8. La giustissia dël Crist

Ore i l’hai vëddù an mè seugn che lor a l’han seguità sò viage e Gran-Cheur a-j marciava ‘dnans. Parèj a son rivà al leugh anté che ‘l fardel ëd Cristian a l’era tombaje da la schin-a e ch’a l’era robatà ant un sepólcr. Ambelelì, donca, lor a l’han fàit na sosta, e lì ‘dcò a l’han benedì Nosgnor. “Ore,” a l’ha dit Cristiana, “am ven an ment lòn ch’a l’avìo dine a la Pòrta, visadì, che noi i podoma otnì ‘l përdon ‘con ëd paròle ant la promëssa dël përdon; e con d’assion ant la manera ch’a l’era stàit otnù. Cola ch’a sia la promëssa, ëd lolì i në sai cheicòsa, ma còsa ch’a veul dì l'avèj ‘l përdon con d’assion, o ant la manera ch’a l’é stàit otnù? Monsù Gran-Cheur, im figuro che chiel a lo savrà. Për piasì, ch’an lo dëspiega^[1]”.

Gran-Cheur: “Ël përdon con d’assion a l’é ‘l përdon ch’as oten për ël mojen ëd cheidun an favor ëd n’àutra përson-a ch’a n’ha da manca; cheicòsa ch’as oten nen grassie a lòn ch’a fà col ch’a l’arsèiv, ma grassie a lòn ch’a fà l'àutr. Për dëspieghelo mej, ël përdon che ti, Misericòrdia e ij fiolin i l’eve arseivù a l'é stàit otnù pa nen grassie a lòn che vojàutri i l’eve fàit, ma grassie a lòn ch’a l’ha fàit col ch’a l’ha fave passé da la Pòrta. E còsa ch’a l’ha fàit col-lì? Doe ròbe: prim, a l’ha vagnà Chiel la giustissia che adess av quata e, scond, Chiel a l’ha vërsà sò sangh, col ch’a l’ha netiave dai vòstri pecà.

Cristiana: “Ma se Chiel an dà Soa giustissia, a-i në restrà pì nen për Chiel midem!”.

Gran-Cheur: “Chiel a l’ha motobin da pì ‘d giustissia che voi i n’eve da manca, o che Chiel a n’avèissa da manca për Chiel midem”.

Cristiana: “Fane comprende mej”.

Gran-Cheur: “Volonté, ma i l’hai prima da armarché che col Òm dont i soma ‘n camin ëd parlene a l’é cheidun d’ùnich, un ch’as peul pa comparissionesse a d’àutri. An Soa përson-a a-i é doe nature, tant ciàire da fene la distinsion, ma ch’a peulo pa esse dësgiontà l’un-a da l’àutra. La giustissia a aparten a minca un-a ‘d coste nature e la giustissia a l’é ‘n caràter essensial ëd cole doe nature. Tant vera ch’a l’é, che se as podèissa dësblé cola natura, as podrìa nen contut separela da soa giustissia.

Ëd cole giustissie, donca, nojàutri i në podoma pa pijene part ant ël sens che lor, o cheidun-a ‘d lor, a sio 'mputà a noi për podèj esse rendù giust e vive grassie a lor. Al dëdlà ‘d coste sì, a-i é na giustissia che costa Përsona a possed, pròpi përché soe doe nature a son gropà ant na sola. E costa-sì a l’é pa la giustissia dla divinità an distinsion da l’umanità, nì la giustissia dl’umanità an distinsion da la divinità, ma na giustissia ch’a consist ant l’union ëd tut’ e doe le nature e ch’a peul esse giustament ciamà la giustissia essensial ch’a rend possibil, da la banda ‘d Dé, ëd compì ‘l ròl mediatori ch’a l’é staje fidà. S’a përdèissa soa prima giustissia, a përdrìa ‘dcò soa divinità; s’a perdèissa la sconda giustissia, a përdrìa ‘dcò la purëssa ‘d soa umanità; s’a perdèissa costa tersa giustissia, a përdrìa ‘dcò cola përfession ch’a lo rend adat a l’offisi ‘d Mediator. Chiel a possed, donca, n’àutra giustissia, cola ch’as manifesta ant ël compiment o ant l’ubidiensa a na volontà arvelà. A l’é donca, costa-sì la giustissia che chiel a atribuiss a ‘d pecator - e grassie a cola-lì ij sò pecà ‘d lor a në resto quatà. A l’é per lòn ch’a l’é scrit: “Coma che për la dzubidiensa d’un sol tanti a son dventà 'd pecator, parèj për l’ubidiensa d’un sol tanti a saran rendù giust^[2]”.

