengua s’ativassion a l’é pa mech limità a n’ùnich lenguagi. Un dij signaj pù cer ëd costa cò-ativassion ëd pù lenguagi a riva da lë studi dël moviment ëd j’euj, pròpi përquè nui i soma portà a vardé ij ròbi ch’i pensoma. Da la mira dla comunicassion, capì ‘n messagi ant un lenguagi a pòd essi tant pù difìcël se n’àut lenguagi anterferiss. Për mantëgni ‘l giust equilibri tra dui lenguagi, la sërevela bilengua a travaja an sij fonsion esecotivi tant cme l’atension e l’inibission. Pròpi përquè tui dui ij lenguagi ‘d na përson-a bilengua a son sempi ativ e an competission, la sërvela a dòvra si mecanism ëd contròl tuti ij vòti che a parla ò a scota. Sa pràtica dovrà ant ël temp, arfòrsa ij mecanism ëd contròl e a l’ha n’efet an sij region dla sërvela ch’a vërno si fonsion. Ij përson-i bilengua soens as compòrto mej pròpi quan ch’a-i é dë pijà dij decision ch’a ciòco (che a son an coflit antra ‘d lor). A-i é n’esperiment anté ch’as mossa a na përson-a na paròla e as ciama ‘d dì ëd che color a l’é scricia la paròla midema. Quan che ‘l color e la paròla a pëgno, i antend për esempi quan che la paròla ross a l’é scricia an color ross, nui i riessoma a dì ‘l color pù l’ampressa che quan che la paròla e ‘l color a corispondo nein (tipo che la paròla ross a sia scricia an bleu). Sòn a càpita pròpi përquè la paròla ross e ‘l color bleu a son dëscombinà. La fonsion ëd serni antra dj’anformassion an contradission as ciama contròl inibitòri. Ij përson-i bilengua soens as compòrto mej che ij përson-i mòno-lengua pròpi quan che a ven da manca ‘l contrò inibitòri. Ij përson-i bilengua as compòrto mej fin-a quan ch’a-i é da passà da na sitoassion a n’àuta. Për esempi quan che dij bilengua a l’han da passà da catalogà dj’oget a seconda ‘d sò color, a classificaji a seconda dla forma ch’a l’han, a riesso a falo pù l’ampressa e prima che ij përson-i mòno-lengua, an mossand parëj un contròl cognitiv pù àut quan che a toca cambià djë strategìi an sël moment.

Cambiament an sla Strutura e an sij Process Neurològich

Jë studi a sugerisso che j'avanatgi dël bilinguism ant ij fonsion esecotivi a son pa mech limità ai fonsion ch’a verno ‘l lenguagi an nòssa sërvela. Dj’arsercador a l’han dovrà dël técnichi ‘d risonansa magnetica për anvestigà coli ch’a son ij region dla sërvela ativi quan che ij përson-i bilengua a l’han da alternassi antra ij sò dui lenguagi. Për esempi quan che dël përson-i bilengua a devo passà dal ciamà dij figuri an ëspagneul al ciamaji an angleis, pròpi si përson-i a mosso un livel d’ativassion pù àut ant la region dla sërvela associà a dj’abilità cognitivi cme l’atension e l’inibission.

A-i é fin-a da fortì che oltra che l’ativassion neoronal, ël biliguism a smija ch’a sia bon a cangià la strutura dla sërvela midema. Dël competensi pù àuti ant un second lenguagi, ansema a l’amprendi prima ‘l lenguagi midem, a son corelà con un volum ëd materia grisa dla sërvela pù ampli. A la midema manera, j’arsercador a l’han trovà dij cambiament ant ël volum dla materia bianca dij matòit bilengua tant cme ‘n col dij përson-i ansian-i. Sòn a pòrta cme conclusion che n’esperiensa bilengua a cambia nen mech la manera che jë struturi neurològichi a l’han për processà j’anformassion, ma fin-a ch’a podrìa alterà jë struturi neurològichi midemi.

Mijorament ant l’Amprendi

Na përson-a bilengua a riess a processà mej j’anformassion ch’a-j rivo da fòra, an permetendji d’avëj un signal pù cer da capì. Sempi cme esempi as pòrta che j’adult bilengua amprendo mej che ‘d përson-i mòno-lengua un ters lenguagi. Oltrapù che j’efet positiv portà dal bilinguism a smija ch’ancamin-o motoben presto …; j’arsercador a l’han dimostrà che ‘l bilinguism a crëssa sia l’atension che ‘l pijà dij decision tra 'd lor an contrast, beli zà an masnà ‘d 7 meis. A-i é n’esperiment anté che as fà senti ai masnà un son tërlant antrament che ‘n babaciòto a compariss da na banda d’un védër divisor. A metà dl’esperiment as fà comparì ‘l babaciòto da l’àuta banda dël védër. Përquè a pòdo avëj na ricompensa ij masnà a devo capì ij neuvi régoli, ch’a son cambià rispet a prima. E ben, mech ij masnà bilengua a son ëstacc bon a capì ij neuvi régoli. Sòn a pòrta a pensà che fin-a për ij masnà cit, crëssi ant un ambient molti-lengua a conferissa dj’avantagi ch’a trabato da ‘d là dël lenguagi.

