Gemma Cattero/L’òm ch’a l’era pì furb dël diav

Da Wikisource.

Artorn

L’òm ch’a l’era pì furb dël diav[modifiché]

Tra le legende genériche (come dì cole ch'as riferisso nen a un pais pitòst che n'àutr) a-i é costa, che da masnà mi i sentìa conté da mia nòna Marianin ant la stala quandi ch'as fasìa la vijà.
A jë vnisìa sempre tanta gent ant la stala ’d mia nòna e tute le sèire dl'invern, le doe banche, un-a an facia a l'àutra, a j'ero pien-e.
Ognidun a l'avìa sò pòst. Da na gran fnestra fàita a arcada con ij véder a quadrèt, as vëdìa la piassa ’d sant’ Antonin, e da la piassa as vëdìa un ciàir ross anvisch fin-a tard tute le sèire. Ël pajon a l'era riservà a j’òmo e a le masnà: parèj le dòne a podìo stesse an sle banche e travajé sota la lucerna, ch’a campava sla muraja l'ombra dël fil ëd fer che a la tenìa pendùa a la vòlta fàita a botal.
- Nòna, conta la stòria dl’òm ch'a l'era pì furb dël diav!...- e Nòna, mentre ch’a filava con ël roèt la lan-a ’d fèja, a ’ncaminava:
-A-i era na vòta n’òm ch'a l’avìa venduje l’ànima al diav për avèj un pòch ëd fortun-a. Për esse ch’a l’era ’n campagnin, a vivìa da pocio, a l’avìa na bela ciabòta, e sò camp a rendìa pì che tuti ij camp ëd j’avzin.
A l’era finìa la stagion dij travaj e ’l campagnin a l’avìa la cròta pien-a ’d pom e ’d pruss e ’d patate e la lòbia dël solé tuta giàuna ’d pan-e ’d melia.
A la fin ëd novèmber le giornà a son curte e j’ombre dla neuit a calo prest. Cola sèira a l’era pì scur che ’l sòlit përché a piuvìa a verse e la gent as na stasìa sarà ant ëca, al ripar come le galin-e a gioch.
Tut ant un moment as sent tabussé a la pòrta. Chi ch’a peul esse a st’ora con un tempass parèj? A va a deurbe. Un buf dë stravent a jë spalanca l’uss pen-a ’mbajà, e ’nt lë scur ëd la neuit as antravëddo vàire ombre ’d përson-e. - Brav òm, podrìe dene un pòch d'alògg për staneuit? - a dis col ëd lor che a smijava ’l pì vej.- Chiel, ch’a l'avìa bon cheur, a-j fa ’intré ’nt ëca e a-j fa seté d'antorn al feu. A j’ero Nosgnor e ij sò dódes Apòstoj!
San Pé a-j gava ’l mantel tut mars ëd pieuva da ’n sle spale ’d Nosgnor e a lo pend a un ciò davzin al camin. L'òm a gionta sùbit un pòch ’d rame për fé na bela giòla e a sgata un pòch la sënner con le mòle për fé ’l tiragi, peui a ’vzin-a ij brandé a la fiama për tant che ël feu a staga bin unì.
Da la chen-a a pendìa na ramin-a tuta nèira e drinta a bërbotava na mnestra ’d castagne e làit ch’a mandava sò odor për tuta la cusin-a . Ël campagnin ch’a l’avìa già preparasse tàula për fé un pòch ëd sin-a, a jë smon ai forësté na scheujla dë mnestra e ’n bicer ëd vin.
Tuti a-j fan festa a la propòsta, përchè a pensavo mai pì ’d trové tanta grassia: ël calor dël feu, la mnestra càuda e ’l bicer ëd vin bon a j’ero lòn ch’a-i vorìa dòp tante ore dë stra sota la pieuva. Finì ’d mangé, mentre che tuti a stan ciaciarand dël pì e dël meno, San Pé as avzin-a a l’òm e a-j dis pian ant un orija: - Col-lì - e fà segn con la man - a l’é Nosgnor e se voi i leve damanca ’d cheicòs i peule aprofitene. Mi iv dago consej ’d ciameje la grassia ’d salveve l’anima.-
L’òm, tut stupì, a dis: - Dòmine, a l’é vera ch’i peule distribuì ’d grassie?- Nosgnor a fà segn che ‘d sì. - E bin, mi iv ciamerìa che tuti coj ch’as seto lì fòra ’n sla banca a peusso pì nen aussesse fin-a quand ch’i lo diso mi.- Nosgnor: - Va bin, sta grassia i l’avreve!- San Pé a torna a avsinesse a l’òm : - I seve nen furb : ciameje la grassia ‘d salveve l’ànima!- E chiel, ch’a smijava ch’a l’avèissa capì: - va bin adess i-j la ciamo:- Dòmine, mi iv ciamo ancora na grassia : che tuti coj ch’a monto an sël prussé ch’a -i é ant l'òrt a peusso pì nen calé giù fin-a quand ch’i lo diso mi.- Nosgnor: - Va bin, stà grassia i l’avreve!- San Pé as campa le man ant ij cavèj e a torna a avsinesse a l’òm: - I seve un teston !...Adess i peule mach pì ciamene na grassia: ciameje cola ’d salveve l’ànima!- L’òm - Dòmine, se i peule ancora feme na grassia, mi iv ciamo che tuti coj ch’a serco ’d pijé na rapa d’uva da la tòpia d’uva bianca ch’a l’é lì fòra a peusso pì nen tiré giù ij brass fin-a quand ch’i lo diso mi.-