Cristiana: “Ma j’àutre giustissie son-ne ‘d gnun-a utilità për nojàutri?”

Gran-Cheur: “Venta ‘ntendlo da bin. Cand bin ch’a sio essensial për soe nature e uffissi e për lòn a peudo nen esse comunicà a n’àutr, pura a l’é për soa virtù ‘d lor che la giustissia ch’a giustifica a ven a esse, për col propòsit, d’efet sicur. La giustissia ‘d soa Divinità a dà fòrsa a soa ubidienza; la giustissia ‘d soa Umanità a-j dà abilità ‘d giustifiché soa ubidiensa, e la giustissia ch’a stà ant l’union ëd coste doe nature a dà l’autorità a fé l’euvra ch’a l’é stàita destinà.

Donca, vardé-sì na giustissia che ‘l Crist, coma Dé, a n’avrìa pa da manca, përchè ch’a resterìa Dé bele se a l’aveissa pa; e vardé-sì na giustissia che ‘l Crist, coma n’òm, a n’avrìa pa da manca për ess-lo, përchè Chiel a sarìa n’òm përfet bele se a l’avèissa pa. Ma ancora, vardé-sì na giustissia che ‘l Crist, coma Dé-òm a n’avrìa pa da manca përchè ch’a sarìa përfet bele sensa ‘d chila. Parèj, i l’oma sì na giustissia che ‘l Crist, coma Dé, coma òm e coma Dé-òm a n’avrìa pa da manca an arferiment a Chiel midem. A l’é për lòn che Chiel a n’ha da pì ch’a-j serv, na giustissia ch’a giustifica, na giustissia che për chiel a la veul nen e che donch a la dà via. A l’é për costa rason-sì ch’a l’é ciamà “ël don ëd la giustissia^[3]”.

Costa giustissia-sì, da già che Crist Gesù ‘l Signor a l’é sogetasse a la Lege, a deuv esse dàita via; përchè, nassù coma n’òm an sogession a la Lege^[4] a l’é tnù a rispetela giustament e con amor. A l’é coma col ch’a l’ha doi vestì che, për lege, a l’ha da dene via un a col ch’a n’ha nen^[5]. Ore, ‘l Signor a l’ha sensa dubi ‘doi vestì’, un për chiel e un ëd tròp; a l’é për lòn che chiel a don-a volenté soa giustissia a col ch’a n’ha pa. A l’é për lòn che, a vojàutri, Cristiana, Misericòrdia e ‘l rest ambelessì, a l’ha dispensà ‘l përdon con d’assion, o për l’euvra 'd n'àutr. Vòst Signor Gesù Crist a l’é col ch’a l’ha fàit costa euvra-sì, ch’a l’ha dàit via lòn ch’a l’ha vagnà an favor dël pròssim almosinant che Chiel a ‘ncontra.

