Gemma Cattero/Sant'Antoni dël crinèt

Artorn

Sant'Antoni dël crinèt

A-i era na vòlta ’n marghé ch’a l’avìa neuv vache, tute bele grasse da fé l’inghicio a tuti ij marghé dla montagna ’d Valsusa. Ebin, va a savèj come a l’é capità: a van pa a ciapesse un mal? Un-a apress l’àutra a son chërpaje tute neuv e ’l marghé, ch’a l’avìa mach cola arsorsa lì, a l’é andàit an boleta. Pijà da la disperassion, a girava për ij bòsch coma n’ànima an pen-a; na sèira ch’a l’era pì disperà che ’l sòlit, a l’é fërmasse dë ’dnans a un pilonèt , un-a ’d cole caplëtte andoa a-i son piturà vàire figure ’d sant da na banda e da l’àutra dla Madòna dij set dolor.
Chiel a varda con compassion la Mare ’d Nosgnor e a-j dis:
-Ti… it n’has già fin ch’it veule… - peui as vira vers un dij doi sant e a-j fà: -Ti… va a savèj chi ch’it ses, mi it conòsso pa vàire… e peui a-j dis a l’àutr ëd front; ma ti ch’it ses lì piturà con un crinèt, ëd bestie it dovrìe tansipòch antendëtne, it peule pròpi pa deje na man a sto pòvr òm-?…
Dit lòn, a vira ij garèt për artorness-ne a ca, ma, fàita na senten-a ’d méter, a ved, an sël truch dël pra anluminà da la lun-a, un forësté ch’a jë vnisìa ancontra. Mai vist-lo, chissà chi ch’a podìa esse!… Chiel-sì, ch’a l’avìa franch l’ària ’d vorèje fé doe ciance, a lo saluta:- Bon-a neuit-!
-Bon-a neuit!-a-j rëspond l’àutr.
-Che bela lun-a èh ?- a dis ël forësté për taché boton.
-Bò!- a-j fà l’òm -a sarà pro bela, ma për mi... - da na paròla a l’àutra l’òm, për ësfoghesse, a-j conta tuta soa disgrassia: ch’a j’ero mòrtje le vache… ch’a l’avìa gnanca pì da vive…e via fòrt. Ël forësté, ch’a smijava esse un ch’a la savèissa longa, a studia un pòch e peui a-j dis: - A l’é pròpi capitavla gròssa, fé corage…vardé, miraco mi i peus deve na man-
-Oh, la bela!- a fà l’òm ëstralunà.
-Mi i podrìa rimpiasseve le neuv vache-, a continua ’l forësté -disoma che iv j’amprësto për tre ani, peui, da si tre ani a stassèira, a mesaneuit an ponto, is troveroma torna ambelessì. Se voi i savreve rësponde a neuv mie domande, alora le vache a saran vòstre për sempre, dësnò, gnun përdon, mi i sarai padron ëd pijeve tute le bestie-
E parèj ël marghé e ’l forësté a l’han fàit ël contrat con na strenzùa ’d man al ciair ëd la lun-a
-D’acòrdi-?
-D’acòrdi-!
L’indoman matin ël marghé che a pensava d’avéj mach fàit un seugn, as vëd rivé le neuv vache për dabon e da lì a l’é ancaminà soa fortun-a. Le vache, tute pronte, ant ël gir ëd pòche sman-e, a l’han fàit un-a apress l’àutra neuv bej bocin e l’ann dòp, torna e ’l ters ani la stala dël marghé a l’era pien-a ’d bestie.
Bon da capì che ’l marghé a l’era tut sodisfàit che j’afé a j’andèisso torna për drit, ma tre ani a son passà an pressa e s’avzin-a la lun-a d’Agost: prim quart… lun-a pien-a… Cola sèira a piovìa, a tronava e la lun-a pien-a gnun a l’ha vistla.
Ël marghé, ch’a l’avìa bon-a fiusa ’nt ël sant dël crinèt piturà an sël pilon, a pensa bin ch’a sia mej ghicesse ant la nicia, sia për butesse a sosta da la pieuva coma për sentse pì davzin a sò protetor,
Sant’Antòni tut ëscrostà, a l’avìa ancora n’euj bon për guernelo. A mesaneuit, ël foresté as na riva pontual e as buta ciamé fòrt: - Michél! Andova ch’i seve Michél?-
-I son sì ’nt la nicia!-
Ël forësté, sicur che ’l marghé a restèissa ambarassà a rësponde a soe domande, a ciama:
-I seve pront-?
-Sicura ch’i son pront !-
Alora chiel, portand le man a la boca, coma ch’as costuma a fé an montagna për fesse sente mej, a-j crija fòrt:
-Còs veul-lo dì “un”?-
-Un! Un l’é mej disnà che digiun!
-Còs veul-lo dì “doi”?-
-Doi ! Mi e voi-!
-Còs veul-lo di “tre”?-
-Tre! Tre piòte a lë scagn a l’é setesse da re!-
-Còs veul-lo dì quatr-?
-Quatr! Quatr roe al chèr as peul carié da mat!-
Ël forësté, stupì che l’òm a savèissa anprovisé tich-tach le rëspòste, a ancamin-a a dubité ch’a-i sia sota quàich misteri; alora a-j fà:
-Ma i seve pa voi Michél!-
-Sì che i son mì Michél!-
-E “sinch” còs veul-lo dì-?
-Sinch! Sinch dil për man ch’a vërtojo tut ël di!-
-Ma i seve pa voi Michél!-
-Si che i son mi Michél!-
-Còs veul-lo dì “ses” ?-
-Ses! Ses avocat për difende na càusa at mangio mes !-
-Ma i seve pa voi Michél!-
-Sicura che i son mi Michél!-
-Còs veul-lo dì “set”?-
-Set! Set di dla sman-a për fé viré la roa, mi fas viré la mia ti fa viré la toa!-
-Ma a l’é pa possìbil, i seve pa voi Michél-!
-Bon da capì che i son mi Michél-
-Còs veul-lo di “eut”?-
-Eut! Dòp ël set a-i ven l’eut, se i seve pa ’d paròla mi iv pianto un quaranteut !-
-Cribio! I seve pro voi Michél!-
-Già che i son mi Michél !-
Ël foresté, ch’a l’era sla riva, pròpi dë ’dnans al pilon, a sta ciùto un moment, peui con na vos ch’a smijava cola dël diav a crija:
-Còs veul-lo dì “neuv”?-
-Neuv!… Neuv a son le vache che i l’eve dame al ciàir ëd la lun-a e voi iv na bërliche gnanca pì un-a!..

Ant col midem moment na lòsnà a l’ha squarsà ’l cel e ’l tron a l’é robatà pròpi an sla riva.
Un ciairor niss a l’ha anluminà la neuit e tut antorn a l’é spatarasse na spussa ’d sofro.
L’òm, quacià ’nt la nicia, tut ësburdì, quand a l’é arpijasse, a l’ha aussà j’euj vers S. Antòni e con na vos ch’a-j tërmolava an boca a l’ha dije:
-I chërdo pro che i seve ’l protetor ëd le bestie… pa mach le vache… ma i l’eve fin-a salvame mi…