     Nosgnor: - Va bin sta grassia i l’avreve!-
San Pé, scroland la testa, a-j fà a l’òm : - Quand ch’i l’avreve da meuire, pensé peui nen d’andé an Paradis! Là ’n sla pòrta i son mi ch’i comando!-
L’òm ch’a smijava për gnente preocupà dë sto avertiment, a l’é andasse a cogé tranquil. Nosgnor e j’Apòstoj a l’han passà la neuit an cola ciabòta e l’indoman bonora a son partis-ne.
Chèich dì apress as presenta ’l diav:
- Già ch’i passavo da ste part, i l’hai pensà dë vnive a pijé, vist che nòstr contrat a stà për scade. A st’ora sì i l’avreve finì ij travaj dij camp.
Ël frèid a s'avzin-a e voi i peule vnì a scaudeve ’nt l’infern.-
L’òm, ch’a l’avìa nen ciamà la grassia ’d salvesse l’ànima përchè a l’avìa già vendujla al diav a-j dis: - D’acòrdi : i dëstisso mach ël feu e i ven-o. Mentre ch’i spete, seteve un pòch lì an sla banca ...-
Ël diav as seta, ma quandi ch’a fà për aussesse, a stà ’nciodà a la banca.
L’òm as fà na rijada e a-j dis ch’a l’é inùtil ch’a preuva, përché a podrà nen tiresse su fin-a tant ch’a-j lo dirà nen chièl.
Ël diav alora a-j promët n’ann ëd vita e l’òm aceta e a lo fà aussé.
A-i passa n’ann e ’l diav a riva pontual.
L’òm : - I seve rivà tròp prest! I veuj ancor cheuje coj bej pruss " cheusse ’d dòna" ëd col prussé. Se i veule deme na man, i foma pì prest e i podroma portejne na cavagnà a j’amis ch’a son ant l’infern.-
Ël diav a monta sël prussé, ma quandi ch’a l’ha finì ’d cheuje a peul pa pì calé giù . Alora a torna promëtte n’àutr ann ëd vita e as na va.
La tersa vòlta che ’l diav a torna, l’òm a l’era ’n camin ch’a cheujia l'uva dla tòpia. - I vë spetavo - a dis l’òm - Vardé : i l’hai già sarà l’uss ëd ca e i son bele pront. I veuj mach pì feme na pansà dë sta bela uva : a l’é sì bon-a ch’a l’é pròpi ’n darmagi lassela lì ai passaròt !...-
Ël diav, che sta vòlta a l’é sigur ëd portes-lo via, as lassa tiré a tasté l’uva.
A monta ’n slë scalòt e a na pija na rapa, ma a resta tacà a la tòpia.
Tuta sòrt ëd bëstëmmie a seurto da la boca dël diav, che an rusand a-j dis a l’òm ch’a l’avrìa lassalo vive an pas e che chiel a lo fèissa mach calé giù përchè a l’avìa nen temp da perde a sté lì pendù come na rapa mura.
L’òm alora a lo gava da cola posission pa vàire còmoda, e ’l diav, pijà l’andi, as na fila via parèj ëd në sludi. L’òm, che con soa furbissia a l’avìa fàila al diav, a l’ha ancora vivù un bel pòch d’ani, a l’é vnù vej come ’l coco e un bel dì a l’é mòrt.
Rivà ’nt l’àutr mond, as presenta an Paradis, andoa treuva San Pé, che sùbit a lo ’rconòss: - I l’avìa divlo ’d ciamé a Nosgnor la grassia ’d salveve l’ànima! Adess i peule andé a l’infern come ch’iv merite...- a dis San Pé, e a-j vira le spale. L’òm as rassegna nen e a vorerìa sërché ’d dëscute, dë spieghesse. Antramentre a capita ’d passeje da lì Nosgnor, che vëdend col’ànima an pen-a a-j fà: - Còs ch’i l’eve, bravòm?-
E chiel: - Dòmine, iv prego dë scoteme e ’d përdoneme ’d lòn ch’i peuss avèj fàit ëd mal. Quand chi seve vnù a tabussé a mia pòrta, i j’ere an dódes o tërdes e mi i l’hai alogiave e i l’hai dave da mangé e da bèive a tuti. Adess, a mi ch’i son sol i veule pa deme d’alògg, obligandme a andé a tabussé a la pòrta dl’infern?- Anlora Nosgnor, ch’a l’avìa pa dësmentià lòn che ’l pòver campagnin a l’avìa fàit con ël cheur për chiel e për ij sò amis, parland con calma a dis : - " Chi a l’ha daje da mangé a chi l’avìa fam. Chi ch’a l’ha daje da bèive a chi l’avìa sèj, chi a l’ha alogià cheicun e a l’ha falo ’d bon cheur a peul intré an Paradis !-
Vnì pure drinta, bravòm : L’alògg për voi a-i é ! ".
L’òm, passand con n’aria sodisfàita dnans a San Pé e aussand un pòch ël manton, a-i fà : - I l’eve vist? I seve pa voi ch’i comande!..-.