Ma ancora, për podèj perdoné con d’assion, a-i é da paghene a Dé ‘l pressi, coma ‘dcò l'avèj cheicòsa ‘d pront për quatè nojàutri. Ël pecà a l’ha consignane a la giusta maledission ëd na lege giusta. Ore, da costa maledission i l’oma da ess-ne giustificà për via ‘d redension, un pressi ch'a l’ha da esse pagà për ij dann ch’i l’oma causà. Lolì a l’é fàit për ël mojen dël sangh ëd vòst Signor, ch’a l’é vnù e ch’a l’ha pijà vòst pòst. Chiel a l’é mòrt për vòstre trasgression^[6]. Parèj Chiel a l’ha riscatave da vòstre trasgression con sò sangh e quatà vòstre ànime deformà e antamnà con Soa giustissia. A l’é grassie a sossì che Dé, cand ch’a vnirà a giudiché ‘l mond, a pasrà sensa condaneve e av farà nen dël mal^[7].

Cristiana: “A l’é stàit bin coragios, Chiel, ëd fé tut lolì. Ora i vëddo ch’a-i era cheicòsa da amprende da l’esse nojàutri përdonà con la paròla e j’assion. Mia bon-a Misericòrdia, tnoma sossì sèmper a ment, e vojàutri,car ij mè fieuj, tnilo ‘dcò a ment. Ma, Monsù, j’er-lo pròpi lolì ch’a l’ha fàit tombé ‘l fardel ëd mè brav marì, Cristian, da soe spale e ch’a l’ha falo sauté tre vire da la gòj?”.

Gran-Cheur: “Pròpi parèj! A l’era la Fej an lolì ch’a l’ha tajaje cole còrde ch’a l’avrìo pa podù esse tajà an d’àutre manere, e a l’era la preuva dla virtù dij patiment dël Crist, coj che Chiel a l’ha avù për porté Sò fardel a la cros”.

Cristiana: “I l’hai pensalo ‘dcò mi. Anans, mè cheur a l’era stàit fàit già leger e pien ëd gòj, ore, contut, a l’é des vire pì leger e gioios. I l’hai la përsuasion, da lòn ch’i l’hai fane l’esperiensa, bin che a sia ‘ncora pòca, che se l’òm pì gravà al mond dai sò pecà a fussa ambelessì e ch’a chërdèissa e vëddèissa lòn che adess i chërdo e vëddo: lolì a rendrìa sò cheur ancora pì gioios e alegher”.

Gran-Cheur: “Nen mach la vista e la considerassion ëd coste còse an dan consolassion e arlass da ‘n pèis, ma da lor a seurt an nòstr cheur grinor përfond për Col ch’a l’ha compije. Chi ch’a podrìa mai, an efet, nen esse tocà, ‘dcò s’a-j pensèissa dcò mach për un sol moment, da n’arconossensa granda për l’òm ch’a l’ha compì për nojàutri na tal redension, nen mach da la paròla dla promëssa ma da la manera e dai mojen ch’a l’ha dovrà për compila?”.

Cristiana: “Vera, am fà sagné ‘l cheur mach a pensé che Chiel a l’àbia sagnà për mi. Ti, l’amabil! Ti benedì për sempe! Ti ’t mérite d’avèjme! Ti ’t l’has riscatame! Ti ’t mérite d’avèjme tuta! Ti ’t l’has pagà për mi desmila vire ‘d pì ‘d lòn ch’a l’é mè valor! A fà pa maravija che lòn a l’àbia fàit vnì le lerme a j’euj ‘d mè marì e ch’a l’àbia falo parte csì an pressa. I son përsuasa che chiel a l’avria vorsù che mi i stèissa con chiel ma, vil e dësgrassià com i j’ero, i l’hai lassalo parte tut daspërchiel. E ti, Misericòrdia, se mach tò pare e toa mare a fusso ambelessì! Vera, e ‘dcò madama Tëmrosa. Ora i l’hai l’anvia con tut mè cheur che ‘dcò madama Svantà a fussa ambelessì. Ëd sicur ëdcò ij sò cheur a në sarìo stàit tocà. Nì la pau dla prima, nì la folairà dla seconda a l’avrìo përsuadije ‘d nen parte ‘dcò lor për dventé dij brav Pelerin!”.

