Paolo Sirotto/Na paròla ch'a esist pi nen
Na paròla ch'a esist pi nen[modifiché]
Finalment ëst’ani dël pento a l’é an camin ch’a finiss. Mi i son nen e i son mai stàit superstissios, ma i deuvo pròpi confessé che i l’hai ancaminà a pensé che ’l proverbi ch’a dis ann bisest ann funest, quaicoslin-a ’d vrità an fond an fond a deuv pròpi avèjlo! A stà nen a mi arcordé tut lòn ch’a l’é rivaje al mond e ch’a l’é rivane ’dcò a noi. I l’oma già parlane tante vire su nòst giornal e i veuj nen ëstofieve ancora. Tutun, lòn ch’a l’ha frapane motobin an cost period a l’é che un dij prim contest ch’a l’é stàit completament crasà a l’é col ëd la coltura. E për chi, coma noi, a l’ha fane un dij drapò ’d soa vita costa còsa a peul nen lassene indiferent. Prima ròba ch’a l’han sarà a son ëstàit cine, teàter, concert, conferense e via fòrt (për nen parlé dle scòle...). Ël fàit che la coltura, an Italia, a l’é considerà argoment ëd bassa lega, a l’é sautame ’ncor pì an ment quàich di fa. I më spiego mej. Na dumìnica a l’é soname lë sviciofonin. A l’era ’n conossent (amis a l’é na paròla gròssa) ch’i l’hai conossù a quàich aveniment d’Arte Ci Pare e che mincatant am ciama për fé, volënté, doe ciance përchè chiel, d’origin meridionaj, a l’é tutun apassionà ’d nòsta lenga e donca a apressia motobin lòn ch’i foma. Sta vira, però, an ciaciarand dël pì e dël meno i capisso da soe paròle che l’argoment a l’é na frisa divers. Tant a l’é vera che a taca a nomineme d’artìcoj d’un giornal che mi, i-j diso sùbit, i deuvro gnanca për anvisché ’l potagé, përchè ch’i l’hai paùra ch’a më stopa ’l canon. Peui, dòp ëd na longa introdussion, a na serta mira am fà «sai, a 58 anni ho scoperto la mia vocazione per la politica». Còsa it veule rëspondje a un ch’at dis na ròba parèj? «Va bene. Sono contento per te!». Ma nen content chiel am gionta «E sì! Perché, sai. Per fare politica non ci vuole mica preparazione. Basta avere tanti amici!». A coste paròle, tuti ij beu ch’i l’avìa ’nt la stala a son scapà! Ma tuti ansema eh! Tant a l’é vera che mia fija (nen costumà a sent-me aussé la vos con gnun) quand ch’i son calà sota për disné a l’ha ciamame «Papà, ma con chi stavi litigando per telefono?». Belavans tutun i son pròpi rendume cont che giumai la mentalità a l’é cola. Na vira se un a l’era ignorant (nen ant ël sens dëspresiativ, neh. Semplicement ant ël sens etimològich ëd chi ch’a sà nen) a stasìa ciuto o, al màssim, a bërtavlava an piòla. Ancheuj nopà se un a l’é ignorant as na vanta an gir!
Alora a mi a l’é vnume an ment la figura ’d mè nòno Pinin, papà ’d mè papà (che tra l’àutr a l’é nà e mancà pròpi ai 16 ëd cost mèis a 88 ani, 30 ani fa). Nòno Pinin, classe 1902, a l’avìa la tersa elementar, pijà squasi për ëscomëssa përchè a l’era pì lòn ch’a tajava che lòn ch’a l’era present. Ma, bele s’a l’ha fàit ël giardiné për tuta soa vita, dòp, a l’é fasse na coltura daspërchiel che un qualsëssìa onorévol present ancheuj an parlament a-j gatijerìa n’ala. Mach për dine un-a, a l’era lesusse ij Promessi Sposi e a përdìa nen un debat polìtich përchè ch’a-i tenìa pròpi a esse anformà su lòn ch’a-i rivava ’nt ël mond e a-j piasìa dëscutne con tuti. Un-a dle còse ch’a l’ha arpetume fin-a a l’ùltim di, tute le vire ch’am vëddìa o ch’is sentìo për telefòno a l’era sèmper Studia neh! I sai pròpi nen lòn ch’a podrìa pensé s’a dovèissa mai torné ancheuj... Ma nen mach nòno Pinin. N’àutr esempi a l’é col ëd mè car amis Bruno Marengo. Chiel, sì, politicant con ij fiòch e le frange: Sìndich ëd Savon-a, dë Spotorno (andoa a l’é nà e a viv), vice-pressident dël Consej Regional ëd la Liguria e, dzortut, amis fraternal ëd Sandro Pertini, che ’nt sò testament a l’avìa lassà për ëscrit che a soa sepoltura, al simiteri dë Stella, a l’avrìa vorsù mach soa fomna e Bruno!
