La guèra dle banane
La guèra dle banane[modifiché]
Chi ch’a l’é nà ’nt j’ùltim temp a lo sà nen, ma a l’é staje un perìod ëd quàich desen-a d’ani apress a la guèra, durant ij quaj a l’era staje un «tràfich» ëd banane, ch’a intravo dë sfròs, stërmà ’nt le cabin-e e dij locomotor ëd la navëtta «Modane-Bardonecchia». Ma përchè, le banane fransèise a l’avrìo dovù intré an costa manera?
La rispòsta a l’é che, quand che tut sòn a capitava, le banane a le quaj nòstre boche a son abituà adess, për j’Italian a j’ero antërdite. An efet, le banane d’adess, ëd color giàun ciàir/verd, ch’a aparten-o a la sòrt «Cavendish», e a rivo da la Mérica Central, an Italia a podìo nen esse vendùe. J’ùniche banane (che gnun adess a impòrta pì nen), a l’ero pì cite, a l’avìo un color giàun/maron giajolà, e a l’avìo un savor divers (pì dossastr). Ma përchè le banane «Cavendish» a l’ero un frut proibì a j’Italian? A l’era n’ardità ’d nòstr passà colonial. La Somalia, quand ch’a l’era na colònia italian-a, a l’avìa ’d gròsse piantagion, ant le quaj a vnisìo coltivà banane, coton e cana da sùcher. Da già che la Granda Depression dël 1929 a l’avìa fàit tombé dël 50% ël pressi mondial dël coton, le banane a j’ero dventà la coltura ch’a rendìa ’d pì.
Comsìa, la banana «Musa» ëd la Somalia, a l’era meno anciarmanta rispet al prodòt ëd la concorensa (visadì le «Cavendish», coltivà dai Merican ant le piantagion an Costa Rica, Colombia e Guatemala, o dai Fransèis an soe colònie dla Martinica o dla Guadalupa). Parèj a l’era realisasse na polìtica ’d protession: con ël Regio Decreto dël 1935, a l’era stàita costituìa la RAMB (Regia Azienda Monopolio Banane). La RAMB a disponìa ’d na flòta ’d nav për ël traspòrt ëd banane (fornìe ’d refrigerator), ch’a trasportavo le banane dla Somalia an Italia, andoa che la RAMB a l’avìa ’l monopòli dël comersi dle banane. La RAMB a assegnava le concession ëd vèndita dle banane për mojen dj’incant pùblich, ai quaj a partessipavo ij grossista: l’asienda a fissava an grand segret un mìnim e un màssim an mes ai quaj a ventava «andviné» l’oferta, se a-i era pì che un concorent, la concession a vnisìa assegnà a col ch’a proponìa ’d pì.
Donca, l’ùnica banana che j’Italian a j’ero autorisà a gusté, la banana «autarchica», a l’era cola dla Somalia. E cost monopòli a j’era continuà ’dcò dòp ëd la guèra, quand che l’Italia, përdùe le Colònie, a l’avìa avù la Somalia an «Amministrazione Fiduciaria». Durant cost perìod, ch’a l’era durà na desen-a d’ani, la RAMB a l’era continuà a esiste come AMB, perdend mach la «R» ëd «Regia», ma continuand soa atività ’nt la midema manera, e sòn ëdcò dòp ëd l’indipendensa dla Somalia (1960).
L’AMB a l’ha cessà d’esiste, travolgiùa ’nt ël 1963 da lë «scàndol ëd le banane» (ch’a l’avìa coinvolgiù ’dcò quàich esponent democristian), quand ch’a l’era vnuit a la lus che le concession a vnisìo assegnà nen an manera sclinta, ma an fonsion d’un sistema tërbol ëd tangent e corussion. Ant ël 1964, na lej fàita espress, a l’avìa abrogà ’l «Regio Decreto» dël 1935 e l’ann apress l’«Azienda Monopolio Banane» a vnisìa soprimùa dël tut, gavand via ’dcò sò sistema ’d monopòli. Da col moment a l’era stàit duvertà ’l mërcà a la banana «Cavendish» (andoa ch’a l’avìo sùbit avù la prevalensa ij nòm ëd la «United Fruit Company» o la «Del Monte Foods». Comsìa ’nt j’ani ’nt ij quaj, dòp ëd la guèra, an Italia as podìo vende mach le banane dla Somalia, chi (coma tanti Piemontèis) a l’era sòlit a fé dë scapade ’nt la vzin-a Fransa, a l’avìa podù conòsse e tasté le banane dij «Départements d’Outre-Mer», an vèndita press dij vërduré dëdlà dj’Alp, e a l’avìa motobin apressiaje.
An sl’onda dël passa-paròla, a l’era generasse na domanda: a l’era parèj anandiasse un cit «contraband», ch’a l’era durà vàire ani, da part dij machinista ch’a travajavo an sij treno dla linea dël Frejus e ch’a trasportavo an Italia le banane fransèise catà a Modane. A coj temp, essend la Comunità Europenga a soa primalba, a le frontire a-i era ’l control dij doganié. Costi-sì a ispessionavo ij vagon, ma a controlavo nen ël locomotor: ij machinista a podìo parèj ëstërmé ambelelì le banane. A coj temp, a la dogan-a, tut a l’era limità: ël viagiator a dovìa duverté borse e valis, e a podìa nen avèj apress, për esempi, pì che un tal nùmer ëd taulëtte ’d cicolata, o pì che un tal nùmer ëd pachèt ëd sigarèt; ma le banane a vnisìo sequestrà. Ël machinista, nopà, nen essend controlà, a podìa porté tute le banane ch’a vorìa. Ël «tràfich ëd banane», a l’é giumai dësmentià da la pì part ëd la gent, ma a l’é restà ant la memòria dla Val ëd Susa, valada ’nt la qual, antlora, quasi minca famija a l’avìa un sò component impiegà an ferovìa. Cost a l’é n’arcòrd ëd tenrëssa, d’un mond che giumai a aparten a n’àutra época, n’época ch’a smija fin-a incredìbil a chi ch’a l’é rivà apress e a conòss mach ël mond ëd la globalisassion.