Gran-Cheur: “Adess ti ’t parle dal calor dl’afession. Penses-to ch’a sarà sempe parèj? Ma costi sentiment a son nen comunicà a tuti, nì a tuti coj ch’a l’avìo vëdù diretament vòst Gesù sagné. A-i ero bin coj che antlora a vardavo Gesù sagnant ch’a pendìa da la cros e che, al pòst d’arpentisse, a-j rijìo an facia; che, al pòst ëd dventé ‘d sò dissépoj, a l’han andurì ij sò cheur contra ‘d Chiel^[8]. Ij vòstri sentiment, fije mie, a seurto da na contemplassion divin-a e particular ëd lòn ch’i l’hai dive. Arcordeve lòn ch’a l’é stàit dive che la ciossa, con sò arciam comun, a dà nen da mangé ai sò pipì. Lòn ch’i l’eve a l’é stave dàit për na grassia special”.

Nòte

↑ La spiegassion ëd “giustissia” ch’a dà John Bunyan ambelessì për boca ‘d Gran-Cheur, a l’é n’esposission ëd la dotrin-a bìblica clàssica dla giustificassion për fede con ël lengagi dla Scolàstica - un métod ch’a l’era spantià ant ij sò temp. Costa dotrin-a a l’é fondà ‘n sla përsuasion che l’òm, sicoma che ‘l pecà a l’ha dël tut corompulo da la mira moral e spiritual, a sia nen an condission d’oten-e d’esse diciarà giust a j’euj d Dé, visadì d’oten-e la giustissia ch’a lo salverìa, për ël mojen ëd soe euvre, ma mach për ël mojen ëd l’imputassion, l’atribussion ëd la giustissia dël Crist, ch’a l’é ‘l don ëd la grassia ‘d Dé për Fej. Bunyan a fà la distinsion an tra diverse fòrme ‘d giustissia gropà al Crist. (1) la giustissia ‘d Soa divinità, visadì l’eterna përfession moral ch’a fà part ëd Soa essensa divin-a; (2) la giustissia ‘d Soa umanità, visadì la purëssa moral e la mancansa ‘d pecà dla natura uman-a dël Crist; (3) la giustissia ch’a deriva da l’union ëd Soe doe nature. Costa giustissia a l’é essensial për qualifiché ‘l Crist coma Mediator an tra Dé e l’òm. A l’é la përfession ch’a rend ël Crist bon a compì l’euvra dla redension. La giustissia mediatriss a l’é la pì amportanta, visadì cola ch’a deriva da l’ubidiensa ativa e passiva dël Crist a la volontà ‘d Dé. (1) L’ubidiensa ativa a consist ant ël compiment përfèt dla Lege ‘d Dé da part dël Crist; (2) l’ubidiensa passiva, as arferiss al sacrifissi dël Crist an sla cros, anté che a l’ha pijà ‘n sù Chiel midem ij pecà dij chërdent. Costa giustissia, për ël mojen ëd la fede, a l’é 'mputà, atribuìa al chërdent e a quata ij sò pecà, rendend-lo giust dë ‘dnans ëd Dé. Bunyan a armarca che sensa coste forme diverse ‘d giustissia, ël Crist a podrìa pa esse ‘l Mediator përfèt an tra Dé e l’òm. Për ij chërdent, la giustissia 'mputà dël Crist a l’é lòn ch’a-j përmet d’esse giustificà e ‘d vive an comunion con Dé. La riflession ëd Bunyan as fonda sù ‘d versèt coma Roman 5:18-19: “Tant coma pr’ ël pecà 'd n’òm sol, Adam, la condan-a a l’é tombà an su tùit j’uman, ël Crist, con un sol at ëd giustissia, a l’ha fàit che j’uman a podèisso oten-e na giusta relassion con Nosgnor e na neuva vita. L’istess che për la disubidiensa d’un sol tanti a son dventà 'd pecator, ansì për l’ubidiensa d’un sol tanti a saran fàit giust”. Costa vision a ‘rmarca la compléta dipendensa dël chërdent da l’euvra dël Crist për soa salvassion, eliminand minca në spassi për la presunsion o për ël mérit ëd l’òm.
↑ Roman 5:19.
↑ Roman 5:17 - “Parèj, donca, se pr’ ël pecà ‘d n’òm sol, Adam, la mòrt a l’ha dominà për colpa soa, motobin ëd pì coj ch’arsèivo costa grassia fosonanta e 'l don ëd la giustissia, a vivran e regneran grassie a n’òm sol, Gesù Crist”.
↑ Galat 4:4-5 - “Cand che, tutun, a l'é vnuje 'l temp giust, Nosgnor a l'ha mandà sò Fieul, nassù da na fomna, nassù an sogession a la Lej. Nosgnor a l'ha mandalo a caté la libertà për coj ch'a j'ero dë s-ciav ëd la Lege, parèj ch'a podèissa adotene e dene la condission ëd fieuj, visadì 'd coj ch'a l'han tùit ij drit, ij sò”.
↑ Luca 3:11 - “Che col ch’a l’ha doi vestì, ch'a në daga un a col ch’a n’ha gnun”.
↑ Roman 4:23-25 - “Cand che Nosgnor a l'ha diciaralo n'òm giust, lolì a l'é nen ëstàit mach për sò benefissi, ma 'dcò për nòstr benefissi: tut lolì an sicura che Nosgnor a considererà giust ëdcò nojàutri s'i chërdoma 'n chiel, ch'a l'ha arsussità dai mòrt Gesù, Nosgnor, ch'a l'era stàit butà a mòrt për ij nòstri pecà e ch'a l'é arsussità për rend-ne përson-e giuste dë 'dnans a chiel”.
↑ Galat 3:13 - “Ma Crist a l’ha riscatane da la maledission ëd la Lej. Cand ch’a l’é stàit butà 'n cros chiel a l’é sogetasse a la maledission an leu 'd nojàutri, përchè a l’é scrit: ‘A l’é maledet col ch’a pend da n'erbo’”.
↑ Luca 23:35 - “E la gent a së tnisìa lì davzin e a beicava, ma ij cap a lo mincionavo disand: ‘A l’ha salvà dj’àutri, adess ch’as salva chiel midem, se përdabon a l’é ‘l Crist, col che Nosgnor a l’ha sernù!’”.

