Michel dij Bonavé/Na stòria 'd mariagi e 'd vërdura
Na stòria 'd mariagi e 'd vërdura[modifiché]
Don Felicin a l’era tornà an canònica dòp avèj finì ’d dì mëssa prima. Soe man as dësgagiavo a dësbotoné la vesta ma, con tuti ij boton ch’a-i ero e con col pòch d’anfiura ch’a j’ampicava ’nt le botonere, ij dij dobià da l’artròsi a fasìo fatiga a liberesse da la përzon. Teresa, la përpetua, a dovìa esse ’ndàita al mërcà përchè dësnò a l’avrìa trovasla an mes ai pé, trapiassand con la ramassa o con ël bagnor për le fior. Brava fomna Teresa, darmagi ch’a fussa na frisa bastansa ciòrgna parèj d’un tupin, tutun sensa arconòss-lo, për chiel a andasìa bin coma ch’a l’era. Don Felicin as contentava ’dcò përchè andoa a l’avrìa trovala n’àutra ch’a fussa così an piòta con j’anciove al verd, con ij cossòt an carpion, la mnestra ’d faseuj e la frità con j’erbëtte? Finì con ël rosari dij boton, a l’era setasse sla poltron-a fodrà dë vlu, verd color dël làur, an manera da sentse soagnà coma na rolada ’nt la cassaròla. Da sota a j’assëlle a rivava ’n përfum nen pròpi d’aj e dë siola, ma l’istess bastansa fòrt da ’nsavurì l’aria dla stansia. Temp ëd pijé an man ël breviari e duvertelo, tirand cola lenghëtta ’d seda rossa ch’a marcava ’l segn d’andoa ch’a l’era rivà a lese, quand ch’a l’avìo sonà ’l ciochin ëd l’uss.
Don Felicin a l’avìa nen idèja ’d chi a podèissa esse così matiné fra ij sò parochian. A j’arsultava nen ch’a podèissa esse n’arcesta për un funeral (a stasìo tuti bin ant ël pais e gavà chèich dësgrassia a-i era pòch da fé për ël sotror) tutun a l’era aussasse con fatiga për andé a duverté. De ’dnans a l’era trovasse na fomna ch’a conossìa nen bin, miraco a stasìa ’nt un-a dle borgià pì fòraman: «Bondì don Felicin ! Iv ciamo scusa për ël dësturb ma... i l’hai profitane antramentre ch’i fasìo na gira al mërcà... për passé da sì...». Ël pievan a l’era mostrasse con un bel soris, da orija a orija e a l’avìa fala intré: «Ch’am disa pura, madamin !». L’àutra a l’era na frisa genà: «A ved, don Felicin, mi i l’avrìa da ciameje na ròba, ma... i sai gnanca mi... s’i peuss... s’i deubia felo... ». Don Felicin a l’avìa sercà ’d deje na man: «Ch’a l’abia nen por nì gena... mi i l’hai mangià gnun... tant meno sensa bagna e na frisa ’d contorn ëd vërdure!». Finalment la fomna a l’avìa trovà ’l coragi: «A ved... a sarìa che mi...
che noi... che mi e mè òm... noi doi... i j’ero mariasse ’nt costa gesia... diversi... tanti ani fa... tanti neh... na sinquanten-a i dirìa...». Don Felicin a l’era content përchè a l’avìa avù por ëd dovèj scoté na confession ëscabrosa o cheicòs ëd brut: «Ah, i l’hai capì ! Vojàutri i vorerìe festegé l’aniversari dij sinquant’ani ’d matrimòni neh?». «Eh sì... pròpi lòn... pròpi parèj... i dirìa ch’i l’eve dit bin... òh ma chiel, sor pievan, a l’é na përson-a ’d cole ch’a capisso sùbit... un prèive coma ch’a-i na j’é bin pòchi... nen un ëd coj ch’as perdo dré dle pitanse...». Don Felicin a l’avìa pressa e a vorìa tajé curt, parèj a l’avìa lassà tombé l’arferiment a le pitanse: «Alora iv prenòto na bela mëssa granda con la mùsica d’òrgo, ij cantor, ses cirighèt e ’l sacrista lavà e vestì da festa?». «Sì, sì, ma... ma ch’am fasa mach ël piasì ’d nen dì gnente a gnun... ch’a na parla nen dòp la predica dla dumìnica... a sà... i veuj ch’a sia na sorprèisa...». «Ch’am disa almanch ël di parèj mi i lo marco...». « A l’é ’l vintesinch!». «Vintesinch o sinquanta?».