Protession contra ‘l Declin portà da l’Età

Ij benefissi dël bilinguism a s’estendo fin-a ant ij përson-i vegi. A smija pròpi che ‘l bilinguism a fornissa dj’utiss për dësfendsi contra ‘l declin natural dij fonsion cognitivi e ch’a maggnissa lòn ch’as ciama arzerva cognitiva. L’esperiensa bilengua a contriboiss a costa arzerva an maggnisand ij mecansim cognitiv rubiciù e an jutand a ativà struturi dla sërvela diferenti për anvalà coli ch’a son ëgnì a essi danegià an càusa dl’età. Ij përson-i ansian-i bilengua a gòdo ‘d na memòria e d’un contròl dij fonsion pù bon prossion ij përson-i mòno-lengua dla midema età. Sòn, as capiss, a pòrta dij benefissi ant la vita ‘d tucc ij di. Oltrà che arpossà e ritardà ‘l declin che soens a riva con l’età, ël bilinguism a pòd fin-a protegi contra ij maladìi che ampresso ‘s declin, tipo l’Alzheimer.

An në studi con pù che 200 passient mòno e bilengua con problema d’Alzheimer, ij passient bilengua a l’han mossà avëj ij prim prinsipi d’Alzheimer a tërsipòch 78 àign antrament ij mòno-lengua a 73 àign, valadì 5 àign prima.

Sempi ‘nt ël midem ëstudi, j’arsercador a son peu andà a comparà cme ij sërveli dij passient mòno e bilengua a rispondìo ai dàign causà da l’Alzheimer. Con sorpreisa, a l’han trovà che ij sërveli dij passient bilengua a mossavo na condission d’atropìa sissé pù àuta pròpi ant ij region associà a la maladìa dl’Alzheimer. Sòn a veu dì che beli che ij passient bilengua ëd col ëstudi a l’eisso dël marchi ‘d darmagi mecanich pù severi che ij passient mòno-lengua, a s’avo comportà mej fin-a an avend un livel d’atropìa dla sërvela ch’a l’era pes. Ansoma, se la sërvela a l’é tant cme ‘n motor, ël bilinguism a pòd jutà an sla distansa, an fasendji fà pù kilò-métër con la midema quantità ‘d benzin-a.

Conclusion

Ij benefissi cognitiv e neurològich dël bilinguism a së spantio da la prima infansia fin a rivà ai përson-i pù ansian-i dasà che la sërvela a riess a serni mej j'anformassion e a dësfendsi e ritardà ël declin cognitiv. Lòn ch'a l'é amportant a l’é che j'efet positiv a rësguardo pa mech ij përson-i ch'a son chërsoi zà bilengua, ma a l'é stai possìbël constataji fin-a ant ël përson-i ch'a l'han amprendì na seconda lengua an età zà pù avansà. Ël bilinguism oltra a fornì la possibilità dë s-ciërà 'l lenguagi cme na strutura ch’a pòd essi manipolà e esplorà, a riess fin-a a fà crëssi la memòria, la giusta percession dlë spassi e la creatività. A-i é peu da dì che l'abilità d'amprendi la lengua d'un pòst a dà la possibilità d'esplorà soa coltura an na manera pù ancreusa e ùnica. J'avantagi cognitiv, neuraj e sociaj osservà ant ij përson-i bilengua a mosso cer lë bzògn ëd considerà cme 'l bilinguism a daja forma a l'atività e a l'architetura dla sërvela e a la finitiva cme 'l lenguagi a vëgna rapresentà 'nt ël pensé uman, an particolar pròpi përquè la magioransa dla popolassion mondial a viv an parland pù che na lengua.

E i veu ancora giontà na mia considerassion personal. Che, second mi, parlà na leingua natural d'un pòst, che an general a vein ciamà dialët, a dà pù la possibilità dë dëslvupà la fantasìa prossion na leingua standard, pròpi përquè na leingua natural si ch'a l'ha fin-a cëlla dël régoli da rispetà, ma son régoli meno strëcci, pù lassiosi che coli ëd na leingua standard anté che për ampreindla la pù part dij vòti a l’é n'arpeti precis e scarpì ëd lòn ch'i lesoma e ripetoma dai libri.

Grassji 'd cheur për vòssa atension!