[1] La spiegassion ëd “giustissia” ch’a dà John Bunyan ambelessì për boca ‘d Gran-Cheur, a l’é n’esposission ëd la dotrin-a bìblica clàssica dla giustificassion për fede con ël lengagi dla Scolàstica - un métod ch’a l’era spantià ant ij sò temp. Costa dotrin-a a l’é fondà ‘n sla përsuasion che l’òm, sicoma che ‘l pecà a l’ha dël tut corompulo da la mira moral e spiritual, a sia nen an condission d’oten-e d’esse diciarà giust a j’euj d Dé, visadì d’oten-e la giustissia ch’a lo salverìa, për ël mojen ëd soe euvre, ma mach për ël mojen ëd l’imputassion, l’atribussion ëd la giustissia dël Crist, ch’a l’é ‘l don ëd la grassia ‘d Dé për Fej. Bunyan a fà la distinsion an tra diverse fòrme ‘d giustissia gropà al Crist. (1) la giustissia ‘d Soa divinità, visadì l’eterna përfession moral ch’a fà part ëd Soa essensa divin-a; (2) la giustissia ‘d Soa umanità, visadì la purëssa moral e la mancansa ‘d pecà dla natura uman-a dël Crist; (3) la giustissia ch’a deriva da l’union ëd Soe doe nature. Costa giustissia a l’é essensial për qualifiché ‘l Crist coma Mediator an tra Dé e l’òm. A l’é la përfession ch’a rend ël Crist bon a compì l’euvra dla redension. La giustissia mediatriss a l’é la pì amportanta, visadì cola ch’a deriva da l’ubidiensa ativa e passiva dël Crist a la volontà ‘d Dé. (1) L’ubidiensa ativa a consist ant ël compiment përfèt dla Lege ‘d Dé da part dël Crist; (2) l’ubidiensa passiva, as arferiss al sacrifissi dël Crist an sla cros, anté che a l’ha pijà ‘n sù Chiel midem ij pecà dij chërdent. Costa giustissia, për ël mojen ëd la fede, a l’é 'mputà, atribuìa al chërdent e a quata ij sò pecà, rendend-lo giust dë ‘dnans ëd Dé. Bunyan a armarca che sensa coste forme diverse ‘d giustissia, ël Crist a podrìa pa esse ‘l Mediator përfèt an tra Dé e l’òm. Për ij chërdent, la giustissia 'mputà dël Crist a l’é lòn ch’a-j përmet d’esse giustificà e ‘d vive an comunion con Dé. La riflession ëd Bunyan as fonda sù ‘d versèt coma Roman 5:18-19: “Tant coma pr’ ël pecà 'd n’òm sol, Adam, la condan-a a l’é tombà an su tùit j’uman, ël Crist, con un sol at ëd giustissia, a l’ha fàit che j’uman a podèisso oten-e na giusta relassion con Nosgnor e na neuva vita. L’istess che për la disubidiensa d’un sol tanti a son dventà 'd pecator, ansì për l’ubidiensa d’un sol tanti a saran fàit giust”. Costa vision a ‘rmarca la compléta dipendensa dël chërdent da l’euvra dël Crist për soa salvassion, eliminand minca në spassi për la presunsion o për ël mérit ëd l’òm.