«Ël vintesinch dël mèis, nò!» a l’avìa rëspondù la fomna na frisa stupìa. «Sì, ma ’d mèis a-i na j’é na dosen-a!» don Felicin a ’ncaminava a perde la passiensa. Chila semper subrica: «Ma d’agost, nò!». «A va bin, a va bin, ch’a s’anrabia nen madamin, mi i-j lo marco ambelessì sël lìber» ant ël mentre ch’a pijava lë scartari dla paròchia «I lo marco sùbit!». Adess ëdcò la fomna a smijava ch’a l’avèissa pressa d’andesne: «Ch’a scriva mach mè nòm... Maria Cossòt... a l’ha capì bin? Cossòt!...e im arcomando ancora che gnun a sapia gnente!». «Ch’as figura, i-j lo dirai gnanca a Teresa, tant chila a l’é ciòrgna coma n’uss». «Alora i-j manderai peui la fiorista për combiné l’autar e la gesia» a l’avìa strenzù la man dël pievan ch’a l’era ancora na frisa ’ncutì da cola presensa foravìa: «Arvëdse neh, don Felicin e ch’a më staga alégher!». Ant ël dòp-mesdì, quand che don Felicin a l’era ’ndasse a campé giù dontrè minute për digerì cole doe pugnà ’d tajarin che Teresa a l’avìa smonuje con mes cassul ëd bagnèt a la levr, a l’era torna sentusse soné ’l ciochin. Për nen incomodé don Felicin, a l’era ’ndaje Teresa a duverté l’uss.
A l’era presentasse n’òm bastansa an carn e cicin vista la pansa ch’a-j fasìa da bijèt da vìsita e, da coma ch’a sbërgnacava ’l bonèt ant le man, a dovìa ’dcò esse genà. Teresa a l’avìa ciamaje: «A serca dël pievan?» peui anticipand la rispòsta dl’àutr «Ch’a varda che ël pievan a l’é ’ngagià ’nt n’afé assè important e a-i é mach për ël Vësco o ’l Papa!». L’òm, già ’nt ël difìcil daspërchiel, a smijava ch’a tirèissa fòra le paròle con la sapa, coma ch’as gavo le tartifle dal camp: «An efet... i l’avrìa dabzògn ëd chiel, ma s’a l’é così ’mpegnà...» e a fasìa për andesne. «Nò, nò» a lo fërmava la përpetua ch’a l’avìa por ëd nen avèj sentù bin e d’esse peui strivassà da don Felicin «Ch’a vada nen via... miraco i peuss servìje bele mi, i son pa na monia, ma a fòrsa ’d vive con un prèive... Ch’am disa, ëd còs ch’a l’avìa damanca?». «A sarìa... a sarìa... a sarìa për na mëssa...» a l’avìa rëspondù l’àutr nen tròp convint. Teresa a l’avìa capì mach la paròla mëssa e son a l’anluminava ’d comprendònio: «Ah! Ma s’a l’é për lòn i peuss fé mi tant coma s’a-i fussa don Felicin... ch’a speta mach na minuta ch’i vado a pijé ’l lìber ëd le mësse e i lo marco bele mi». Dòp na minuta d’assensa a tornava con lë scartari e na piuma «Alora? Còs ch’a l’é? Na trigesima, n’aniversari ’d mòrt? O miraco a l’é mancaje cheicadun a ca soa?». L’òm, na frisa stravirà a fòrsa ’d sente parlé ’d mòrt, a l’era tocasse da le bande dël caval ëd le braje: «Gnente ’d tut lòlì... a sarìa për... a sarìa n’aniversari... » «Ëd mòrt?» a lo meprisava Teresa, ch’a smijava sente pì bin quand ch’a-i era la mòrt an mes. «Ma nò! A l’é l’aniversari dël mariagi ’d mia fomna!». «E con chi, s’i son nen tròp curiosa?». L’àutr a l’era sël ponto dla disperassion e dla confusion total: «Con mi... con chi ch’i veule che mia fomna a podèissa mariesse?». «Alora a va bin parèj... për soa fomna i spero!» a-j rëspondìa Teresa già pronta con la piuma an man «diseme mach la data e ’l nòm ch’i devo marché!». «A sarìa për ël vintesinch d’agost e ch’a buta mach mè nòm, për piasì, mi i son Tonin Fnoj... ».
Teresa a scrivìa slë scartari : «A va bin na mëssa granda për óndes ore?». «Sì, sì, a va pì che bin... ma... ma im m’arcomando ch’as sapia nen an gir ch’i son ëvnuit ambelessì a comandé na mëssa, dësnò ij somà dla piòla am lasseran pì nen vive an pas». Teresa a l’era nen sigura d’avèj capì tut, ma gnanca a vorìa ch’a fussa la dita d’amëtte d’esse ciòrgna e donca a lo pasiava : «Sté pura tranquil, i sarai muta coma ’l botal ëd j’anciove sota sal!». L’òm a l’avìa pressa dë sghijé via sensa fesse vëdde: «Alora grassie tante e arvëdse ai 25 d’agost!». A l’indoman matin, vers des ore, don Felicin a l’era ’ndàit a trové ij vejòt ëd l’ospissi e Teresa a l’era a pijé ’l pan. Ant la canònica a-i restava mach Tista ’l sacrista. A ’n bel moment a l’avìo sonà ’l ciochin e chiel a l’era ’ndàit a vëdde chi ch’a fussa. A l’era trovasse dë ’dnans un bel fiolastron, bin piantà coma ’n fò e na bela fija nèira ’d caviera coma l’inciòstr. «Bondì ! A-i nen don Felicin?» a-j ciamavo ij doi. «Am rincress, adess a-i é pròpi nen e i penso ch’a-i sarà mach ant ël dòp-disné, nen anans che ’l cioché a bata quatr colp, përchè ancheuj a l’é giòbia e al giòbia Teresa a fà ’l risòt con le ran-e bagnà d’erbalus e la facenda a dventa semper greva» a-j rëspondìa Tista «ma për còs ch’a l’era ch’i lo sercave?