Chiel, classe 1943, a l’é fasse tuta la cariera polìtica ’nt ël partì con martel e mëssòira da j’ani ’50 an peui e a l’ha contame i sai nen vàire vire dël «tombin» ch’a l’era fasse për ëstudié tut lòn ch’a-i era da savèj su tuti j’argoment ëd la polìtica. E a-i é da resté ambajà (is sentoma mìnim mìnim na vira a la sman-a) sent-lo conté tute le vicende dij palass vist da ’ndrinta con sò fiamengh acsan lìgur (a smija ’d sente parlé Gilberto Govi) e con soa onestà (inteletual e nen mach), tant a l’é vera che na vira i l’hai faje fin-a na batùa e i l’hai dije «Bruno, ma sei l’unico politico in Italia che non si è fatto i soldi!» e chiel con sò soris sornion, a travers ij barbison, a l’ha rëspondume «Belin, ma lascia perdere che me lo dice sempre anche mia moglie!» (A l’é vera. Soa fomna a l’ha sèmper dime «guarda che Bruno è uscito dalla politica con una mano davanti e una dietro!»). Coerensa, coltura, preparassion, studi. Belavans costi concet a son ësparì a 360 grad. N’àutr esempi clamoros a l’é col ëd la mùsica. Se as pensa a la generassion dij cantautor ani 60/70/80 an confront ëd lòn ch’as sent ancheuj për radio, a-i é da butesse le man ant ij cavèj. Tut lòn ch’a l’avìa un sentor d’angagg o d’arferiment colturaj a l’é stàit crasà brutalment o, për lo meno, a l’é malfé ch’a riessa a fesse conòsse a travers dij canaj canònich. E parèj a l’é stàit un cas, mach për fé n’esempi, che i l’abia conossù, a travers Facebook (mi che fin-a a tre ani i butava man a la pistòla quand ch’i na sentìa parlé...) un giovo cantautor, Marco Sonaglia, che sia da solista, sia con sò grup, ij Sambene (sangh an sardegneul, bele se lor a son ëd Recanati e dantorn), a pòrta anans un dëscors ëd mùsica d’autor, sensa tutun avèj ël rëscontr nassional ch’a meriterìa. D’àutra part, i soma sèmper lì. Se un a l’ha nen la preparassion për ëscoté a l’avrà mai la possibilità ’d riveje a serte còse e ’l sèrcc as sara parèj. Che tristëssa! Tutun adess ch’i-i penso...
Mi na làurea an Siense Polìtiche i l’hai dabon (bele se ’nt ël filon sociològich), d’amis i n’hai tanti... Quasi quasi ’nt ël 2021 im càndido da quàich part! Mach ch’i sai nen andoa... Ah sì! I-i son! Coma pressident dël canton dij barboton! E i pijo Michel dij Bonavé coma vice! Adess a stà a vojàutri votene! Auguri ’d bon-e feste ma pròpi ’d cheur a tuti!
Paulin Siròt
Da già che Paulin a l’ha tirame andrinta a costa ciaciarada a venta ch’i disa quaicòs. A mi la paròla «polìtica», antèisa coma ch’a l’antendo ancheuj, am fà nen mach ven-e la grataròla e ij panariss, ma i l’hai cancelala adritura da mè vocabolari. Comsìa, se pròpi i fussa obligà për na question ëd vita o ’d mòrt, a campeme ’nt la pàuta pì maunëtta dl’infern ëd Dante e bin, alora mi i podrìa mach intré a fé part dël partì dj’anciove al verd o dij piantin d’erba brusca e, an cas d’elession, i sarìa pes che Barba Tòni Bodrié: l’aj i lo tenrìa nen mach an sacòcia dla giaca, ma im na farìa mincatant na trasfusion!
Michel dij Bonavé