[2] Roman 5:19.

[3] Roman 5:17 - “Parèj, donca, se pr’ ël pecà ‘d n’òm sol, Adam, la mòrt a l’ha dominà për colpa soa, motobin ëd pì coj ch’arsèivo costa grassia fosonanta e 'l don ëd la giustissia, a vivran e regneran grassie a n’òm sol, Gesù Crist”.

[4] Galat 4:4-5 - “Cand che, tutun, a l'é vnuje 'l temp giust, Nosgnor a l'ha mandà sò Fieul, nassù da na fomna, nassù an sogession a la Lej. Nosgnor a l'ha mandalo a caté la libertà për coj ch'a j'ero dë s-ciav ëd la Lege, parèj ch'a podèissa adotene e dene la condission ëd fieuj, visadì 'd coj ch'a l'han tùit ij drit, ij sò”.

[5] Luca 3:11 - “Che col ch’a l’ha doi vestì, ch'a në daga un a col ch’a n’ha gnun”.

[6] Roman 4:23-25 - “Cand che Nosgnor a l'ha diciaralo n'òm giust, lolì a l'é nen ëstàit mach për sò benefissi, ma 'dcò për nòstr benefissi: tut lolì an sicura che Nosgnor a considererà giust ëdcò nojàutri s'i chërdoma 'n chiel, ch'a l'ha arsussità dai mòrt Gesù, Nosgnor, ch'a l'era stàit butà a mòrt për ij nòstri pecà e ch'a l'é arsussità për rend-ne përson-e giuste dë 'dnans a chiel”.

[7] Galat 3:13 - “Ma Crist a l’ha riscatane da la maledission ëd la Lej. Cand ch’a l’é stàit butà 'n cros chiel a l’é sogetasse a la maledission an leu 'd nojàutri, përchè a l’é scrit: ‘A l’é maledet col ch’a pend da n'erbo’”.

[8] Luca 23:35 - “E la gent a së tnisìa lì davzin e a beicava, ma ij cap a lo mincionavo disand: ‘A l’ha salvà dj’àutri, adess ch’as salva chiel midem, se përdabon a l’é ‘l Crist, col che Nosgnor a l’ha sernù!’”.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]