I veule miraco marieve?». Ij doi fieuj a j’ero vardasse ’nt ël moro e peui butasse a rije: «Nò, nò... noi i soma frel e seur e donca i l’oma nen da mariesse... i vorerìo mach comandé na mëssa». Tista a l’avìa capì d’avèj fàit na sapa: «Òh, ma s’a l’é mach për na mëssa i basto bele mi, tant a-i é pa da dila!» as butava a rije fòrt «I pijo lë scartari dle prenotassion e i soma bele a pòst!». A l’era slontanasse ’n moment e dòp a tornava con lë scartari e ’n crajon a inciòstr: «Donca diseme për lòn ch’a l’é... a l’é për memorié ij Grand o ij Cé?». «Nò» a fasìo ij doi an còro «A l’é n’aniversari ’d matrimòni. Pare e mare a festegio ij sinquant’ani ’d vita da cobià, ma noi i voroma feje n’improvisada e alora ch’an fasa ’l piasì ’d marchela a nòstr nòm...». Tista a-i ciamava ancora: «Për che di?». «Për ël vintesinch d’agost». «E che nòm i devo marché?». «Ch’a buta Camila Siolòt e Giuspin Pòr... e ch’a buta ’dcò che i-i penseroma noi a le fior...» a-j precisa la fija. Tista a l’era restà na frisa antërdoà sentend doi frej ch’a l’han nen ël midem cognòm, ma da già che sò treno a rivava sèmper an ritard a la stassion e vist che al di d’ancheuj a-i son an gir ëd parentele baravantan-e, a-j disìa gnente ’d pì che: «As dirìa ’n bel mariagi ’d fiàuna e përfum!» peui dòp d’avèj scrivù: «A-i é già doe mësse segnà për col di lì, ma lòn a lo rangerà peui don Felicin... adess... adess a sarìo desmila lire... s’av rincress pa... mi i preferisso nen dovèj-je tiré fòra da mia sacòcia... i seve bin coma ch’a l’é... la fiusa a l’é soens na ròba ch’a fiàira ’d busa...».
Ij doi a l’avìo pagà e andasne an disendje : «I s’arcomandoma mach che la còsa a riva nen fin-a ai Quatr Dent ëd Cimon!». Tista a l’era stërmasse daré a un: «Për carità ! Mi i son pì stop ëd l’àmola dël vin sant che ’l pievan a ten stërmà an cròta, ma mi i l’hai la ciav dël froj!». Col ann ël vintesinch d’agost a tombava ’d saba e ’l di anans don Felicin, ch’a l’era memoriasse dla mëssa prenotà, a l’era ’ndàit a lese slë scartari dla paròchia e ’mbelelì, con granda sorprèisa, a l’era trovasse tre mësse grande prenotà e tute për sinquant’ani ’d matrimòni. Chiel a l’avìa mach marcane un-a e j’àutre a l’avìo d’àutre caligrafìe, donca a dovìo avèj-je segnà la përpetua e ’l sacrista. Nen podend esprime n’esclamassion përfumà a la menta (përchè lòn a l’era pecà) a l’avìa barbojasse daspërchiel n’Ave e ’n Pàter peui, gratandse la cirià natural ch’a-j fasìa da curnis al cupiss, a l’avìa lesù coj nòm ëscrit da chiel e miraco da Teresa e Tista. Sò dubi a l’era gnanca tant sël nùmer ëd le mësse da dì, ma pitòst sël nùmer ëd j’òstie da pronté: për na mëssa sola o për tre ansema? As capiss ch’a l’era n’afé dròlo con tre manoje che bin tre cobie a festegèisso ij sinquant’ani ’d soportassion ant l’istess di. Tutun chiel a col época a l’era nen parco an col pais e tut a l’era possìbil. A l’era tenusse ’l rasonament andrinta ’d chiel e dòp d’avèj contà ’n pòch con ij dij e na frisa con ij boton ëd la vesta, a l’era decidusse a pijé na scàtola da sent òstie e, sarand d’un bòt ël lìber, a l’avìa crijà a Teresa, sperand për na vira ’d fesse sente al prim tentativ: «Teresa për doman prontoma ij parament për mëssa granda, ciamoma ij cantor e... da già ch’i l’avroma an gesia Cossòt, Fnoj, Siolòt e Pòr a sarà mej ch’it bute su na ramin-a d’eva për pronté ’n bel ëmnestron ëd vërdura!».
Michel dij Bonavé
Ij nòm a son tuti ’d pura fantasìa